Duitse jeugdwijding: van kind naar volwassene
Minou is een van de vele Duitse pubers die tegenwoordig een 'Jugendweihe' ondergaan - een traditie uit de voormalige DDR. Deze humanistische viering helpt je over de drempel van volwassenheid.
De 14-jarige Minou Pfefferle en haar twee vriendinnen strelen fluisterend elkaars feestjurken. Hun ogen, zwaar van de mascara, flitsen steeds naar de suppoost voor de ingang van de zaal. Mogen ze al? Moeten ze al? Dan zwaait de deur open.
De weg naar volwassenheid begint voor Minou en nog enkele duizenden Berlijnse pubers in het Friedrichstadtpalast. Het grote revuetheater in het centrum van de Duitse hoofdstad is tot op de laatste stoel volgepakt met familieleden.
Hier vieren ze hun 'Jugendfeier', het jeugdfeest, een rite de passage met een humanistische achtergrond. Het is een eigentijdse voortzetting van de 'Jugendweihe', jeugdwijding, een anderhalve eeuw oude traditie die de afgelopen jaren weer aan populariteit wint.
Daar trippelen ze op hun hakjes de trap af, de drie vriendinnen van het Rosa Luxemburg Gymnasium, met de onbeholpen elegantie van jonge giraffes.
Tekst gaat verder onder de foto.
In Nederland kennen we het katholieke vormsel en het Joodse Bar Mitswa, maar nauwelijks seculiere rituelen die de stap over de drempel van de volwassenheid markeren. In Duitsland bestaat de Jugendweihe-traditie sinds 1852.
De vrijzinnige denker Eduard Baltzer wilde met de wijding een alternatief bieden voor de streng protestantse geloofsbelijdenis die in Pruisen de norm was. In plaats van vrome trouw aan de kerk, legde hij de nadruk op persoonlijke ontwikkeling en het nemen van individuele verantwoordelijkheid.
Baltzer is behalve als uitvinder van de Jugendweihe ook bekend als democratiepionier en, niet te vergeten, de eerste bekende vegetariër in de Duitstalige gebieden. Dat was de Pruisische autoriteiten allemaal veel te dol , dus sleet Baltzer de laatste jaren van zijn leven in de gevangenis.
Maar zijn Jugendweihe werd geadopteerd door de groeiende arbeidersbeweging en was een bloeiende traditie tot de nazi's het feest in 1933 verboden.
Roos
'Manuel Gegenbauer, ik wens je een gelukkig leven.' De eerste groep van vijftig jongeren hebben het podium betreden en krijgen een voor een een roos en een oorkonde in de hand gedrukt van iemand van het Humanistisch Verbond Berlijn en Brandenburg. Manuel kijkt daarbij schaapachtig naar de witte sneakers onder de broek van zijn pak.
'Ik geloof iedereen die de waarheid zoekt. Ik geloof niemand die haar gevonden heeft - Kurt Tucholsky.' Acteurs geven de vers ingewijden tussendoor levenslessen mee van Duitslands grote dichters en denkers én van Nena, van de 99 Luftballons: 'Oud word je pas als je je idealen hebt opgegeven.'
De viering voltrekt zich voor een decor van een brokkelige zuilengalerij, waar kriskras gekleurde neonlampen overheen zijn bevestigd. Het gewicht van de geschiedenis heeft in Duitsland geleid tot een speciaal talent voor dit soort licht geforceerde visualisaties die moeten verduidelijken dat heden en verleden weliswaar verbonden, maar niet identiek zijn.
Een dergelijke redenering zit achter de naam Jugendfeier, bedacht om afstand te nemen van de DDR-versie van de Jugendweihe. Waar de traditie in West-Duitsland na de oorlog nagenoeg uitstierf, werd ze in het Oosten omarmd door het regime. Lidmaatschap van de jeugdbeweging, de FDJ, en deelname aan de Jugendweihe waren noodzakelijk voor wie later kans wilde maken op een goede studieplek.
In de voormalige Oost-Duitse gebieden wordt een spin-off van die Jugendweihe nog steeds aangeboden. Maar de humanistische variant wint terrein. In Berlijn en Brandenburg is het Humanistisch Verbond al een paar jaar de grootste aanbieder. Dit jaar hebben ze 6.300 deelnemers, bijna een kwart van het totale aantal leerlingen uit de achtste klas, in Nederland de tweede van de middelbare school.
De humanistische versie is in Berlijn ook steeds populairder in families zonder DDR-achtergrond, zoals die van Minou. Het humanistische aspect, gericht op zelfontplooiing, valt vooral bij hoogopgeleide ouders in de smaak.
Tekst gaat verder onder de foto.
Cursussen
In het schooljaar dat aan de wijding vooraf gaat, volgen de deelnemers drie cursussen naar keuze. Minou koos voor filmmaken, een naaicursus en, ze zegt het met een lichte gêne, een cursus 'slagvaardigheid', een reeks lessen in zelfvertrouwen en assertiviteit.
Die blijkt zijn vruchten te hebben afgeworpen. Als haar naam wordt omgeroepen, stapt Minou kordaat naar voren, kaarsrechtop, met een Audrey Hepburn-achtige glimlach.
Voor Minou is deze dag zo mogelijk nog wat bijzonderder dan voor alle anderen. Haar ouders zijn kort na haar geboorte gescheiden. Straks zullen de twee helften van haar familie, een uit Beieren en een uit Nordrhein-Westfalen, ter ere van haar Jugendfeier voor het eerst in haar leven samen aan tafel zitten. Daarop verheugt ze zich misschien wel het meest. Het illustreert het grote belang van het feest.
En het benadrukt indirect misschien ook de boodschap die de organisatie deze middag ook over wil brengen: het leven na de Jugendweihe betekent behalve meer vrijheid, ook meer verantwoordelijkheden. Vroeger werden scholieren na de Jugendweihe door hun leraren met 'u' aangesproken.
Nu wijst de sociaal-democratische burgemeester van Berlijn, Michael Müller in zijn voor deze gelegenheid ingesproken videoboodschap op het belang van medemenselijkheid, verantwoordelijkheid voor je directe sociale omgeving. En hij geeft de jongeren het advies zich om hun leeftijdsgenoten die als vluchteling naar Duitsland zijn gekomen te bekommeren.
Foyer
Minou denkt 'over maatschappelijke verantwoordelijkheden en dat soort dingen' nog niet zoveel na , zegt ze na de viering in de foyer, van achter de enorme bos pioenrozen van haar oma. Van haar moeder krijgt ze deze zomer een hond. 'Dat is ook wel een grote verantwoordelijkheid.'
Jo, de vader van Minou, vindt dat ze het wat overdrijven met die verantwoordelijkheden, zegt hij terwijl hij buiten het zicht van zijn dochter een peukje rookt. Niet alleen bij de Jugendfeier, maar in het algemeen. Pubers moeten zoveel tegenwoordig. En ze worden zo beschermd opgevoed! Dat maakt ze zo serieus. Hij hoeft z'n dochter zelden of nooit aan haar huiswerk te zetten, zegt hij. Dat was wel andere koek toen hij jong was. Hij zette de bloemetjes al flink buiten.
'Maar ik heb het idee dat er bij Minou nog wel wat aan zit te komen wat betreft puberaal gedrag.' Toen ze laatst samen naar het voetbal keken op tv, begon ze opeens uitgebreid het uiterlijk van de spelers te becommentariëren. Hij ziet het als een goed teken. 'Ja, nu begint het allemaal pas.'
