Een echte Turkse coup, of een verzinsel?

ISTANBUL - Je moet bij de Turkse journaliste Sükran Soner niet aankomen met de vraag of haar collega Mustafa Balbay, die al jaren in voorarrest zit, iets op zijn kerfstok heeft. Als de vraag toch wordt gesteld, slaakt ze een diepe zucht. 'Je moet begrijpen dat dit geen normale rechtszaak is, maar een politiek proces. De regering misbruikt justitie om haar tegenstanders monddood te maken.'

De 67-jarige Sükran Soner - halflang grijs haar, zwarte jurk, zwarte slippers - is de grande dame van de Turkse oppositiekrant Cumhuriyet ('De Republiek'). Soner ontvangt op deze warme zomermiddag in het redactiekantoor van de krant in een welvarende wijk in Istanbul. 'Mijn excuses voor de puinhoop', zegt ze, gebarend naar de hoge stapels kranten en paperassen op en rond haar bureau. Buiten loeit een sirene. 'Ik ben zo veel op pad dat ik niet toekom aan opruimen.'

Soner vertelt over haar collega Mustafa Balbay, die sinds vier jaar in voorarrest zit in de zogeheten Ergenekon-zaak, een van de grootste en controversieelste processen uit de Turkse geschiedenis. 'Justitie verwijt Mustafa dat hij veel contact had met hoge militairen. Hij zou samen met hen een coup hebben beraamd. Maar Mustafa was gewoon onze politieke verslaggever. Het was zijn werk contact te hebben met officieren, omdat die politieke invloed hadden.'

Soners collega Balbay is een van de 275 gedaagden in de Ergenekon-zaak, waarin de rechtbank - als alles volgens plan gaat - vandaag begint aan het uitspreken van het vonnis. De zaak gaat terug tot 2007, toen op een provinciale gendarmepost in Turkije een tip binnenkwam over granaten die verstopt waren in een huis in Istanbul. Politieagenten deden een inval in het pand en vonden, verborgen onder het dak, inderdaad 27 handgranaten. De politie arresteerde meer dan twintig pesonen en kwam tot een alarmerende conclusie: er zou in Turkije een ondergronds ultranationalistisch netwerk actief zijn genaamd Ergenekon, vernoemd naar een mythische vallei in Centraal-Azië. Dit netwerk zou eropuit zijn de islamitisch georiënteerde regering van premier Erdogan omver te werpen.

Het onderzoek breidde zich in de jaren daarna steeds verder uit. Honderden personen werden gearresteerd, onder wie oppositiepolitici, journalisten en oud-militairen. Volgens aanhangers van Erdogans conservatieve regering is het Ergenekon-proces een poging om af te rekenen met Turkijes pijnlijke verleden van staatsgrepen en politieke moorden. Zij noemen het een stap in de 'democratisering' van Turkije.

Maar de werkelijkheid lijkt stukken minder rooskleurig, vindt de Britse Turkije-expert Gareth Jenkins. 'De zaak loopt nu al zes jaar, maar er is nog geen enkel overtuigend bewijs geleverd dat er een Ergenekon-organisatie heeft bestaan', zegt hij.

Jenkins, verbonden aan een Amerikaanse denktank, heeft zich in het proces verdiept en constateert dat de zaak is verworden tot een politieke heksenjacht. Onder de 275 gedaagden zijn volgens hem wel enkele echte boeven, die mogelijk coupplannen beraamden. Maar er zitten ook veel mensen bij wier enige misdaad lijkt te zijn dat ze kritisch zijn over Erdogans regering. Er lekt wel geregeld 'bewijs' naar regeringsgezinde media, maar dat is vaak flinterdun of duidelijk vervalst. 'Het enige dat alle verdachten gemeen hebben, is dat ze tegenstanders zijn van de regering.'

Het probleem is dat de Turkse justitie zwaar is gepolitiseerd. Vroeger misbruikte de oude seculiere elite het justitieapparaat om islamitisch georiënteerde politici het leven zuur te maken. Tal van vrome politici werden daarvan het slachtoffer. Zo zat Erdogan, voordat hij premier werd, vier maanden in de cel vanwege het voorlezen van een gedicht dat het seculiere karakter van de staat zou ondermijnen. Maar nu Erdogan zelf aan de macht is, doen hij en zijn medestanders precies hetzelfde. Jenkins: 'In feite is het ene autocratische systeem vervangen door het andere.'

De Ergenekon-zaak heeft de toch al aanzienlijke paranoïa in de Turkse politiek verergerd. Oppositiepolitici gaan er vrijwel zonder uitzondering van uit dat ze worden afgeluisterd. En veel journalisten schrikken terug voor kritiek op de regering, uit angst voor problemen.

'Ik zal je wat laten zien', zegt journaliste Sükran Soner in het kantoor van oppositiekrant Cumhuriyet. Ze loopt haar kamer uit en komt terug met een lijst met ruim zestig journalisten die in de gevangenis zitten. Haar vinger glijdt langs de namen, waarachter de afkortingen staan van diverse linkse, nationalistische en Koerdische terreurorganisaties. Volgens Soner zijn de terrorismebeschuldigingen in vrijwel alle gevallen pure fantasie. 'De autoriteiten gebruiken die terrorismebeschuldigingen om kritische verslaggevers op te pakken en vast te houden.'

Soner waagt zich liever niet aan een voorspelling van de uitspraak vandaag in het Ergenekon-proces. De algemene verwachting is dat haar collega Balbay en andere aangeklaagden lange celstraffen zullen krijgen. Volgens Soner behoedt Balbay zichzelf in de cel voor waanzin door aan de lopende band columns en boeken te schrijven. Maar zijn vrouw en twee kinderen lijden wel zwaar onder zijn afwezigheid. 'Zijn dochter slaapt elke nacht met een foto van haar vader onder haar hoofd.'

Cumhuriyet is een strikt seculier dagblad, dat vasthoudt aan de ideeën van Mustafa Kemal Atatürk, de legerofficier die een kleine eeuw geleden de Turkse republiek stichtte. Net als andere redacteuren is Soner er dan ook van overtuigd dat de huidige repressie samenhangt met het islamistische karakter van Erdogans regering. 'Jullie Europeanen onderschatten de gevaren van de islam.'

Toch hebben recente grote anti- regeringsprotesten de journaliste optimistischer gestemd dan ze lange tijd was. 'Wij gingen er altijd van uit dat de huidige generatie jongeren niet geïnteresseerd is in politiek. Maar de jeugd blijkt veel bewuster dan we dachten. Ik hoop dat de jongeren Turkije democratischer zullen maken.'

Arrestaties om protesten in kiem te smoren

Sükran Soner journaliste van de krant Cumhuriyet

Medestanders van de aangeklaagden in het Ergenekon-proces hebben opgeroepen tot een grote demonstratie vandaag bij de rechtbank. Het proces voltrekt zich in een speciale, streng beveiligde rechtbank in Silivri, op een uur rijden ten westen van Istanbul. De autoriteiten hebben protesten bij de rechtbank verboden en de politie heeft afgelopen weekend invallen gedaan bij een radicaal linkse, fel seculiere splinterpartij, waarvan kopstukken tot de aangeklaagden behoren, en bij enkele media die sympathiseren met deze partij en de verdachten. Zo'n twintig veronderstelde organisatoren van de demonstratie werden opgepakt.

Ook de jacht op de veronderstelde drijvende krachten achter de recente grote antiregeringsbetogingen in Istanbul wordt voortgezet. Zo werden afgelopen week acht verdachten gearresteerd. Mehmet Ali Sahin, vicevoorzitter van de regeringspartij AKP, zei woensdag op de Turkse staatstelevisie dat de demonstranten 'levenslang' moeten krijgen.

De regering van premier Tayyip Erdogan is ervan overtuigd dat achter de recente antiregeringsprotesten een complot schuilgaat van buitenlandse machten en financiële speculanten, die de weg zouden willen bereiden voor een militaire staatsgreep. Erdogan haalde zaterdag hard uit naar de vermeende samenzweerders, die volgens hem 'proberen van Turkije een tweede Egypte te maken'.

undefined