Donner kan niet zonder deals met criminelen

Twee dagen na zijn artikel is er alweer een nieuwe naam aan de lange lijst van liquidaties toegevoegd: die van Willem Endstra. Zijn gewelddadige dood wakkert opnieuw de al jaren lopende discussie over afspraken met criminele getuigen aan.

Dit dispuut gaat terug tot halverwege de jaren negentig, toen Ad Karman in ruil voor strafvrijwaring verklaringen aflegde over de scheepsladingen 'Zwarte Paak' (marihuana) die zijn baas, Johan V. alias 'de Hakkelaar' uit Pakistan had gehaald. Tegelijkertijd oordeelde de Parlementaire Enquêtecommissie Opsporingsmethoden dat deals met criminelen alleen als 'uiterst redmiddel' mogen worden ingezet.

Deze conclusie werd ingegeven door de ontdekking van een geheime politieoperatie om zware jongens achter de tralies te krijgen. In de hoop hen tot cocaïnesmokkel te verleiden - waarop hoge celstraffen staan - mochten er van een groepje rechercheurs enorme hoeveelheden softdrugs worden geïmporteerd. De 'crisis in de opsporing' moest met strenge regels worden bezworen.

Het sombere beeld van de enquêtecommissie won het van het succes in de rechtszaal met kroongetuige Karman: er kwam een wetsvoorstel en een voorlopige richtlijn die het maken van afspraken met misdadigers maar beperkt toestaat. In ruil voor belastende informatie kan het OM de strafeis tegen de criminele getuige met maximaal eenderde verlagen.

Alhoewel het voorstel in 2001 door de Tweede Kamer is aangenomen, moet het nog steeds worden behandeld door de Eerste Kamer. De oorzaak is een pijnlijke: abusievelijk stemde de VVD-fractie tegen een onderdeel van het wetsvoorstel, waardoor dit werd verworpen. De behandeling van de vereiste reparatiewet liep grote vertraging op door de tumulteuze gebeurtenissen tijdens het kabinet Balkenende I. Deze week staat het eindelijk op de agenda.

Intussen woedde de strijd tussen voor- en tegenstanders van afspraken met criminelen voort, mede naar aanleiding van de kwestie rond de bedreiging van officier Plooy. Een crimineel zou willen vertellen wie het op zijn leven heeft gemunt, maar stelde eisen. Tot een contract kwam het niet dankzij de hoogste man van het OM, procureur-generaal De Wijkerslooth. Die pleitte weliswaar voor 'meer armslag', maar vond de afspraak in strijd met de 'smalle marges' die de politie had gesteld. Daarbij kwam dat afspraken met een andere crimineel hadden geleid tot een serie rechtszaken.

Plooy stelt daar tegenover dat twee andere overeenkomsten met bendeleden keurig tot veroordelingen hebben geleid. De deals die in de strafzaken tegen Johan V en Kobus L. werden gesloten, hebben zelfs de toets der kritiek van de Europese rechter doorstaan. Ook voert hij aan dat de omstandigheden zijn gewijzigd. Hij wijst op het 'opkomend internationaal terrorisme' en de recente golf van liquidaties die nog nauwelijks tot arrestaties heeft geleid.

In de Tweede Kamer hebben die gebeurtenissen nauwelijks tot andere standpunten geleid. Alleen het CDA pleit nu voor een verruiming van de mogelijkheden, maar PvdA en VVD zijn daarvan nog steeds niet overtuigd. Deze partijen willen dat eerst de knelpunten in kaart worden gebracht.

Op last van minister Donner van Justitie werkt een groepje OM'ers inmiddels aan een analyse. Gezien het artikel van Plooy en de uitlating van De Wijkerslooth laat de uitkomst zich raden. Dan is het de vraag of Donner de Kamer zal oproepen met een nieuwe, ruimere regeling in te stemmen. De moord op Endstra - een man uit de bovenwereld - maar vooral de reeks van brutaal uitgevoerde criminele executies zullen hem vermoedelijk weinig keus laten.