Een pil voor alles

Petra de Wit wilde graag een kind, maar na twee miskramen en twee curettages was de binnenkant van haar baarmoeder beschadigd. De innesteling van een nieuw eitje leek onmogelijk. Haar gynaecoloog zag het somber in, zeker nadat een hormoonbehandeling niets uithaalde.

Maar De Wit (niet haar eigen naam), zelf arts, liet het er niet bij zitten. Ze ging zoeken op internet en stuitte op wetenschappelijke artikelen over haar problemen en acetylsalicylzuur, beter bekend als aspirine. 'Vrouwen met mijn probleem die dagelijks een kleine dosis slikten, hadden twee keer zoveel kans zwanger te worden.'

Dagelijks nam ze een tabletje en het effect was wonderbaarlijk. Op de echo zag haar gynaecoloog dat de conditie van haar baarmoederwand snel was verbeterd. 'Binnen een maand was ik zwanger. Inmiddels zit ik in de zeventiende week. De zwangerschap gaat fantastisch.'

Ze is aspirine blijven slikken omdat uit andere studies blijkt dat een dagelijks pilletje de kans op een miskraam verkleint. 'Nu ik voorbij de drie maanden ben, is de kans daarop klein geworden. Ik ga afbouwen.'

Welkom in de wondere wereld van aspirine. Dit experiment van maar één geval bewijst niks, maar het middel van Bayer - inmiddels ook door andere producenten op de markt gebracht - blijft de medische wereld verbazen. Voor veel kwalen biedt het aloude medicijn, dat zijn oorsprong vindt in de bast van de wilg, soelaas.

Het dempen van pijn, de eerste toepassing, is naar de achtergrond gedrongen. Aspirine verhoogt namelijk de kans op maagkrampen en in mindere mate maagbloedingen. De komst van paracetamol leek de genadeklap.

Maar het aspirientje is aan een tweede leven bezig. Bij darmkanker, prostaatkanker, hoge bloeddruk, voorkomen van een hartaanval, het krijgen van een baby, artritis, Alzheimer en het voorkomen van een herseninfarct, helpt het of zou het het tabletje uit Leverkusen helpen.

Deze maand kwam de stokoude pijnstiller weer twee keer gunstig in het nieuws. Acetylsalicylzuur verhindert bij darmkankerpatiënten de teruggroei van poliepen in de dikke darm stond in The New England Journal of Medicine van 6 maart. Uit die woekeringen ontwikkelen zich meestal tumoren.

In het British Journal of Cancer van maart schrijven Italiaanse onderzoekers over aanwijzingen dat het langdurig slikken van aspirientjes beschermt tegen het ontstaan van kanker in de mond, keel en slokdarm.

Dr. Richard Sullivan, hoofd van het Britse kankeronderzoek, is lyrisch over dat laatste nieuws. 'Aspirine behoort tot een van de belangwekkendste vondsten in het medicijnenonderzoek', zegt hij. 'Het pilletje dat begon als een eenvoudige pijnstiller, werkt gunstig op onze gezondheid. Deze studie voegt bewijs toe dat er een belangrijke heilzame werking tegen kanker vanuit gaat.'

Hij voorspelt een glorieuze toekomst. 'We bevelen nog niet aan om dagelijks een tabletje te slikken. Er moet meer onderzoek komen naar de werking en de mogelijk bijwerkingen op de lange termijn. Maar het lijkt erop dat het medicijn een grote rol gaat spelen bij de preventie van kanker.'

De Nederlandse Kankerbestrijding loopt minder hard van stapel. Het is veel te vroeg voor een advies over het slikken van aspirine tegen kanker. 'Zelfs als wetenschappelijk is aangetoond dat een bepaalde dosis veilig is en effect heeft, moet je kijken of je zo'n advies geeft', zegt woordvoerster Cora Hoving. Ze wijst op het gevaar dat mensen zich beschermd voelen door het tabletje en vervolgens hun voeding minder serieus nemen. 'Dan krijgen ze overgewicht, diabetes of andere problemen.'

Toch valt de opmars van aspirine niet te stuiten. Eind jaren zeventig kwamen de eerste berichten over de gunstige werking bij andere aandoeningen dan pijn. Het meest uitgebreid is gekeken naar het effect op het bloed en de beschermende werking tegen kanker, vooral van de spijsverteringsorganen. De claims over zwangerschappen, prostaatkanker en Alzheimer zijn (nog) wat minder overtuigend.

Een belangrijke eigenschap van het middel is dat het de samenklontering van bloedplaatjes remt. Dit verkleint de kans dat er zich in vaten bloedpropjes vormen, die aan de basis staan van een infarct in het hart of de hersenen.

'Het middel vermindert het risico op een herseninfarct met dodelijke afloop met ongeveer eenzevende', zegt prof. dr. Jan van Gijn, verbonden aan het Universitair Medisch Centrum (UMC) te Utrecht. Cardioloog prof. dr. Freek Verheugt van het Universitair Medisch Centrum St Radboud te Nijmegen constateert dat aspirine de kans op een tweede infarct na een hartinfarct met ongeveer de helft verkleint.

Cardiologen en neurologen schrijven hun patiënten dagelijks een geringe dosis voor. Als pijnstiller moet de gebruiker 300 of 500 milligram slikken, de preventieve dosis ligt onder de 100 milligram. De neurologen schrijven 30 milligram voor en de cardiologen 80. Dat lijkt vreemd, maar dat is zo gegroeid, zeggen Van Gijn en Verheugt. De Wit nam dagelijks tachtig milligram in haar poging om zwanger te worden.

Op dit moment loopt een onderzoek om te kijken of een combinatie van medicijnen beter beschermt tegen het opnieuw krijgen van een infarct. Van Gijn werkt mee aan dit Esprit-onderzoek, waarbij een combinatie met dipyridamol en aspirine wordt vergeleken met aspirine alleen.

Hij acht het niet nodig aspirine voor te schrijven om een eerste herseninfarct te voorkomen. 'De kans om zoiets te krijgen, is niet zo groot en die kleine kans wordt met eenzevende verkleind. Kortom, het levert niet zoveel op. De kleine kans op bijwerkingen, bloedingen in het lichaam, weegt niet op tegen het voordeel.'

Cardioloog Verheugt neemt een ruimer standpunt in. 'Er zijn mensen met een risico op een hartinfarct, bijvoorbeeld door hoge bloeddruk, roken, genetische factoren, suikerziekte en een hoog cholestorolgehalte. Aan sommige factoren kan het individu niets doen, zoals de genen en soms de hoge bloeddruk. Dan vind ik een dagelijks aspirientje goed. Tegen rokers zeg ik dat ze moeten stoppen. Pillen kunnen het effect van de sigaret nooit teniet doen.'

De Nijmeegse cardioloog is ingenomen met aspirine. 'De bloedverdunnende werking is nogal zwak, maar het middel is opmerkelijk effectief bij het voorkomen van hartinfarcten. Het doet dus kennelijk nog iets meer en we schrijven dat effect toe aan de ontstekingsremmende werking. Het voorkomt ontstekingen aan de binnenkant van de vaten, een factor die de kans op een infarct vergroot.'

Ook het tweede succesverhaal, de werkzaamheid tegen sommige vormen van kanker, berust hier vermoedelijk ook op, oppert Verheugt. Darmkanker kan gemakkelijk ontstaan als er ontstekingen optreden. De werking van de pijnstiller op darmkanker wordt inmiddels uitgebreid bestudeerd.

De Stichting Opsporing Erfelijke Factoren in Leiden onderzoekt het ontstaan van darmpoliepen, die kunnen uitgroeien tot tumoren, bij mensen met een grotere kans op darmkanker. 'We volgen de mensen en kijken of er poliepen ontstaan en de invloed daarop van onder meer aspirine', zegt dr. Ellen Kampman, epidemioloog van de Universiteit Wageningen.

Op die universiteit is eerder een onderzoek gedaan naar de invloed van voeding en medicijnen op het ontstaan van poliepen. 'Zelfs bij mensen die zeiden dat ze maar eén keer per maand een aspirientje slikten, zag je effect.'

Bij darmkanker is het onderzoek niet zo ver dat de potentiële patiënten een regelmatige dosis krijgen voorgeschreven. 'Ik geloof in de werking, en ik vermoed dat een kleine dosis voldoende bescherming biedt, maar dat weet ik niet zeker', zegt Kampman.

Prof. dr. Jan Kleibeuker van het Academisch Ziekenhuis Groningen meent dat het preventief slikken bij darmkanker geen zin heeft. 'De medicijnen beschermen niet volledig. Je moet patiënten in de risicogroep toch endoscopisch onderzoeken en dan verwijder je in een moeite door de poliepen.'

Kampman en Kleibeuker geloven dat aspirine ook beschermt tegen kanker van de slokdarm. Maar het bedwingen van andere vormen, zoals borst- of longkanker, is te veel gevraagd, denkt Kampman. 'Er moet sprake zijn van een ontsteking.' Wel vermoedt ze dat het wondermiddel helpt tegen andere darmziektes waarbij ontstekingen een rol spelen, zoals de ziekte van Crohn. De opmars van het aspirientje is nog niet voltooid.