Eén jaar na Nederlandse staatsgreep bij Air France-KLM raakt geduld Tweede Kamer op

De poging van minister Hoekstra om de verfransing van Air France-KLM te stoppen lijkt een jaar later nog weinig vruchten te hebben afgeworpen.

Precies een jaar geleden pleegde het Nederlandse kabinet een staatsgreep bij Air France-KLM. Minister Wopke Hoekstra van Financiën kocht op 26 februari 2019 in het geniep 14 procent van de aandelen op om de dreigende verfransing van de luchtvaartcombinatie af te stoppen. In die opzet is Wopkes coup tot dusver niet geslaagd. De Tweede Kamer begint zich zorgen te maken.

Wat heeft de uitgave van 744 miljoen euro Nederland een jaar later opgeleverd? Op het eerste gezicht bitter weinig. Nederland bezit nu 14 procent van de aandelen. Dat is slechts een fractie minder dan Frankrijk, de grootste aandeelhouder. Toch zitten er nog steeds elf Fransen en vijf Nederlanders in de raad van bestuur. Air France-KLM is en blijft een Franse onderneming die onder Frans recht ressorteert. Dat betekent onder andere dat de Franse staat en de Franse werknemers van Air France te allen tijde minimaal zes bestuurszetels kunnen opeisen. Van de huidige vijf Nederlanders in het bestuur hebben het Nederlandse kabinet en KLM er vier voorgedragen, maar Nederland kan in tegenstelling tot Frankrijk geen wettelijk recht laten gelden op die bestuurszetels. Vooralsnog is de Nederlandse invloed in de bedrijfsleiding dus niet toegenomen.

Direct na de aandelenaankoop verkondigde Hoekstra dat hij binnen vier maanden een nieuw akkoord wilde sluiten met de Franse overheid over het bestuursmodel van de luchtvaartcombinatie. Nederland wil minimaal één zetel extra in het bestuur en de afgekalfde staatsgaranties oplappen door middel van nieuwe afspraken. Na de zelf opgelegde onderhandelingstermijn van vier maanden bleef het echter muisstil op het ministerie van Financiën. Thesaurier-generaal Christiaan Rebergen zit samen met zijn Franse ambtgenoot Martin Vial (tevens Air France-KLM bestuurslid) een werkgroep voor die een nieuw akkoord moet ontwerpen, maar de onderhandelingen lijken muurvast te zitten. In oktober meldde Hoekstra aan de Tweede Kamer dat de onderhandelingen met de Fransen ‘meer tijd vergen’ en dat het kabinet ‘geen haast’ heeft.

Het is ondertussen frappant dat Nederland als nieuwe grootaandeelhouder niet zomaar het recht krijgt om een extra bestuurslid te mogen benoemen, terwijl de veel kleinere aandeelhouders China Eastern en Delta Airlines in 2017 wél onmiddellijk een zetel in de raad van bestuur kregen toegewezen.

Nederland is er in één opzicht zelfs op achteruit gegaan na de aandelenaankoop. KLM-topman Pieter Elbers heeft zijn zetel in het bestuur van de internationale luchtvaartorganisatie IATA moeten opgeven, naar verluidt onder druk van zijn baas en mede-IATA-bestuurslid Benjamin Smith, de bestuursvoorzitter van Air France-KLM. Smith zou daarbij als argument gegeven hebben dat hij als topman van de combinatie zowel Air France als KLM zou vertegenwoordigen in het IATA-bestuur. Maar op de website van IATA staat expliciet vermeld dat Smith in het bestuur zit namens Air France, en niet namens KLM.

De enige vrucht die Nederland tot dusver plukt van zijn aandeelhouderschap is dat het kabinet nu inderdaad vooraf geïnformeerd moet worden als Air France-KLM nieuwe aandelen wil uitgeven of overnames wil doen. Dat betekent niet dat Nederland zo’n besluit ook kan tegenhouden, want 14 procent van de aandelen geeft geen vetorecht. Bovendien weegt de stem van de andere grote aandeelhouders (de Franse staat, China Eastern en Delta) tot 26 februari 2021 twee keer zo zwaar als de Nederlandse stem, omdat zij al langer dan twee jaar aandeelhouder zijn.

Kleren van de keizer

De Tweede Kamer wil zo langzamerhand boter bij de vis zien. Kamerlid Henk Nijboer (PvdA): ‘Hoekstra heeft de aandelenaankoop met veel aplomb aangekondigd, maar hij heeft zijn beloften niet waargemaakt. We wachten nog steeds op concrete afspraken met de Fransen over de verhoudingen binnen het bestuur en andere zaken van groot Nederlands belang. Hoekstra trekt wel vaker een grote broek aan, maar vooralsnog heeft de keizer weer weinig kleren aan.’

Niet alleen oppositiewoordvoerders zijn kritisch. Ook VVD’er Remco Dijkstra wordt ongeduldig: ‘We hebben die aandelen niet vanwege dat fijne blauwe gevoel dat KLM ons geeft, maar om Nederlandse banen te beschermen. We moeten voorkomen dat banen, kapitaal en vluchten naar Frankrijk verdwijnen. Ik wil weten wat minister Hoekstra heeft gedaan om die garanties van de Fransen te krijgen, want harde resultaten ontbreken nog.’

D66-Kamerlid Jan Paternotte zegt: ‘We zijn bezorgd, omdat Hoekstra een jaar geleden behoorlijk optimistisch klonk. Binnen vier maanden zouden er nieuwe afspraken met de Fransen liggen. Dat was een duidelijke belofte. En nu is zijn verhaal ineens: ‘We hebben geen haast, we nemen de tijd.’ Dat suggereert dat het anders uitpakt dan hij had verwacht en klinkt niet erg hoopgevend.’

Op 15 april mag Hoekstra het nog een keer allemaal komen uitleggen in de Tweede Kamer. De CDA-minister kan de onvrede dan waarschijnlijk ook niet bezweren met een mooie koerswinst. Zijn 60 miljoen aandelen zijn op dit moment nog maar 481 miljoen euro waard. Dat is meer dan 263 miljoen euro minder dan waarvoor de staat ze heeft aangeschaft.