Dreigementen Erdogan nieuw dieptepunt in relatie met Navo-bondgenoten

Het hele weekend bleef het in de lucht hangen: gaat Turkije wérkelijk tien westerse ambassadeurs uitzetten, onder wie die van Nederland en de Verenigde Staten? Dat is immers wat president Recep Tayyip Erdogan aankondigde, zaterdag in een toespraak tot een enthousiaste menigte aanhangers in de stad Eskisehir.

Erdogan zei zijn minister van Buitenlandse Zaken opdracht te hebben gegeven de ambassadeurs tot persona non grata te verklaren, het formele opstapje naar uitwijzing. Zondagavond hadden de ambassadeurs echter nog niets vernomen. Het ziet ernaar uit dat de zaak eerst nog wordt besproken in het kabinetsberaad, maandag in Ankara.

Als daar wordt besloten om Erdogans woorden kracht bij te zetten, betekent dat een ongekend dieptepunt in de relatie tussen Navo-lid Turkije en de westerse leden van het bondgenootschap. Turkije reageert dan snoeihard op de oproep van de ambassadeurs aan de Turkse autoriteiten, vorige week maandag, om zakenman en filantroop Osman Kavala vrij te laten.

De dag daarop waren de ambassadeurs al op het matje geroepen in Ankara, en donderdag had Erdogan gezinspeeld op uitzetting. ‘We kunnen ons niet de luxe veroorloven deze groep nog langer in ons land toe te laten’, zei hij tegen verslaggevers. ‘Denken jullie Turkije de les te kunnen lezen? Wie denk je wel dat je bent?’

Het gebeurt bij Erdogan vaker dat zulke retoriek niet wordt gevolgd door daden, maar sinds de toespraak van zaterdag lijkt het erop dat hij wel degelijk harde noten wil kraken. Daarmee riskeert hij echter een conflict met landen die hij op diverse fronten hard nodig heeft. Ook de ambassadeurs van Frankrijk, Duitsland, Canada, Nieuw-Zeeland en de Scandinavische landen tekenden de verklaring van maandag.

Economie

Wat beweegt de altijd zo berekenende Erdogan? De Turkse oppositie legde meteen een verband met de beroerde stand van de economie. De waarde van de Turkse lira daalt al jaren gestaag en kwam vorige week in een vrije val nadat de centrale bank de rente had verlaagd, ondanks de oplopende inflatie. Nooit eerder stond de lira zo zwak.

Mede daardoor doet de regerende AK-partij het slecht in de peilingen. Zoals het er nu uitziet, zal Erdogan de verkiezingen van 2023 niet winnen. Een conflict met het Westen kan van dit alles de aandacht afleiden, zo is de gedachte. ‘Deze film kennen we nu wel’, zei Yavuz Agiralioglu van oppositiepartij IYI. ‘Pak liever de echte problemen van dit land aan, de economische crisis.’

De man die het middelpunt vormt van dit spel, de 64-jarige Osman Kavala, is een vooraanstaand figuur in het maatschappelijk middenveld van Turkije. Hij leidt Anadolu Kültür, een organisatie voor culturele en sociale projecten. Anadolu Kültür werkt veel met kunstenaars, minderheden en kansarme kinderen.

Sinds vier jaar zit Kavala in voorarrest. De aanklacht luidt dat hij in 2013, tijdens de Geziprotesten, heeft geprobeerd de regering omver te werpen en in 2016 heeft deelgenomen aan de mislukte staatsgreep in Turkije.

De Kavala-zaak is uitgegroeid tot de belangrijkste toetssteen voor Europa in de discussie met Ankara over het verval van de democratie en de rechtsstaat. Het Europees Hof voor de Mensenrechten stelde in 2019 dat er geen enkel bewijs bestaat tegen Kavala. De Raad van Europa begon een strafprocedure tegen Turkije. Die kan ertoe leiden dat Turkije wordt geschorst als lid.

Ramkoers

Partijen in de Tweede Kamer reageren uiterst kritisch op de aankondiging zaterdag van Erdogan. Die is ‘op ramkoers’, zo stelt Kati Piri (PvdA). Volgens VVD-buitenlandwoordvoerder Ruben Brekelmans toont Erdogan met de stap ‘weer eens zijn ware gezicht’. De president is ‘de kluts kwijt en lijkt een sultan richting seniliteit’, twitterde Derk Jan Eppink (JA21).

Ondertussen dreigt ook op andere wijze de sfeer tussen Turkije en Europa te bekoelen. Volgens de Europese Commissie zijn de onderhandelingen met Ankara over toetreding tot de EU ‘feitelijk tot stilstand gekomen’. De Commissie schrijft dit in een ongekend kritisch rapport over de betrekkingen met Turkije. Niet eerder sinds de gesprekken over toetreding in 2005 begonnen, was een voortgangsverslag zo negatief.

Brussel is vooral bezorgd over de afkalving van de rechtsstaat in Turkije. De aanbevelingen van de Commissie daarover zijn door Ankara genegeerd. ‘Aan de ernstige zorgen van de EU over de verslechteringen inzake democratie, rechtsstaat, fundamentele rechten en onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is niet tegemoetgekomen’, stelt de Commissie.