Droogte Iran is funest voor de pistachenoot

De eerste zonnestralen geven het sneue gehucht Pouze Khoon toch wat aanzien. Toch zijn de afbrokkelende huizen niet meer dan wat rotte tanden langs een snelweg die dwars door de woestijn van Zuidoost-Iran snijdt.

Tot tien jaar geleden kwam Amin Should hier ieder jaar om zijn ouders te helpen met de oogst van pistachenoten. Die zijn net zo'n symbool voor Iran als kaviaar en tapijten. Sinds de laatste druppels water uit de grond zijn gehaald, is de boomgaard van zijn familie dood, net als de velden eromheen. Zo ver het oog reikt, strekken dode bomen hun wit uitgeslagen, dorre takken naar de turquoise hemel.

Jaren geleden hebben journalist Shoul (32) en zijn familie het dorp verlaten. Hun huis wordt nu bewoond door arme landwerkers die leven van karige uitkeringen. Zelfs zij verlaten Pouze Khoon nu. Want geen water is geen leven. 'Ik zie niet hoe het ooit weer kan worden zoals het was', zegt Shoul.

Iran is in de greep van een droogte die al zeven jaar duurt, zonder zicht op een einde. Experts voorspellen dat de droogte de nieuwe norm zal worden. Een nationale crisis lijkt onafwendbaar, zelfs al gaat het weer net zo veel regenen als vroeger. Meer dan 15 procent van de ongeveer 150 duizend hectare pistachebomen in de provincie Kerman is in de laatste tien jaar door de droogte afgestorven.

Slecht watermanagement

Woestijnvorming is in volle gang nu rivieren en meren zijn opgedroogd en landbouwgrond onvruchtbaar is geworden. Volgens de Verenigde Naties liggen vier van de tien meest vervuilde steden in de wereld in Iran, voornamelijk vanwege stof en woestijnzand. Isa Kalantari, een voormalige minister van Landbouw, waarschuwt dat binnen vijftien jaar meer dan de helft van het land onbewoonbaar dreigt te worden. Dat zal een gigantische migratie tot gevolg hebben.

In Zanjan, in Midden-Iran, is de historische Mir Baha-eddin brug tegenwoordig een passage over een rivierbed van zand, stenen en onkruid. In Gomishan, aan de oevers van de Kaspische Zee, moeten de vissers die ooit hun huizen op palen in het water bouwden, kilometers rijden om het terugtrekkende water te bereiken.

Het landelijk netwerk van dammen, dat staatsmedia vaak presenteren als een symbool van vooruitgang, draagt volgens experts juist bij aan slecht watermanagement. In Teheran kon de gemeente deze zomer ternauwernood de drinkwatervoorziening op gang houden, nadat de waterreservoirs tot een kritisch laag peil waren gedaald. Subsidies op water moedigen onverantwoord gebruik ervan aan en er is geen politicus die dat durft aan te pakken. Wanhopige boeren en gemeenten boren steeds dieper om de ondergrondse reservoirs leeg te pompen. Soms vinden ze pas op 200 meter diepte water, dat dan vaak is vervuild met zware metalen en arsenicum.

Verspilling

In Iran slokt de landbouwsector 90 procent van het water op. Dat komt voornamelijk door de eeuwenoude, basale irrigatiemethoden en andere vormen van verspilling, zoals lekkende pijpleidingen.

'Op het gebied van water zijn we simpelweg bankroet', zei waterprofessor Kaveh Madani van het Imperial College in Londen in de Teheran Times. De staat, rijk geworden door oliegeld, heeft volgens de geboren Iraniër Madani nooit heeft hoeven nadenken over landbouwmanagement.

President Hassan Rohani wil naar eigen zeggen het watertekort graag aanpakken. Verder dan beloften komt hij voorlopig niet. 'We gaan het Urmia-meer weer vullen', zei hij in september. Maar het meer, en de andere meren en rivieren, staan nog steeds droog.

In een niet ver verleden had Kerman een strook groen van honderden kilometers lang en breed. Mede dankzij het grondwater werden hier miljoenen tonnen aan graan en pistachenoten geproduceerd. Nu slaan zonnestralen neer op dorre velden. Tijdens stormen breken de takken van de dode bomen af, zodat alleen stompjes overblijven.

Vervuild kraanwater

In de boomgaard van de familie Shoul heeft een zeldzame regenbui witte lijnen in de rode grond getrokken. 'Zout en andere mineralen', zegt hij. Residu van het vervuilde grondwater. Shoul klaagt over nierstenen, een veel voorkomende klacht in deze regio. Het is het gevolg, zegt hij, van jarenlang vervuild kraanwater drinken. 'De ironie is dat ik meer water moet drinken om de pijn te verzachten.'

In de stad Sirjan, ruim 70 kilometer naar het noorden, dwingt de waterschaarste bewoners tot het maken van lastige keuzen. Tussen twee nieuwbouwwijken met appartementengebouwen van vijf verdiepingen wacht een konvooi van watertrucks in een lange rij om hun tanks van 20 duizend liter vol te laden. Vierhonderd trucks brengen iedere dag water uit de gemeentelijke bron naar de Golgohar ijzermijn, de grootste in het Midden-Oosten. Al het water onder de mijn is op en zevenduizend arbeiders, de meesten uit Sirjan, verdienen er hun inkomen.

'Als we het water niet naar het complex brengen, moeten we sluiten en worden de mensen werkeloos', zei Naser Taghizadeh, de directeur van de mijn tegen de krant Negarestan.

Inwoners van Sirjan hebben geprotesteerd tegen wat ze waterdiefstal noemen, maar de tankwagens blijven komen. Als ze vertrekken, laten ze een spoor van stofwolken achter. De chauffeurs, zelf afkomstig uit de stad, zeggen dat hun buren ze met de nek aankijken. 'Wij moeten onze families ook voeden', zegt Saaed Salimzadeh. 'Als het water straks op is, is het voor ons allemaal voorbij. We moeten kiezen tussen water of werk.'

Regering

Sirjan is slechts een van de vele steden en dorpen met watertekort. In Kerman zijn 1.455 van de 2.064 reservoirs te leeg om de bevolking van water te voorzien, zegt het wateragentschap. Het semi-officiële Mehr persbureau meldde in juli dat 541 dorpen volledig afhankelijk zijn van tankwagens die water komen brengen.

De provincie blijft een van de grootste producenten van pistachenoten ter wereld, maar de irrigatiemethoden zijn compleet achterhaald. In een boomgaard opent boer Ismael Alizadeh een 20 centimeter brede pijp en het water guts naar buiten. Niet veel later staat het hele veld blank, te schitteren, en te verdampen, in de middagzon. 'Zo hebben we het altijd gedaan', zegt Alizadeh achteloos.

Soheil Sharif, een van de grootste pistacheboeren in Sirjan, herinnert zich hoe andere boeren hem uitlachten toen hij een druppelirrigatiesysteem van 575 duizend euro liet installeren om zijn boomgaard van 90 hectare efficiënter van water te voorzien. Nu is zijn boerderij helemaal groen, terwijl de bomen van de buren zijn afgestorven.

Sharif geeft de regering de schuld van een deel van de problemen. 'Hoe kan het dat ik slechts 230 euro per maand aan elektriciteit betaal voor een reusachtige waterpomp en twintig werknemers, plus een groot kantoor en distributiecentrum. Het is belachelijk. We hebben geen water meer, maar dat kostte ook niks.'

Zijn investering is het waard geweest, zegt de 44-jarige Sharifi tijdens een wandeling door zijn boomgaard. 'Ik heb er vijftien jaar bij gekregen.' Net genoeg om daarna met pensioen te gaan. 'Daarna is het hier voorbij, net als overal in Zuid-Iran.'

Droogte biedt kansen voor Nederlands experts

De droogte in Iran biedt kansen voor Nederlandse specialisten in irrigatie en landbouw. Het Nederlandse ingenieursbureau Tebodin, dat tweeduizend werknemers heeft in het Midden-Oosten, overweegt zich er te vestigen. De Wageningen Universiteit komt binnenkort met een samenwerkingsplan voor het Iranese ministerie van Landbouw.

Het zijn de resultaten van de handelsmissie van november, onder leiding van minister Henk Kamp van Economische Zaken. Die was vooral gericht op de olie- en gasindustrie, maar nu een deel van de handelsboycot is opgeheven, is de Nederlandse expertise op het gebied van watermanagement en landbouw ook gewenst.

Vanwege de boycot was Iran voor een groot deel van de voedselvoorziening op zichzelf aangewezen. Een ongelukkige combinatie met de slechte staat van de watervoorziening, meent André van Drunen van Tebodin. Hij ging mee op de handelsmissie.

Waterspecialist Deltaris ging was niet bij de missie, maar hoopt de draad weer op te pakken in Iran. Voor de boycot hielp Deltaris Iran met droogteproblemen bij het Urmiameer en het Hamunmeer. 'Die problemen spelen nog steeds', aldus een woordvoerder.

Nederland is een waterland, maar internationaal niet de topexpert op het gebied van droogte. 'Wij weten vooral hoe we met een wateroverschot om moeten gaan', aldus Stijn Reinhard van Wageningen Universiteit.

Reinhard verwacht dat de agrarische bijdrage van Nederland vooral zal komen uit de glastuinbouw. Wageningen zelf heeft bijvoorbeeld klimaatexpertise in huis en doet waterprojecten in Azië en Afrika waarbij afvalwater wordt hergebruikt.

_{Joris Zwetsloot}