Durft Joko Widodo debat over massamoord van '65 aan?

President Joko Widodo, die donderdagavond in Nederland aankwam voor een eendaags bezoek, beloofde in 2014 tijdens zijn verkiezingscampagne excuses te zullen maken aan de miljoenen slachtoffers en hun families voor de executies en arrestatiegolven van vijftig jaar geleden. Maar die belofte heeft hij onder druk van zijn omgeving moeten inslikken.

Taboes

'1965' is absoluut het meest gevoelige van alle gevoelige onderwerpen in Indonesië. Het is het jaar van de mislukte coup van 30 september; het jaar van de moord op zes generaals; het jaar van de massamoord op 500 duizend of meer Indonesiërs, van miljoenen arrestaties, van het einde van het communisme in Indonesië, en ten slotte het jaar waarin de autoritaire generaal Soeharto de macht grijpt. Alles in de vorige zin ligt in Indonesië hypergevoelig en omgeven met taboes.

Tot maandag was elke discussie over deze onderwerpen volstrekt onmogelijk. Het symposium wordt geopend door Luhut B. Pandjaitan, de coördinerend minister van Veiligheid en Politieke Zaken, veruit het belangrijkste ministerie van het land. Zijn komst is een teken dat de regering het tweedaags evenement serieus neemt, maar toch zijn weinig mensen blij met zijn komst. Pandjaitan verklaart onomwonden dat niemand hoeft te denken dat de regering excuses zal gaan maken voor het een of het ander. 'Zo gek zijn wij niet.'

Coup

'1965' is de zere plek in de Indonesische geschiedenis. Wat er precies gebeurde op en na 30 september weet niemand. Zeker is dat een groepje officieren een coup probeerde te plegen. Zij vermoordden zes leden van de legertop, maar hun coup werd verijdeld door Soeharto, die op zijn beurt de macht zou grijpen. Volgens Soeharto zat de PKI, de communistische partij, achter de couppoging. Hij ontketende een heksenjacht op communisten, waarbij honderdduizenden doden zouden zijn gevallen. Miljoenen mensen die werden verdacht van communistische sympathieën werden opgepakt en vaak jarenlang zonder proces opgesloten. Communisme werd bij de wet verboden en is dat nog steeds.

Doofpot

De Indonesische regering tolereert sinds 1965 maar één versie van de geschiedenis, en in die versie is geen plaats voor het woord 'massamoord'. Twijfel aan de officiële versie is verboden. Geschiedenisboeken die probeerden een genuanceerder beeld van de gebeurtenissen te schetsen werden in 2004 verboden en verbrand. Recent is in Salatiga een universiteitstijdschrift dat aan '1965' was gewijd in beslag genomen en vernietigd.

De geschiedenis laat zich echter niet in de doofpot stoppen. Een tweeluik van documentairemaker Joshua Oppenheimer, The Act of Killing en The Look of Silence, vestigde enkele jaren geleden de aandacht van de wereld op de brute moorden. Die konden in Indonesië niet openlijk worden vertoond, maar bereikten via een grijs circuit van besloten vertoningen en via internet alsnog veel mensen, die vaak verbijsterd reageerden toen zij ontdekten hoe zij altijd waren voorgelogen.

Ontkenning

Minister Pandjaitan, zelf een ex-generaal, en de meest invloedrijke man in Widodo's entourage, maakt maandag duidelijk dat excuses er wat hem betreft ook absoluut niet in zitten. Volgens hem zijn er namelijk helemaal niet zoveel doden gevallen. 'Misschien duizend, waarschijnlijk minder', zegt hij. 'Toon me die massagraven. Die bestaan helemaal niet. Er is geen enkel bewijs.' Hij ontkent dat er ook maar een schijn van bewijs zou zijn voor een massamoord. Zijn opmerking over 'hoogstens duizend' doden leidt maandag meteen tot een discussie over getallen. Historici hanteren 500 duizend doden als meest betrouwbare schatting, anderen spreken zelfs van twee of drie miljoen doden. De Amerikaanse CIA houdt het op 'een van de ergste massamoorden van de 20e eeuw'.

De waarheid is na twee dagen niet veel dichterbij gekomen. De vraag is, of de regering het gesprek over '1965' ook na dinsdag gaande zal houden.