Een school is meer dan een gebouw waar je taal en rekenen leert, het is een veilige plek

Er zijn leerlingen bij die het vanavond met één ouder in het publiek moeten doen, of helemaal zonder. Omdat hun vader of moeder het te druk heeft voor hun eindmusical, of omdat ze het niet belangrijk genoeg vinden om te komen kijken. Maar de twee stoelen, vanwege corona het maximum dit jaar, die Talia (12) met familie mag vullen zijn ruimschoots voor aanvang bezet.

Gespannen kijkt moeder Evelien om zich heen. ‘Van Talia mag ik niet huilen vanavond, dan zakt ze door de grond.’ De alleenstaande moeder met vier kinderen heeft een reputatie op dat vlak, vertelt haar oudste dochter, die naast haar zit. Ze heeft tot nu toe bij elk kind gehuild tijdens de eindmusical. Evelien, die zelf door een moeilijke gezinssituatie niet verder kon leren na de basisschool: ‘Dan denk ik: ze zijn toch maar mooi zover gekomen.’

Maar juist de slimme en serieuze Talia, haar jongste, bij wie er het afgelopen jaar het meest op het spel stond, heeft haar niet mis te verstane instructies meegegeven. ‘Ze zei: mam, als je gaat huilen, loop ik van het podium af. En ze meent het.’

Opgewonden gekakel achter de coulissen

Het is tien voor zeven en het gonst van de opwinding in basisschool Tamarinde, locatie Poelenburg. Ouders, broertjes en zusjes druppelen de grote hal van de school in Zaandam binnen. Hun zachte geroezemoes wordt overstemd door opgewonden gekakel vanachter de coulissen, waar groep 8 de zenuwen nauwelijks in bedwang kan houden. Talia, die een uur eerder nog tevreden constateerde dat ze helemaal niet gespannen was, staart stilletjes voor zich uit.

Er zullen deze weken de nodige tranen worden weggeslikt bij alle eindmusicals die worden opgevoerd. Voor de leerlingen en hun ouders luidt de voorstelling het eind van hun basisschooltijd in. Voor leraren en schooldirecteuren betekent het dit jaar nog iets anders. Ze sluiten er een lastige periode mee af: de tijd dat de coronacrisis het dagelijks leven op school beheerste. Dat is althans de hoop.

De basisscholen mogen alweer een poos open zijn, de gevolgen van twee schoolsluitingen in twaalf maanden tijd zijn nog aan de orde van de dag. Vanwege de achterstanden die vooral kwetsbare leerlingen hebben opgelopen. Vanwege de hectiek rond de overheidsmiljarden die scholen plotseling kregen toebedeeld om die achterstanden weg te werken. Ongekend hoge bedragen, die in ongekend korte tijd moeten worden uitgeven.

Niet meer spelen, uit angst voor het virus

Maar waar Janneke Oosterman, directeur van de Tamarinde, zich het meest over opwindt: de sociaal-emotionele gevolgen die de schoolsluiting heeft gehad. ‘Hier in Poelenburg hebben veel kinderen deze winter vooral in een krappe woning gezeten. We hoorden van ouders dat ze hun kinderen zelfs niet met elkaar lieten spelen, uit angst voor het virus.’

Probeer je eens in te denken, zegt Oosterman, wat dat betekent. ‘Maandenlang thuis zitten zonder te kunnen spelen met vriendjes en vriendinnetjes, een basisbehoefte van ieder kind.’

Leraren, onderwijsassistenten en intern begeleiders hadden er hun handen aan vol na de heropening. ‘Kinderen hadden moeite zich te concentreren, om zich aan basisregels te houden, om goed samen te werken en leuk samen te spelen. Het was net als na de zomervakantie: je begint bij nul en moet er veel energie in steken om het weer goed te krijgen, maar dan op een moment dat je eigenlijk heel hard met rekenen en taal aan de slag wil.’

13 uur per week naar school

Een beetje anders was dat voor groep 8. Gemeente Zaanstad maakte een uitzondering op de schoolsluiting voor alle groep-8 leerlingen in kwetsbare wijken: zij mochten maximaal 13 uur per week naar school. Het zal er aan bijgedragen hebben dat juist deze leerlingen de coronacrisis in sommige opzichten bijzonder goed zijn doorgekomen.

De klas heeft een bovengemiddeld hoge score behaald op de centrale eindtoets. Ze deden het niet alleen beter dan groep-8 leerlingen van scholen met een even zware ‘weging’ – onderwijsjargon voor scholen met een ‘uitdagende leerlingenpopulatie’, onder meer vanwege het gemiddeld lage opleidingsniveau van ouders. Ze deden het óók beter dan scholen met een meer geprivilegieerde doelgroep, zegt juf Marieke Bruijn niet zonder trots. ‘Dit is toch al een slimme klas en de lat ligt hoog, ook bij de ouders’, verklaart ze het succes . ‘Ze hebben afgelopen maanden keihard gewerkt. Dat zie je terug in de cijfers.’

Talia, die graag verloskundige wil worden en daarvoor havo nodig heeft, kreeg tot haar stomme verbazing havo-vwo advies. Ze is de eerste thuis die iets anders dan vmbo gaat doen. Enes, die moeite heeft met Nederlands, wist een vmbo-kader advies binnen te slepen. En de ambitieuze nichtjes Hila en Zuhal, die respectievelijk arts en advocaat hopen te worden, kunnen haar het gymnasium. Het zijn stuk voor stuk mooie resultaten. Toch heeft de coronacrisis ook op deze leerlingen impact gehad.

‘Tommy, waar ben je gebleven?’ De musical loopt tegen het eind als Zuhal in een rode jurk het toneel op komt lopen. De voorstelling draait om de verdwijning van een bekende goochelaar in een mysterieus kasteel. De 12-jarige leerling heeft een rol gekregen die doet denken aan het echte leven. Haar personage Sammy is haar beste vriend kwijtgeraakt in het kasteel.

Zuhal trekt een sip gezicht. ‘Tommy, ik mis je.’ Daarna zingt ze een tranentrekkend lied over haar verloren maatje. ‘Waar ben je? We waren altijd samen.’

Deze winter besloten Zuhal en haar vriendengroepje dat het beter was om elkaar niet meer te zien. De zes klasgenootjes, drie jongens en drie meisjes, voelden zich verantwoordelijk. De Britse variant raasde door het land, de ziekenhuizen lagen overvol. Straks zouden zij elkaar besmetten en het virus mee naar huis brengen. En dus bleven ze thuis. Zuhal doodde de tijd met schoolwerk en series op Netflix.

Afspreken verleerd

En het vreemde is, vertelt Zuhal maanden later, nu ze elkaar buiten school weer zouden kunnen zien, doet ze het niet meer. Ze is het afspreken met vrienden verleerd. ‘Ik ben er niet trots op, maar het is een gewoonte geworden om thuis te blijven.’

Of neem Ajda, het wat stille meisje dat, eenmaal op het toneel, over een groot rap-talent blijkt te beschikken. Zij bracht afgelopen winter bijna drie weken in haar eentje in quarantaine op haar slaapkamer door, nadat het ene na het andere familielid besmet bleek te zijn. ‘De rest zat bij elkaar, want zij waren toch al besmet. Ik kreeg eten op mijn kamer.’ De eerste dagen vond ze dat oké, zet Ajda, ‘maar na een tijdje niet meer’.

Klasgenoot Kadir blijkt de coronacrisis intussen zo geïnternaliseerd te hebben, dat als hij tijdens een les een kort verhaal moet schrijven over een dag uit zijn leven in 2050 de hoofdpersonen ook in die verre toekomst nog altijd onlineles krijgen en met mondkapjes rondlopen, vanwege ‘covid-50’.

Directeur Oosterman zal het de rest van haar leven niet meer vergeten: de dag dat school weer open mocht. ‘De gezichten van de kinderen toen ze het schoolplein op kwamen lopen: zó blij, zó opgetogen. Op zo’n moment besef je dat je als school meer bent dan een gebouw waar leerlingen taal en rekenen leren. Je bent een veilige plek waar kinderen elke dag terecht kunnen, waar ze gezien en gehoord worden.’

Des te moeilijker te verkroppen, vindt Oosterman, is de gedachte dat het kabinet de scholen deze winter vooral sloot om ouders thuis te houden. ‘Mochten de besmettingen weer oplopen dit najaar, laat dan alsjeblieft de scholen open. Het is te belangrijk voor kinderen.’

Als de voorstelling er bijna op zit en alle kinderen zich op het podium verzamelen om een allerlaatste lied ten gehore te brengen, begint Talia omstandig te gebaren. Ze kijkt de zaal in, naar haar moeder en tekent eerst tranen op haar wangen om daarna met haar onderarmen een groot kruis te vormen. Evelien, die het tot nu toe droog heeft weten te houden, begrijpt de hint en begint in haar handtas te zoeken.

Zingend afscheid nemen

Haar truc vanavond: telkens als ze het te kwaad dreigt te krijgen, neemt ze een Smintje – een sterke variant op pepermunt. Na deze waarschuwing van haar dochter neemt ze er voor alle zekerheid zes, wat het bij nader inzien alleen maar moeilijker maakt haar ogen droog te houden als haar dochter even later een lied staat te zingen over afscheid nemen. ‘Ook al kom ik in landen en luchten en zeeën zo blauw, ik zal niet vergeten om af en toe te denken aan jou.’

Als een halfuur later de leerlingen hun allerlaatste rapport hebben gekregen, plus een klassenboekje en twee rozen, en Talia de rode roos aan haar moeder geeft om haar te bedanken voor de steun, slikt Evelien nog een laatste keer haar tranen weg. Daarna lopen ze samen de school uit.