Eerlijk gezegd had ik het Malieveld eerder vol verwacht

Op minister Schultz van Infrastructuur en Milieu na is hij de Benjamin van het kabinet. Tegelijkertijd is Jan Kees de Jager (Kapelle, 1969) een van de meest ervaren bewindspersonen in het kabinet-Rutte. Geen van de ministers en staatssecretarissen zit langer op zijn post dan de CDA'er: hij zwaait bijna een jaar de scepter op het ministerie van Financiën. Toen de PvdA uit Balkenende IV stapte, promoveerde De Jager van staatssecretaris - verantwoordelijk voor de belastingen - tot minister.

In dat jaar bereikte Europa de tweede grote financiële crisis in korte tijd. Na de bankencrisis van 2008 verloren de financiële markten hun vertrouwen in sommige eurolanden - in potentie veel gevaarlijker. Op de middag van het interview is er een lichtpuntje te melden: probleemgeval Portugal heeft goedkoper geld kunnen lenen dan was verwacht.

De Jager: 'Ik verwacht de komende maanden nog steeds wel aanhoudende onrust, maar soms ook relatieve rust. Kenmerkend voor een markt die nog niet helemaal weet waar die aan toe is. Voor een crisis die aan het uitwoeden is, maar nog niet over.'

De eurocrisis heeft Europa in een ongekende stroomversnelling gebracht. Er liggen concrete plannen op tafel die een jaar geleden onbespreekbaar waren: Europese controle vooraf op nationale begrotingen, een Europees gecoördineerde bankenbelasting, boetes voor landen die niet genoeg doen om hun economie te hervormen. Europees Commissievoorzitter Barroso drong deze week aan op extra bezuinigingen bij de lidstaten, en op verhoging van de pensioenleeftijd.

'Zeker. Het moet duidelijk zijn dat Nederland soeverein is over zijn overheidsfinanciën, over de belastingen, het onderwijs, de gezondheidszorg, de veiligheid. Maar in een monetaire unie moet je heel strenge afspraken maken over het totaal van de overheidsfinanciën. Als jij niet aan je doelstellingen voor je overheidstekort voldoet, of aan je staatsschuld, dan mag Europa meer ingrijpen. Dat is te weinig gebeurd de afgelopen tien jaar. En dat moet zelfs gebeuren als een land achterop blijft lopen als het gaat om concurrentiekracht.

'Dat ligt gevoelig. Ik denk niet dat dat schuurt tegen de soevereiniteit. Maar als je in een monetaire unie zit, is je lot aan elkaar verbonden. Om een idee te geven: wij exporteren meer naar de PIGS-landen (Portugal, Ierland, Griekenland en Spanje, red.) dan naar de VS, China en India bij elkaar opgeteld.'

'Portugal importeert al jaren 10 procent meer dan het exporteert. Ik vind dat dat gezegd moet kunnen worden. Ja, Portugal mag in bepaalde mate zelf beslissen hoe het concurrerender wordt - door loonmatiging of flexibilisering van de arbeidsmarkt of door andere werkloosheidsvoorzieningen. Daar mag een lidstaat over beslissen. Maar er moet ergens in die hoek wel iets hervormd worden.'

'Europa kan nooit zeggen: doe die zorg anders, of je geeft te veel uit aan politieagenten op straat. Europa kan wel zeggen: je moet je overheidsfinanciën op orde brengen, en als je het niet snel doet, krijg je een boete. Maar hoe je die op orde brengt, door te bezuinigen of meer belasting te heffen, dat laat Europa vrij. En dat blijft ook zo.'

'Ik denk dat we vrij brede consensus hebben in Nederland, ook bij de PVV, dat er strengere afspraken moeten komen over de overheidsfinanciën, maar ook over de inrichting van de economieën. Dat betekent dus niet dat er een Europese overheid moet zijn, maar wel beter gecoördineerde afspraken.'

'Nou, ik weet niet of dat vaker gebeurt. Ik weet niet of hem dat is bevallen. Ik had toch het idee dat het parlement heel breed zei dat we bij zulke belangrijk financieel-economische onderwerpen één geluid laten horen.'

Een van de grote hervormingen van dit kabinet, noemt De Jager de 18 miljard aan bezuinigingen die CDA, VVD en PVV hebben afgesproken. Als schatkistbewaarder is hij degene die ervoor moet zorgen dat in 2015, aan het einde van de rit, die 18 miljard ook binnen zijn.

'Dat is een belangrijke econoom, maar niet direct verbonden aan het CDA. Hij is niet de adviseur van het CDA. Ik ben de economisch-financieel adviseur van het CDA, en we hebben ook een heel goed wetenschappelijk instituut.'

'Je moet altijd kijken: wat kun je binnenhalen en wat niet? Als je het vergelijkt met Balkenende II, waarin heel erg veel is hervormd, dan wordt er op sociaal terrein minder hervormd. Maar als je het vergelijkt met het vorige kabinet, dan is het toch opvallend dat heel veel dingen die daar niet konden, nu wel kunnen.'

'Belangrijke hervormingen aan de onderkant van de arbeidsmarkt, de samenvoeging van de Wajong die echt dreigt te exploderen, met de sociale werkplaatsen en de reïntegratie. Voor het eerst pakken we het scheefhuren aan. Zo kan ik een uur volpraten.'

'Op het gebied van het ontslagrecht en de WW gebeurt inderdaad niets. Daar moet je eerlijk in zijn: dat hadden CDA en VVD wel gewild. En misschien D66 ook. En dan houdt het gewoon op. Je moet ook bedenken: welke combinatie van partijen zou dat wel kunnen opleveren?

'Maar het feit dat we de overheidsfinanciën op orde brengen is gewoon ontzettend belangrijk voor de Nederlandse economie.'

Met zichtbaar genoegen haalt De Jager de actualiteit aan. Want voor het eerst in de geschiedenis kon Nederland deze week geld lenen tegen 1 procent rente.

'Dat is echt een stempel van heel groot vertrouwen.

'En als je dan binnen die maatregelen kijkt, dan is de grootste post, 6 miljard euro, het overheidsapparaat zelf. Dat is ook een belangrijke hervorming.'

'Dat denk ik niet. Als je zo alleen maar zou redeneren zou ik ook niet op deze plek zitten. De afgelopen paar jaar zijn de salarissen van ambtenaren sneller gestegen dan het marktgemiddelde. Dat moet je ook even meerekenen. Ik denk ook dat de overheid heel aantrekkelijke voorwaarden blijft houden. Ook als we twee jaar een salarisbevriezing hebben.'

'Als u mij hier uitnodigt om de bonden op te roepen meer lawaai te maken, dan doe ik dat natuurlijk niet.

'Ik geloof dat er in februari een demonstratie gaat komen. Natuurlijk zullen er demonstraties zijn - dat wisten we ook toen we aan deze klus begonnen. Dat het Malieveld geregeld zou volstromen. Eerlijk gezegd had ik het voller en eerder vol verwacht. Het valt mij nog mee.'

De minderheidscoalitie met gedoogsteun van de PVV was niet zijn eerste voorkeur, bezweert De Jager.

'Toen ik de verkiezingsuitslag zag, flitsten twee voor de hand liggende scenario's voor het CDA door mijn hoofd. In eerste instantie terughoudendheid en de oppositie. Daarna was de meest logische variant een middenkabinet van VVD, PvdA en CDA. Dat had op dat moment ook mijn persoonlijke voorkeur. Maar al heel snel bleek dat de politiek leider van de PvdA dat niet zag zitten.'

'Kijkt u de beelden nog maar eens terug.'

'Ja. Als minister van Financiën heb ik in de zomer aan meerdere informateurs geadviseerd dat er een snelle regeringsvorming zou zijn, dat die kon rekenen op een meerderheid in de Tweede Kamer en die daadkrachtig de bezuinigingen ter hand zou nemen. Ik zag de staatsschuld dag in dag uit - in het weekend ging het door - met 100 miljoen euro toenemen. Per dag. Uiteindelijk bleek dit de enige combinatie te zijn die op een meerderheid kon rekenen, en die zulke bezuinigingen voor zijn rekening wilde nemen.'

'Nou, dat is in ieder geval op dit terrein niet nodig. Wij kunnen het goed vinden, niet alleen zakelijk maar ook privé. De sfeer is gewoon heel erg goed. We weten dat het land er op dit moment niet goed genoeg aan toe is. Dat we echt fors moeten ingrijpen, om te zorgen dat onze toekomst beter verzekerd is.'

'Het is in ieder geval belangrijk dat de VVD en het CDA groot worden in de Eerste Kamer. Maar als CDA-politicus vind ik het verschil natuurlijk wel belangrijk. Dan vind ik dat je het beste op het CDA kunt stemmen.'

'Daar loop ik niet op vooruit.'

Vier jaar geleden nam De Jager afscheid van het IT-bedrijf dat hij mede oprichtte, om staatssecretaris te worden. Zijn inspiratie vond hij op zijn 18de in politici als Jan de Koning en Ruud Lubbers, mannen die - misschien niet heel toevallig - ook stevig wilden bezuinigen. 'Hun betrokkenheid, hun bevlogenheid, om vanuit een andere achtergrond de politiek in te gaan. Om de samenleving te dienen.'

'Mensen vergeten weleens dat als je minister of staatssecretaris bent, dat veel meer op ondernemerschap lijkt dan het Kamerlidmaatschap. Je bent aan het besturen, beslissingen aan het nemen, leiding geven, een visie aan het ontwikkelen. Het zou een enorme toegevoegde waarde, een enorm elan, aan de politiek toevoegen als meer ondernemers de politiek in zouden gaan.'

'Ik heb het iets anders gezegd. Ik heb letterlijk gezegd dat ik nog beschikbaar was voor een periode van vier jaar, en dat ik ook wel weer een keer naar het bedrijfsleven terug wil. Het is niet gezegd dat ik per se de politiek uit ga. Maar ik heb ook niet voor de lange termijn een commitment gegeven. Richting de volgende Tweede Kamerverkiezingen zal ik daar duidelijkheid over geven.'

'We hebben net een nieuwe fractievoorzitter (Sybrand van Haersma Buma, red.), Maxime Verhagen als voorman van de bewindslieden, en straks een nieuwe partijvoorzitter. Het is absoluut niet aan de orde dat ik politiek leider word.'