Eerste Kamerlid van Molukse komaf voelde zich een echte Zeeuw

Het liefst was John Lilipaly voetballer geworden. Als jongen was hij de ster van VC Vlissingen, en toen hij werd gekozen in het nationale amateurelftal, kwamen betaalde clubs met aanbiedingen. John had er wel oren naar, maar zijn vader niet. ‘Ga jij maar een fatsoenlijk beroep leren’, beval hij. ‘En dus werd het de kweekschool’, vertelt zijn vrouw Ada. Dat hij niet als voetballer maar als het eerste Nederlandse parlementslid van Molukse afkomst zou worden herdacht, kon hij noch zijn vader toen bevroeden.

John werd in 1943 geboren in Ihamahu, een dorp op het Molukse eiland Saparua. Zijn vader was sergeant-majoor in het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL). Na de onafhankelijkheid van Indonesië haalde Den Haag de Molukse KNIL-militairen naar Nederland. John was 6 jaar. Na vele omzwervingen belandde hij in een kamp in West-Souburg nabij Vlissingen. ‘Er heerste saamhorigheid in het kamp, maar het leven was er ook hard’, zei hij later tegen de Provinciale Zeeuwse Courant. ‘Ik heb er geleerd te knokken.’

Hij ging in Middelburg naar de mulo. Ada was een klasgenoot. Zij kwam van Walcheren. Ze waren elkaars eerste liefde, maar pas op de kweekschool kregen ze verkering. ‘Iemand met een ander kleurtje, dat was bijzonder. Mijn oma liep nog in streekdracht en die vond het erg leuk. En vergeet niet, John was een goede voetballer, dat telde’, zegt Ada.

‘Gekleurde mensen weerbaar maken’

Ze werden beiden onderwijzer. John in Souburg, toen schoolhoofd in Middelburg, leraar aan de kweekschool en vervolgens inspecteur van het lager onderwijs. In 1986 werd hij voor de PvdA gekozen in de Tweede Kamer. Onderwijs, minderheden en Zeeland, dat waren zijn onderwerpen. ‘Gekleurde mensen weerbaar maken lukt alleen door ze onderwijs te geven’, zei hij toen.

Hij wist wat racisme was. Als voetballer had hij het leren kennen. In een interview in de Volkskrant in 1995: ‘Het publiek is een muur. Een enkel scheldwoord in het vuur van het spel kan ik nog begrijpen, maar als ze op het veld begonnen met: ‘Vuile kanker-Molukker, ik schop je terug naar je land’, en ze bléven het zeggen, dan liet dat me niet onberoerd.’

Later, toen hij na de treinkapingen in 1977 op en neer treinde tussen Middelburg en Den Haag, beet een reiziger hem eens toe: ‘U gaat zeker een trein kapen.’ In eigen kring lag hij onder vuur, omdat hij weigerde zich in Nederland sterk te maken voor de Molukse republiek. Hem werd verweten ‘zijn volk te laten stikken’. Enigszins bitter zei hij daarover later: ‘Ik heb me ingezet voor Molukse jongeren, voor de renovatie van de Molukse woonwijk in Vught, voor het Moluks Historisch Museum, het Steunpunt Educatie Molukkers, maar dat geldt kennelijk allemaal niet.’

Enorm rolmodel

Toch was hij ‘een enorm rolmodel, zonder dat hij zich dat bewust was of liet aanleunen’, zegt voormalig PvdA-bestuurder Wim Meijer. ‘Hij kwam altijd op voor de Molukkers. Hij was een trouwe sociaal-democraat, buitgewoon aimabel, een harde werker en een lieve man die groot belang hechtte aan onderwijs. Een prachtige man.’

En vooral bescheiden, zegt iedereen die hem kende. Toen de PvdA door zijn afwezigheid een stemming verloor over het tracé van de A73, noemde hij dat ‘een nachtmerrie’. Hij was in het buitenland met zijn zoon, die net terug was uit de hel van Srebrenica. De A73 ligt daarom niet westelijk maar oostelijk van de Maas.

In 1998 verruilde hij de Kamer voor Zeeuwse zaken in regionaal en internationaal verband en werd hij voorzitter van het Nationaal Park Oosterschelde. ‘Hij voelde zich echt een Zeeuw’, zegt Ada, met wie hij drie kinderen kreeg. Een aantal jaren geleden kreeg hij de ziekte van Alzheimer en heel langzaam verslechterde zijn gezondheid. John Lilipaly was 79 toen hij op 22 oktober overleed.