Nieuws
Doordat Orbán dwarsligt bij EU-boycot Russische olie, laait discussie over vetorecht EU-lidstaten weer op
De meeste lidstaten van de Europese Unie zijn voor een EU-boycot van Russische olie, maar een land als Hongarije, dat van de olie afhankelijk is, kan dat met het vetorecht voorkomen. De vraag is nu of dat moet worden afgeschaft.
Tijdens een diner in Boedapest probeerde Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, de Hongaarse premier Viktor Orbán ertoe te bewegen zijn verzet tegen een EU-boycot van Russische olie te staken. De discussie was ‘nuttig’ geweest, twitterde zij, maar Orbán ging vooralsnog niet overstag.
Verreweg de meeste lidstaten van de Europese Unie zijn voor een boycot, maar Hongarije, Slowakije en Tsjechië vrezen dat hun economie enorme schade zal ondervinden. Omdat de EU slechts bij unanimiteit sancties kan afkondigen, heeft Orbán een vetorecht, evenals zijn collega’s uit Slowakije en Tsjechië.
Aan dit soort gepalaver moet een einde komen, vinden de Europese burgers die deelnamen aan de maandag afgesloten Conferentie over de toekomst van Europa. Als de EU een slagvaardige geopolitieke macht wil worden, adviseerden zij, moeten besluiten op het gebied van buitenlands beleid genomen kunnen worden met een zogeheten gekwalificeerde meerderheid. Volgens de huidige regels betekent dat ten minste 15 lidstaten die gezamenlijk ten minste 65 procent van de Europese burgers vertegenwoordigen.
Meerdere leiders voor afschaffing
De afschaffing van het vetorecht op buitenlands beleid kreeg maandag meteen bijval van de Franse president Emmanuel Macron. Vorige week al toonde de Italiaanse premier Mario Draghi zich een voorstander. In Duitsland en Nederland werd het streven naar afschaffing van het vetorecht vastgelegd in het regeerakkoord.
‘Het is een idee waarover al een jaar of vier wordt gesproken. Besluitvorming bij meerderheid zou het buitenlandbeleid van de EU effectiever en efficiënter maken. Nu kan één land een besluit blokkeren’, zegt Rem Korteweg, onderzoeker van Instituut Clingendael. In 2020 hield het kleine Cyprus maandenlang sancties tegen Belarus tegen, omdat het een hardere Europese opstelling in een conflict tussen Cyprus en Turkije wilde afdwingen.
Kwaad bloed
Als het vetorecht wordt afgeschaft, kan de EU niet meer in gijzeling worden genomen door Viktor Orbán of een andere regeringsleider die zijn zin wil doordrijven. Toch heeft afschaffing ook nadelen, zegt Korteweg. Over veel onderwerpen binnen de EU kan al bij gekwalificeerde meerderheid gestemd worden. Unanimiteit is onder meer vereist op het gebied van sociaal, fiscaal en buitenlands beleid. ‘Dat zijn terreinen die sterk aan de nationale soevereiniteit raken’, aldus Korteweg.
Op deze gebieden ligt dwang niet alleen uiterst gevoelig, het is ook lastig om lidstaten een maatregel door de strot te duwen die zij categorisch afwijzen. In 2015 besloot de EU bij meerderheid om 120 duizend vluchtelingen en migranten over Europa te verdelen. Het werd een dubbele mislukking: er kwam niets van terecht en de Brusselse machtspolitiek zette kwaad bloed bij Polen, Hongarije en andere Oost-Europese landen. Als de economie in Hongarije, Slowakije en Tsjechië instort door een afgedwongen olieboycot wordt het draagvlak voor Europa in die landen ernstig geschaad. Bovendien zal de EU moeilijk kunnen verhinderen dat er olie blijft stromen in de pijplijn tussen Rusland en Hongarije.
Troefkaart
Voorlopig is het afdwingen van een boycot slechts een theoretische mogelijkheid, al was het maar omdat voor de afschaffing van het vetorecht unanimiteit is vereist. Bovendien moeten de Europese verdragen gewijzigd worden. Dat vereist een langdurige parlementaire procedure in 27 lidstaten, gevolgd door referenda in verschillende lidstaten, met alle kans op ongelukken en gevoelige nederlagen van dien. Maandag lieten dertien lidstaten meteen weten niets in een verdragswijziging te zien, vooral kleinere lidstaten als Denemarken en de Baltische staten die hun vetorecht tegenover de groten niet graag opgeven.
Voor de huidige strijd in Oekraïne is de discussie over het vetorecht irrelevant. Daarom zit de Europese Commissie deze dagen weer om tafel met Hongarije, Tsjechië en Slowakije, in de hoop een compromis te vinden waardoor de Europese boycot van Russische olie kan worden afgekondigd. De drie lidstaten zullen meer tijd eisen om alternatieve energieleveranciers te vinden, en meer geld om hun infrastructuur aan te passen. En voorlopig kan de harde onderhandelaar Viktor Orbán zijn veto als troefkaart uitspelen.
Macron wil ‘Europese politieke gemeenschap’ voor Oekraïne
De Franse president Macron deed maandag een voorstel voor een nieuwe ‘Europese politieke gemeenschap’ die de EU zou verbinden met andere Europese landen, zoals Oekraïne en de Balkanlanden. De nieuwe gemeenschap zou ook openstaan voor landen die de EU hebben verlaten, zoals het Verenigd Koninkrijk.
‘Oekraïne is al een lid van het hart van Europa, door zijn strijd en zijn moed’, zei Macron in het Europees Parlement in Straatsburg. Tegelijkertijd zal het ‘waarschijnlijk verschillende decennia’ duren voordat Oekraïne klaar is voor het lidmaatschap van de EU, aldus Macron. De nieuwe ‘Europese politieke gemeenschap’ zou een oplossing moeten bieden, een antichambre waardoor landen als Oekraïne of Albanië al een beetje bij de EU kunnen horen.
‘Macron zoekt een manier om door te gaan met diepere Europese integratie, vooral in de landen van de eurozone, terwijl hij de landen die daarbuiten vallen aan boord wil houden’, zegt Rem Korteweg van Instituut Clingendael. Het is echter de vraag hoe aantrekkelijk zo’n Europees B-team is, zegt Korteweg. ‘Landen zijn half lid of net niet lid. Maar je kunt ze niet eindeloos de wortel van een lidmaatschap blijven voorhouden. Uiteindelijk willen ze tot de EU toetreden.’
