Een sisser of de nacht van Noten

Waar gaat het over?

De Eerste Kamer stemt over een wijziging van de Grondwet. Daarin staat nu nog dat de burgemeester door de Kroon wordt benoemd. Na de wijziging staat er dat de benoemingswijze wordt geregeld door een gewone wet. De weg is dan vrij voor de rechtsreeks door de bevolking gekozen burgemeester. De regering-Balkenende wil die vanaf 2006 invoeren.

Hoe zijn de stemmen verdeeld?

Voor een wijziging van de Grondwet is tweederde van de stemmen nodig, dus 50 van de 75 Eerste Kamerleden. De coalitiepartijen CDA, VVD en D66 hebben samen 41 zetels, de eenmansfracties van LPF en OSF stemmen ook voor. Voor de wijziging zijn dan nog zeven stemmen nodig. SGP, ChristenUnie, GroenLinks en SP stemmen tegen, de PvdA twijfelt.

Wat wil de PvdA?

De PvdA is in principe voor de grondwetswijziging, ook een voorwaarde voor het eigen plan: een door de gemeenteraad gekozen burgemeester. Maar de fractie gebruikt haar machtspositie bij de stemming om eisen te stellen over een onderwerp dat eigenlijk niet aan de orde is: de invoering van de gekozen burgemeester. Dat wetsontwerp moet nog worden behandeld in het parlement. Maar dan heeft De Graaf genoeg aan de stemmen van de coalitiepartijen, en staat de PvdA machteloos. De grondwetswijziging is dus de laatste kans op invloed. De PvdA-senatoren eisen uitstel van de gekozen burgemeester tot 2010, omdat 2006 voor de gemeenten te vroeg zou zijn. Daarnaast eisen ze een garantie dat de bevoegdheid over de politie niet van de burgemeesters wordt afgepakt bij de komende reorganisatie van het politiebestel.

Wat gaat minister de Graaf doen?

Minister Thom de Graaf (D66) bepleit in de Eerste Kamer namens het kabinet de grondwetswijziging. Hij wil de PvdA-senatoren overtuigen met concessies. Maar hij moet daarbij oppassen dat hij niet te ver gaat in de ogen zijn coalitiegenoten. Hij kan wel melden dat het kabinet inmiddels in grote lijnen akkoord is met een 'gefaseerde' invoering van de gekozen burgemeester: de grotere gemeenten in 2006, de rest later. De grote vraag van dinsdag luidt: is dit genoeg om de PvdA-senatoren om te krijgen?

Hoe loopt het af?

Scenario 1: de sisser

Voldoende PvdA-senatoren schrikken ervoor terug tegen te stemmen. Uit machtsoverwegingen tegen iets stemmen waar je eigenlijk voor bent, komt slecht over. En partijleider Wouter Bos wil niet dat de PvdA te boek staat als blokkeerder van vernieuwingen. Thom de Graaf weet de juiste concessie te formuleren om hun aftocht geloofwaardig te maken. Invoering van de rechtstreeks gekozen burgemeester in 2006 is geen probleem meer, al moet de coalitie het intern nog eens worden hoeveel macht de burgemeester krijgt en hoeveel er precies in 2006 worden gekozen.

Scenario 2: de nacht van Noten

Alle PvdA-senatoren houden onder leiding van hun fractievoorzitter Han Noten voet bij stuk en stemmen tegen de grondwetswijziging. Een kabinetscrisis is niet logisch, omdat het niet een van de coalitiepartijen is die dwars ligt. Maar minister de Graaf treedt af omdat zijn belangrijkste initiatief niet kan doorgaan. D66-aanvoerder Boris Dittrich neemt zijn plaats in. Of De Graaf blijft aan en probeert de gekozen burgemeester zo goed mogelijk voor te bereiden in deze kabinetsperiode.

Scenario 3: nacht van Noten en alsnog een sisser

De PvdA-senatoren blokkeren de grondwetswijziging, maar het kabinet en Thom de Graaf laten zich niet uit het veld slaan. De rechtstreeks gekozen burgemeester wordt ingevoerd zonder wijziging van de Grondwet. Dat kan, want de huidige burgemeester wordt ook door de Koningin benoemd nadat hij is geselecteerd door de gemeenteraad. Soms zelfs nadat de bevolking hem heeft gekozen uit twee kandidaten. Maar grondwettelijk zijn dit soort constructies niet helemaal zuiver. De coalitie-fracties in de Eerste Kamer hebben daarom grote bezwaren.

Het debat in de Eerste Kamer begint dinsdag om 9.00 uur. Het doorslaggevende optreden van Thom de Graaf wordt verwacht om 16.30 uur.

Daarna beraden de fracties zich op hun reactie, die ze 's avonds in de tweede termijn bekend maken. De stemming wordt niet voor 23.00 uur verwacht. Het is ook mogelijk dat een beslissing wordt uitgesteld.