Dromen van de buurvrouw Woordloze roman van Andrzej Klimowski

The depository is een merkwaardig beklemmend verhaal, verteld in een reeks van ruim tweehonderd zwartwit tekeningen, waarbij elk plaatje een pagina vult. Uitgeverij Faber & Faber heeft het boek het uiterlijk van een gewone roman gegeven, om te onderstrepen dat deze wordless novel meer is dan een doorsnee, snel door te bladeren stripverhaal.

Hoewel Klimowski zijn roman beeldje voor beeldje opbouwt, laat het zich door de talrijke associatie-mogelijkheden moeilijk samenvatten. Na de scène met het geluidloos schreeuwende vrouwenhoofd verdwalen we samen met de schrijver in een schemerwereld: een naakte gestalte met vleugels in de vorm van twee papieren bladzijden doemt in de werkkamer op, die de ramen wijd openzet, en in de nacht verdwijnt. We vliegen met hem mee boven de slapende stad, tot hij door twee malicieuze wetenschappers wordt neergeschoten, die hem toevoegen aan hun collectie opgeprikte vlinders. Een naakte, wonderlijk mooie soortgenote (de vrouw uit het hoofse portret?) komt de gevangene op haar papieren vleugels te hulp. Ze bevrijdt hem en zijn lotgenoten, en de tekenaar ontwaakt zoals hij begonnen is: boven een maagdelijk vel papier.

Zo'n samenvatting doet onvoldoende recht aan de kwaliteiten van The depository, die meer in het hoe dan in het wat van de vertelling schuilen. De duistere, sinistere levendigheid van de afbeeldingen maakt dat je er eindeloos naar blijft turen, in de hoop het geheim van hun zeggingskracht te achterhalen. Dat effect kan allereerst worden toegeschreven aan Klimowski's techniek: hij tekent of penseelt in oostindische inkt, die elke scène uit een nachtzwarte schaduw laat oplichten. De beperkingen van dat strenge zwartwit buit Klimowski uit door virtuoze perspectiefwisselingen. Nu eens roept hij de indruk van een haastig polaroid-kiekje op, dan weer duiken we met een fraaie camerabeweging van grote hoogte op de scène neer of isoleert hij een voorwerp in een bevroren close-up.

Naast die ontleningen aan de beeldtaal van film en tv, ook in de terloopse film noir-citaten, vallen enkele verwijzingen naar de wereld van de 'echte' strip op. Zo draagt een van de booswichten een stevige Jopo de Pojo-kuif, die een indirecte hommage aan Hergé zou kunnen zijn, en herinnert de mengeling van macaberheid en erotiek aan het werk van de Franse striptekenaar Tardi. En bovenal is er de associatie met de pikzwarte houtsneden van de Belgische grootmeester Frans Masereel, al zijn diens sociaal bewogen getuigenissen voor het overige lichtjaren van Klimowski's fantasieën verwijderd.

Volgens de uitgever kan op The depository elke denkbare interpretatie - 'political, sexual, psychological' - worden losgelaten. Ieder lezer mag zijn eigen sleutel zoeken, waarbij ik zelf een voorkeur houd voor de gedachte dat we niet meedromen met de koortsige tekenaar of zijn kaalgeschoren muze, maar met die onschuldige buurvrouw die op pagina 248 in haar zonovergoten burgertuintje zit weg te doezelen. Door de spleten van de luxaflex zien we hoe ze met een ruk opstaat, haar boek dichtklapt en hoog boven de flats een figuurtje op vliesdunne vleugels uit het verhaal ziet verdwijnen.

Andrzej Klimowski: The depository. A dream book. Faber & Faber, import Nilsson & Lamm, ¿ 28,70.