Een inschattingsfout die vaker voor komt

Een jaar of vijf geleden speelde in Rotterdam een vergelijkbare zaak. Een vrouw ging naar de politie en zei: ik ben bedreigd door mijn man, hij heeft een pistool. De politie heeft die man toen ontboden en gevraagd: heeft u een pistool? De man ontkende. Er kwam geen huiszoekingsbevel. 'En daarna is de vrouw door haar man doodgeschoten.'

Renée Römkens vertelt het woensdagmiddag nog wat behoedzaam, want het is even voordat politie en Openbaar Ministerie op een persconferentie bekend maken dat in de zaak van verpleegkundige Linda van der Giesen (28), die maandag op het parkeerterrein van het TweeStedenziekenhuis in Waalwijk werd doodgeschoten, 'de urgentie om op te treden onvoldoende is ingeschat'.

'Textbook case'

Römkens, voormalig hoogleraar 'Interpersoonlijk geweld' aan de Universiteit Tilburg, is directeur van Atria, het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. Ook was zij wetenschappelijk advieslid van de commissie van de Raad van Europa die de 'Istanbul Conventie' opstelde, die een paar weken geleden door Nederland is geratificeerd. Via deze conventie kunnen slachtoffers van huiselijk geweld in de toekomst gemakkelijker bescherming bij de autoriteiten afdwingen dan nu.

De twintig landen die de Istanbul Conventie ondertekenden beloven maatregelen te nemen waardoor relevante autoriteiten zo nodig gecoördineerd zorgen voor veiligheid en ondersteuning om het risico van burgers op de dood of herhaling van geweld te beperken. Römkens noemt de dood van de Linda van der Giesen, voor zover de feiten nu bekend zijn, 'echt een textbook case'.

Aangifte

Linda van der Giesen had op 30 juli aangifte gedaan van bedreiging door haar ex-vriend John F. En op 2 en 8 augustus liet zij de politie weten dat ze had gehoord dat John F. een vuurwapen zou hebben aangeschaft, verklaarde politiechef Dick Schouten van het korps Zeeland West-Brabant gisteren. Maar er is daarop geen huiszoeking gedaan en de politie heeft ook niet aan John F. zelf gevraagd of het klopte. Er was sprake van 'een complexe relatie' met 'wederzijdse bedreigingen', liet de politie gisteren weten. De politie zocht een steviger onderbouwing van de aangiftes.

Dit, zegt Renée Römkens, is een inschattingsfout die vaker voorkomt - zij heeft in de jaren negentig onderzoek naar partnerdodingen gedaan. 'Toen was al bekend dat vrouwen die bij een man weggaan de grootste risico's lopen. Dán gaan mannen in dit soort relaties door het lint en daar moet de politie daar juist alert op zijn.'

John F. had al een strafblad waar geweld op staat, maar niet in huiselijke kring. Dat er de afgelopen jaren al meermalen aangifte van bedreiging tegen hem was gedaan door 'in de sfeer van vier of vijf' andere exen, zoals politiechef Schouten het gisteren stelde, heeft de politie pas ontdekt ná de dood van Van der Giesen. 'Met enig voorbehoud' durfde Schouten 'de conclusie wel te trekken dat daar iets misgegaan is'. D66, waar ze parallellen zien met fouten die zijn gemaakt rond de vermeende moordenaar van oud-politica Els Borst, wil een reactie van minister van Justitie Van der Steur.

Huiselijk geweld

Bedreiging door een (ex-)partner wordt geregistreerd als huiselijk geweld. En iedere zes minuten besteedt iemand van de politie ergens in Nederland aandacht aan huiselijk geweld, zegt Eltjo Lenting. Hij is de landelijk beleidscoördinator huiselijk geweld bij de Nationale Politie en hij heeft het overzicht: jaarlijks registreren ze er ruim 95.000 incidenten van huiselijk geweld: seksueel, lichamelijk of psychisch geweld, stalking of bedreiging door een (ex-)partner, een familielid of een huisvriend.

In 2008 ging het nog om ruim 63.000 incidenten. De stijging is mede het gevolg van een nieuw registratiesysteem, dat sinds 2006 ook de incidenten vastlegt die niet meteen strafrechtelijk worden aangepakt. Wie zoekt naar eerdere meldingen van bedreiging door anderen, kan dat tegenwoordig dus in het registratiesysteem vinden. De cijfers zijn van drie jaar geleden. Over recentere jaren liggen er intussen wel cijfers bij de politie, zegt Lenting, maar die zijn nog niet openbaar.

Zes op de tien gevallen van geweld tussen ex-partners vallen in de categorie bedreigingen. En meer dan een kwart van alle bedreigingen die de politie registreert, vinden plaats in een huiselijke context. Jaarlijks, zegt Renée Römkens, worden in Nederland 33 à 34 vrouwen en gedood door hun partner of ex-partner en 7 tot 8 mannen. Zoals overal ter wereld overkomt dit vrouwen dus veel vaker, wat de Raad van Europa al doet spreken van 'femicide' (hetzelfde geldt voor veel vormen van kindermishandeling).

Toch handhaaft Nederland, en ondanks kritiek uit Europa, een zogeheten 'genderneutrale aanpak' van huiselijk geweld. In het laatste rapport met cijfers van de politie uit 2012 staan bijvoorbeeld afzonderlijke hoofdstukjes over kinder- ouderen- en zelfs dierenmishandeling, maar niet over vrouwen. Römkens: 'Daardoor dreigt de speciale dynamiek waardoor vrouwen echt substantieel grotere risico's lopen op huiselijk geweld naar de achtergrond te raken.' Alleen eerwraak ('Krijgt disproportioneel veel aandacht als je naar de totaalcijfers kijkt') wordt behandeld als vooral een probleem van vrouwen.

Handelingsprotocol

De politie heeft een 'Handelingsprotocol huiselijk geweld en kindermishandeling 'waarin staat: 'Niets doen is geen optie'. En ze zijn er al bezig met de gevolgen van de Istanbul Conventie, zegt Eltjo Lenting. Eind dit jaar komen er nieuwe richtlijnen. Als de politie contact heeft met een mogelijk slachtoffer van een geweldsmisdrijf, moet voortaan altijd per individu worden beoordeeld 'wat de beschermingsbehoefte is van een slachtoffer'.

Was dat dan niet vanzelfsprekend, gezien die woorden 'niets doen is geen optie?' Nee, zegt Lenting: 'Dat was geen automatisme als iemand zich niet veilig voelde.' De politie is nu eenmaal erg gefocust op strafbare feiten, verklaart hij. 'Dus als er geen strafbare feiten kunnen worden vastgesteld, dan komt beveiliging vaak niet meer aan de orde'. De nieuwe richtlijn moet ervoor zorgen dat de politie voortaan beter reageert.

Als iemand een ander dood wil maken kun je dat zelden voorkomen, zegt Renée Römkens. En strikt genomen zou zo'n Conventie van Istanbul voor Linda van der Giesen vermoedelijk ook niet veel hebben uitgemaakt. 'Maar wat wel uitmaakt, is dat het besef nu groeit dat je als burger echt kunt zeggen: Ik heb recht op bescherming. Dus jullie moeten mij serieus nemen.'