Een euro voor je privacy – wat zijn de gevaren van microklussen?

Met microklussen, eenvoudige online taakjes, kun je een beetje geld verdienen. Wereldwijd is dat een uitkomst voor mensen die een extraatje kunnen gebruiken of het geld hard nodig hebben, zeker nu corona tot meer thuiswerken leidt. Marjolein van Trigt probeerde het zelf en kwam erachter wat de gevaren van microklussen zijn.

De instructie is eenvoudig. Draag een legging en een strak hemdje. Zet de camera aan. Draai langzaam een rondje, met je armen gespreid. Lever de opname in. Beantwoord tot slot een paar vragen over je figuur en je kledingmaten. Gefeliciteerd, je hebt een euro verdiend.

De praktijk is weerbarstiger. De nieuwe app die ik moet uittesten, werkt nog niet goed. De camera valt tot drie keer toe uit. Als ik per ongeluk aantik dat ik een man ben, kom ik erachter dat mannen de lichaamsscan wél mogen afnemen in een T-shirt en een broek. Chagrijnig draai ik rond. Wat gebeurt er eigenlijk met deze opname? Hoeveel privacy is deze microklus me waard? Ik sta hier wel héél letterlijk mijn lichaam te verkopen. Voor een euro.

De opdracht staat op Clickworker (‘Your virtual workforce. On demand. Worldwide.’), een platform waar iedereen zich kan inschrijven om voor een miniem bedrag online taken uit te voeren. Microklussen variëren van kassabonnen overtikken tot audiotranscripties verbeteren tot het markeren van haatspraak op sociale media. Op basis van een korte beschrijving bepalen microklussers of ze een opdracht aannemen. De opdrachtgever blijft anoniem, de microklusser ook. Alle transacties verlopen via het platform.

Er zijn meerdere platforms voor microklussen, maar de bekendste is Mechanical Turk van webwinkelgigant Amazon. Die naam refereert aan een Hongaarse schaakmachine uit de achttiende eeuw. Deze machine kon zogenaamd zelfstandig schaken, maar in werkelijkheid zat er een mens onder verborgen. Hetzelfde gaat op voor microklussen: de meeste zullen op den duur door kunstmatige intelligentie worden overgenomen, maar voorlopig moet de mens het trucje nog heel vaak voordoen voordat de computer het zelfstandig kan.

In de zomer van 2020 speel ik enkele weken voor ‘kunstmatige kunstmatige intelligentie’, zoals Amazon-baas Jeff Bezos de microklussers noemt. Ik wil onderzoeken of dit specifieke onderdeel van de platformeconomie een alternatief is voor Nederlanders die vanwege corona lange tijd zonder werk zitten. Wat levert het op? En wat kost het de microklussers?

Zoekopdrachten selecteren

Mechanical Turk laat maar mondjesmaat Europeanen toe. Daarom schrijf ik me in bij het Duitse Clickworker, het Amerikaanse Neevo en het Australische Appen. Deze platforms zijn gespecialiseerd in opdrachten van softwareproducenten, die worden uitgevoerd door grote groepen mensen over de hele wereld. Typische microklussen komen bijvoorbeeld van het ‘Universal Human Relevance System’, een partnersite van Clickworker.

UHRS-taken zijn even vertrouwelijk als onbegrijpelijk. Uit een Nederlandstalige woordenbrij moet ik zoekopdrachten selecteren die geschikt zijn voor het antwoordblok dat tussen de zoekresultaten verschijnt en direct antwoord geeft op de impliciete vraag van de zoeker. De zoekopdracht ‘Elvis Presley’ zou op Google bijvoorbeeld een antwoordblok kunnen opleveren met daarin de belangrijkste feiten over zijn leven en muziek.

De zoekopdrachten die ik moet beoordelen, lijken volkomen willekeurig gegenereerd. ‘Onze middelbare schooldames, okinawa lacrosse, troef baby luchtballon, eens een marinier altijd een marinier, 123 plagen stotterde’. Meermaals word ik uit het programma gegooid, omdat ‘de kwaliteit van mijn werk niet in lijn is met de verwachtingen van de Taakeigenaar’. Bij een eerste poging heb ik 11 van de 18 taken goed. Het levert me 0,54 dollar op voor ongeveer 20 minuten werk.

Het is bekend dat microklussen erg slecht betalen. Toch hebben zich bij Clickworker meer dan 2,2 miljoen mensen geregistreerd. Bijna de helft komt uit Noord-Amerika, ongeveer 30 procent uit Europa. Bij Mechanical Turk staan naar verluidt 500 duizend mensen ingeschreven. Het aantal dat actief is op de platforms, ligt veel lager. Toch verdiende in 2016 al bijna 5 procent van de Amerikanen geld met microklussen, becijferde Pew Research Center.

Voor een deel van hen is het een extra zakcentje, maar er zijn ook genoeg mensen die afhankelijk zijn van het aanbod op microklusplatforms. Zoals Joppe (35), een Nederlandse kok die naar Indonesië verhuisde vanwege de liefde. In Jakarta is het voor een buitenlander lastig om een baan als chef te vinden, ontdekte hij. ‘Mijn vrouw werkt fulltime en heeft een fatsoenlijk salaris. Ik doe microklussen zodat ik toch wat financieel kan bijdragen en mijn schoonmoeder thuis kan bijstaan.’ Met microklussen verdient hij per maand 10 miljoen roepia, ongeveer 628 euro bruto, terwijl het minimumloon in Indonesië ongeveer 250 euro per maand is. Voor dat bedrag tikt hij vijf dagen in de week 250 audiofragmenten per dag uit voor Neevo (‘Get paid to shape the future’), en soms nog wat extra in het weekend.

Na twee online tests die uitwijzen dat ik Nederlands versta, mag ik hetzelfde soort opdrachten doen als hij. Het is de bedoeling dat elke verspreking en elke ‘eh’ wordt uitgeschreven. Neevo maakt gebruik van scripts die voor dit doel zijn ingesproken en die daarom opzettelijk achtergrondgeluiden en moeilijk verstaanbare teksten bevatten. Het kost me ruim drie uur om 250 fragmenten uit te werken. Het levert me 26,50 euro op.

Wát er wordt gezegd, doet er niet toe bij deze transcripties. Het gaat er alleen om dat de microklusser het correct uitschrijft, zodat de spraakherkenningssoftware leert om moeilijk verstaanbare audio te ontcijferen. Zo verdient Willem (53) een deel van zijn inkomen met het uittikken van monologen van YouTube-vloggers. Hij doet dat via het microklusplatform LionBridge, maar hij weet dat Google de werkelijke opdrachtgever is. Ook verbetert Willem bestaande transcripties via Mechanical Turk. ‘Soms is het honds saai en hou ik het maar vijf uur per week vol, maar soms is het ook best leuk en doe ik het veertig uur per week’, zegt hij. Omgerekend verdient hij er 14 tot 18 euro bruto per uur mee.

Willem en zijn eveneens microklussende vrouw Vonnie (53) leven volgens de filosofie ‘alle kleine beetjes maken samen een grote’. Sinds Vonnie vijf jaar geleden werd uitgekocht door haar werkgever en Willem zijn geluidsstudio opdoekte, trekken ze een groot deel van het jaar door Europa met een Volkswagenbus. Het microklussen is een van de potjes waarmee ze hun levensstijl financieren. ‘In een verloren uurtje in de bus pakken we de laptop er even bij’, zegt Vonnie. ‘Het geeft ons vrijheid. De platforms hebben geen enkele verplichting aan ons, maar wij ook niet aan hen.’

Vraatzuchtig monster

De microklusser heeft geen rechten, maar ook geen plichten. Hij verdient weinig, maar nog altijd meer dan niets. Tot zo ver is de situatie overzichtelijk. Maar wat me steeds meer gaat tegenstaan naarmate ik meer microklussen aanneem, is de enorme datahonger die erachter schuilgaat. Kunstmatige intelligentie is een vraatzuchtig monster, dat leert door heel veel data tot zich te nemen. Het begint al met de schimmige herkomst van sommige bestanden die microklussers moeten uittypen.

Zo tikte Willem een paar jaar geleden nog mee met fragmenten van slimme speaker Google Home. Hij luisterde mee met een drugsdeal in een auto, maar vaker ‘zapte’ hij in dertig seconden langs de huiskamers van Nederland rond etenstijd. Conclusie: daar wordt veel naar RTL Boulevard gekeken. Tegenwoordig luistert Google alleen af als de eigenaren van een Google Home daar toestemming voor geven, maar er zijn nog altijd genoeg vage tekstbestanden die in opdracht van onbekende opdrachtgevers door microklussers worden uitgeschreven.

Ook de verhouding tussen wat ik krijg en wat ik weggeef, is scheef. Bij elke inschrijving moet ik een uitgebreid profiel invullen. Om voor Appen te mogen werken, beloof ik mijn data af te staan aan een Chinese dataverwerker. Ook schrijf ik me in bij Opinieland (‘U hebt de toekomst in handen’) voor het invullen van enquêtes. Dat blijkt niet het enige waarmee Opinieland geld verdient. Met mijn inschrijving geef ik een lange lijst bedrijven het recht om me voortaan online te volgen. Later zal blijken dat ze dat doen om het bereik van advertentiecampagnes te meten. Met behulp van een cookie wordt bijgehouden of een advertentie tijdens de campagne in beeld is geweest bij de juiste doelgroep.

Om een Opinieland-profiel aan te maken, moet ik onder meer de leeftijd van mijn kinderen, mijn postcode en bruto jaarinkomen invullen. Onder het mom van ‘we willen je graag beter leren kennen’ wordt me gevraagd welke aandoeningen er bij mij zijn vastgesteld door een medisch professional. Of ik medicijnen gebruik. Of er andere mensen in mijn huishouden met medische klachten rondlopen.

Volgens privacydeskundige Iris Huis in ’t Veld zouden alle privacy-alarmbelletjes inmiddels moeten gaan rinkelen. Opinieland blijkt onderdeel van het Amerikaanse marktonderzoeksbureau Dynata, LLC, dat zich profileert als ’s werelds grootste leverancier van first-party data. Daarmee worden data bedoeld die bedrijven over hun eigen websitebezoekers verzamelen. Het gaat dan bijvoorbeeld over de tijd die bezoekers op de website doorbrengen en wat ze aanklikken. Maar in het geval van Dynata zijn de first-party data afkomstig van mensen ‘die ervoor gekozen hebben om deel te nemen aan enquêtes en marktonderzoeken’.

Een woordvoerder van Dynata Nederland begrijpt het wantrouwen, maar zegt dat het bedrijf alleen geaggregeerde data verkoopt en geen persoonsgebonden informatie. Het invullen van een uitgebreid profiel dient volgens haar als een kwaliteitscheck. Wie halverwege afhaakt of tegenstrijdige gegevens invult, wordt uit het bestand verwijderd. ‘Met het profiel wordt ook voorkomen dat je allerlei vragenlijsten krijgt voorgelegd waar je na een paar vragen buiten de doelgroep blijkt te vallen’, zegt ze. ‘De lijst met medische vragen valt in deze categorie. Het staat je altijd vrij om geen antwoord te geven.’ Om te zorgen dat mensen toch zo veel mogelijk invullen, benadrukt Opinieland in de vragenlijsten telkens dat respondenten die meer gegevens invullen, meer kans maken om punten te verdienen met nieuwe enquêtes, die ze op de lange duur kunnen inwisselen voor tegoedbonnen of geld. Iedere vragenlijst levert tien tot dertig punten op. Pas bij duizend punten krijg je 10 euro uitgekeerd. Volgens de woordvoerder weert Opinieland zo bewust mensen die het om het geld doen: ‘Je moet het leuk vinden om vragenlijsten in te vullen.’

Dynata handelt volledig in lijn met de Europese privacywetgeving, laat de Amerikaanse privacy officer van het bedrijf weten. Er worden geen persoonlijke gegevens verhandeld. Toch is het daarmee volgens Huis in ’t Veld nog niet onschuldig. ‘De anonieme gegevens die ze met behulp van cookies en vragenlijsten genereren, leveren waardevolle inzichten op in menselijk gedrag en voorkeuren. Waar de klanten van Opinieland die inzichten voor gaan gebruiken, weet je als microklusser niet. De microklusser draagt hiermee bij aan surveillancekapitalisme: een bedrijfsmodel dat draait om het vermarkten van data over menselijk gedrag.’

Privacygevoelig

Het vervelende van de eeuwige datahonger is dat je niet altijd vooraf kunt inschatten wat een microklus inhoudt. Uit twee enquêtes die website Gizmodo hield onder microklussers op Mechanical Turk, blijkt dat 12 procent van hen de meeste moeite had met onverwacht nare en privacygevoelige microklussen, meer nog dan met lage tarieven en geweigerde uitbetalingen.

Hoewel Mechanical Turk opdrachtgevers verbiedt om persoonsgegevens van microklussers of van derden te verzamelen, gaven tientallen respondenten aan dat ze werd gevraagd om hun eigen gegevens of die van anderen in te voeren. Sommigen kregen de opdracht om ondergoed op te sturen, foto’s van hun voeten te nemen of hun genitaliën te tekenen. In het kader van wetenschappelijk onderzoek werd ze gevraagd om terug te denken aan traumatische levenservaringen, zoals een kankerdiagnose of een zelfmoordpoging.

‘Dit is onethisch te noemen’, zegt Huis in ’t Veld. ‘In een academische setting zou zoiets alleen gebeuren onder professionele begeleiding. Zonder goede nazorg is het onverantwoordelijk om zo’n verzoek te doen. Omdat ze de respondenten niet zien, wordt die verantwoordelijkheid niet gevoeld en dat is kwalijk.’ In de academische wereld is inmiddels discussie uitgebroken over de vraag of onderzoekers wel gebruik moeten maken van onderbetaalde microklussers.

Een kwart van de Amerikaanse microklussers werkt voor online platforms omdat er geen ander werk beschikbaar is in hun omgeving, blijkt uit het onderzoek van Pew Research Center uit 2016. Als ze besluiten om hun privacy op te offeren voor een paar dollar, moeten ze maar hopen dat hun gegevens inderdaad worden gebruikt voor het opgegeven doel.

In 2014 konden mensen op Mechanical Turk ongeveer een dollar verdienen met het invullen van een vragenlijst en het installeren van een app die was verbonden met Facebook. De vragenlijst leek onderdeel van een onderzoeksproject over demografie of psychologie. Het doel bleek echter om zo veel mogelijk persoonlijke informatie over de microklussers te achterhalen die nog niet door Facebook of Mechanical Turk was verzameld. Zonder dat ze het wisten, belandden hun data in de database van een bedrijf dat zich Cambridge Analytica noemde. Het Britse databedrijf werd de spil van een schandaal, omdat het de persoonlijke gegevens van 87 miljoen Facebookgebruikers ongevraagd gebruikte voor online verkiezingscampagnes.

Microklussers worden tenminste betaald voor hun data, waar de meeste mensen ze gratis weggeven aan Facebook en Google, zou je kunnen zeggen. Maar het Amerikaanse echtpaar Doc en Joyce Searls, dat al jaren strijdt voor betere online rechten, noemt het uitbuiting. ‘Ze realiseren zich niet wat ze verkopen’, zegt Joyce Searls via Skype. ‘Zouden mensen hun bloed of plasma verkopen als het zou betekenen dat ze de rest van hun leven overal kunnen worden getraceerd? Ik dacht het niet.’

Doc Searls vraagt zich af wat de opdrachtgevers in de toekomst met de gekochte data doen. ‘Ze zullen er altijd meer mee kunnen dan ze vooraf inschatten’, zegt hij. ‘En dan is het zeer de vraag of ze zich kunnen inhouden.’

Pasfoto en legitimatiebewijs

Het zou helpen als microklussers weten welke bedoelingen er achter een opdracht schuilgaan. Het bedrijf dat me een rondje voor de smartphonecamera liet draaien, is bereid tot een gesprek. De Duitse startup Presize heeft als missie om het aantal retouren aan webwinkels te verminderen. Op dit moment wordt de helft van alle bestelde kleding teruggestuurd. De lichaamsscanner moet, eenmaal geïntegreerd in een webwinkel, ervoor zorgen dat klanten bij het aanklikken van een kledingstuk meteen advies krijgen over de juiste maat. Presize is al vrij ver met het ontwikkelen van de kunstmatige intelligentie in de app.

‘Moest je je kledingmaten doorgeven?’, wil oprichter Leon Szeli weten. ‘Die opdracht was bedoeld om vast te stellen of het algoritme beter is in het bepalen van lichaamsvormen dan mensen. Daarvoor hadden we een paar honderd video’s van Clickworker nodig. Het algoritme blijkt inderdaad beter. Mensen liegen nog weleens over hun maat, of ze weten het niet. Vrijwel alle mannen klikken aan dat hun lichaam een V-vorm heeft.’

Als ik hem vertel over mijn ongemak tijdens het uitvoeren van de opdracht, haast hij zich om te vertellen dat de gezichten op de video’s meteen worden geanonimiseerd. Presize beschikt niet over de namen of e-mailadressen van microklussers. En die leggings voor vrouwen? ‘Hoe strakker de kleding, hoe makkelijker het is voor onze kunstmatige intelligentie om de lichaamsvorm te bepalen. Idealiter zouden we mannen ook willen vragen om leggings te dragen tijdens de lichaamsscan, maar die hebben ze meestal niet in de kast liggen.’

Voor microklussers, die een opdracht aannemen zonder te weten wie erachter schuilt, zou meer informatie over het einddoel helpen om een weloverwogen keuze te maken, bijvoorbeeld om je kledingmaten door te geven in ruil voor een euro. Dan weet je ook dat het weinig zin heeft om een ‘S’ in te vullen die door het algoritme meedogenloos wordt vervangen door een ‘L’.

Maar microklussers weten zelden waaraan ze bijdragen. Ogenschijnlijk onschuldige verzoeken om een foto op te sturen of even voor de webcam plaats te nemen, leiden tot verbetering aan gezichtsherkenningssoftware, die vervolgens mogelijk wordt verkocht aan ondemocratische regimes. Onlangs nog luidde Amnesty International de noodklok omdat in Europa ontwikkelde surveillancetechnologie door China wordt gebruikt om minderheden te onderdrukken.

Veel opdrachten zijn twijfelachtig van aard. Neem deze, van Clickworker: ‘Spread the love! Stuur ons een foto van jouw homohuwelijk om kunstmatige intelligentie te trainen! Meer hoef je niet te doen!’ De anonieme opdrachtgever belooft de data alleen te gebruiken voor trainingsdoeleinden. Kunstmatige intelligentie trainen om homo’s te herkennen? Het kan best zijn dat er een nobel doel achter zit, maar nog steeds kan het leiden tot een product met een uiterst ongezellige afzetmarkt.

Een andere opdrachtgever vraagt op Clickworker om een pasfoto en een kopie van mijn legitimatiebewijs, om een authenticatiesysteem mee te trainen. De data zullen niet worden verkocht of gedeeld. Ik neem het risico toch maar niet. Verstandig, vindt Huis in ’t Veld. ‘Op je legitimatiebewijs staan uiterst gevoelige gegevens, die kunnen worden gebruikt voor identiteitsfraude. Je weet nooit wat er met je kopie gebeurt. Misschien wordt het niet verkocht of gedeeld, maar komt het wel op een lekkende database te staan.’

Als mijn microklusperiode er op zit, stuur ik FaceTec, het bedrijf in kwestie, een mail met de vraag om meer uitleg over de opdracht. De directeur reageert direct per mail. Hij geeft aan dat de data alleen worden gebruikt om hun kunstmatige intelligente te trainen, zodat die beter in staat is om gebruikers in 3D te matchen met de pasfoto op hun ID. Deze technologie helpt organisaties om fraude te voorkomen bij het op afstand inwerken van nieuwe medewerkers. Ieder bedrijf kan de authenticatiesoftware van FaceTec online bestellen.

‘Het verkopen van de getrainde software is een grijs gebied, waarover nog geen regels zijn’, zegt ICT-jurist Arnoud Engelfriet daarover. Interessanter dan de vraag of het juridisch mag, is hoe ethisch het is om microklussers om zulke privacygevoelige gegevens te vragen, vindt Huis in ’t Veld. ‘Het klinkt als een nobel doel, maar je riskeert er wel je eigen privacy mee. Ik zou dit nooit doen en ook niemand aanraden om eraan mee te werken.’

FaceTec is niet blij met de aandacht. Het bedrijf blijkt zich over me te hebben beklaagd bij Clickworker en ik ontvang een schriftelijke waarschuwing van het platform. Volgens de algemene voorwaarden had ik als microklusser niet rechtstreeks contact mogen zoeken met een opdrachtgever. Meerdere verzoeken om een reactie laat Clickworker onbeantwoord. De directeur van FaceTec mailt me: ‘Respecteer alstublieft onze privacy en betrek ons niet in een artikel over microklussen.’

De achternamen van Joppe, Willem en Vonnie zijn bekend bij de redactie.