Een soepeler Parkinson-bestaan met meer kopzorgen
Een pacemaker in de hersenen kan Parkinson-patiënten helpen. Toch gaat eenderde van de geopereerden erop achteruit. Door Malou van Hintum..
Het is stom toeval, zegt ze lachend, maar wel leuk natuurlijk: afgelopen vrijdag, op Wereld Parkinson Dag, promoveerde Harriet Smeding op onderzoek naar de effecten van deep brain stimulation (DBS) bij Parkinson-patiënten.
DBS is een techniek waarbij neurochirurgen tijdens een ongeveer zes uur durende operatie elektroden plaatsen in de subthalamische kern van de hersenen. Doel is de motorische problemen te beperken die het gevolg zijn van de ziekte én, vaak ook, van bijwerkingen van medicijnen. Een batterij in de borst, zo groot als een pakje sigaretten, houdt de brain pacemaker vijf jaar aan de gang.
DBS wordt toegepast wanneer medicatie geen uitkomst meer biedt; dus voor de zware gevallen. Het terugdringen van de motorische symptomen lukt vaak goed – ‘soms ziet het er zelfs uit als een wonder’, meent Smeding – maar op cognitief niveau is DBS niet bij alle geopereerde patiënten een succes.
‘Bij zeker de helft van de patiënten verloopt de behandeling probleemloos’, zegt Smeding, die gedurende zeven jaar bij het Amsterdamse Academisch Medisch Centrum ruim honderd patiënten volgde. ‘Maar bij 30 procent van de geopereerden gaan hun geheugen en concentratie achteruit.’ Ook praten ze vaak slechter dan vóór de operatie. ‘Patiënten vertellen dan dat ze in een gesprek niet meer kunnen meedoen, of geen grapjes meer kunnen vertellen.’
Eerder onderzoek kwam dergelijke veranderingen niet op het spoor, omdat daar een veel grovere maat werd aangehouden: zolang een patiënt niet dement werd, iets wat 9 procent van de patiënten overkomt, was de operatie geslaagd.
Omdat Smeding bij een grote patiëntengroep uitgebreider onderzoek heeft gedaan naar de cognitieve vaardigheden, ontdekte ze dat veel meer patiënten lijden onder de bijwerkingen van DBS. Smeding: ‘Zo was er een patiënt wiens geheugen prima was, maar die helemaal niet meer kon plannen. Zijn vrouw moest voortdurend achter hem aan lopen om ervoor te zorgen dat hij zijn afspraken nakwam.’
Hyperseksueel gedrag
Hyperseksueel gedrag
Onder invloed van DBS kunnen niet alleen cognitieve veranderingen optreden, maar ook veranderingen in stemming en gedrag. Patiënten kunnen onverschillig worden, verward of ontremd. Ook kunnen ze hyperseksueel gedrag gaan vertonen, de sociale normen overtreden of agressieve taal uitslaan. Zulke veranderingen worden vaak niet begrepen, niet door de patiënt – die zich vaak niet eens bewust is van zijn veranderde gedrag, of het geen probleem vindt – en niet door diens omgeving. Die vindt dat iemand is veranderd, maar weet niet waardoor dat komt.
Hyperseksueel gedrag
Smeding: ‘In mijn proefschrift bespreek ik een extreem geval, een patiënt die binnen een maand na zijn operatie gokverslaafd was geworden. Hij heeft zijn huis vergokt en een paar suïcidepogingen gedaan. Pas daarna kwam hij terug in de kliniek en werd duidelijk dat zijn problemen samenhingen met DBS.’ De medicatie en de DBS werden aangepast, waardoor het pathologische gokken stopte.
Hyperseksueel gedrag
Patiënten voor wie de DBS slecht uitpakt, staan vaak voor een duivels dilemma, zegt Smeding. ‘Een patiënte had ernstige geheugenstoornissen nadat ze was geopereerd. Na het uitzetten van de DBS waren deze problemen over, maar kreeg ze de Parkinson-verschijnselen weer terug waartegen de DBS zo goed had gewerkt. ‘Mensen zijn in de regel zó ontzettend blij dat ze zich weer normaal kunnen bewegen, dat de cognitieve achteruitgang ook voor de patiënt zelf wel heel belastend moet zijn wil hij de operatie weer terugdraaien.’
Hyperseksueel gedrag
Om te voorkomen dat patiënten onnodig lijden onder de bijwerkingen van DBS, zouden ze scherper geselecteerd moeten worden, zegt Smeding. ‘Een hoge leeftijd en een slechte score op aandachtstaken vóór de operatie zijn voorspellers voor cognitieve achteruitgang.’
Hyperseksueel gedrag
Zij pleit ervoor patiënten voorafgaand aan de operatie uitgebreider neuropsychologisch te onderzoeken. Ook moeten mensen daarna goed onder controle worden gehouden, zodat veranderingen van cognitieve prestaties en emoties sneller worden opgemerkt.
Hyperseksueel gedrag
In het AMC loopt intussen een nieuwe studie waarbij DBS van de subthalamische kern vergeleken wordt met die van een andere. Misschien dat DBS van een andere kern tot minder bijwerkingen leidt.
