Doet de NS voldoende om seksueel geweld in de trein tegen vrouwen te voorkomen?

Hoe vaak komt seksueel geweld in de trein voor?

Seksueel geweld is een maatschappijbreed probleem, maar er is een aantal factoren die het ov er extra kwetsbaar voor maken, zoals halflege coupés in de avonduren of overmatig alcoholgebruik door treinreizend uitgaanspubliek. De man die in de intercity van Amsterdam naar Alkmaar maandag de 19-jarige reiziger lastigviel, ging naast haar zitten in een lege coupé en begon haar te betasten. Op tussenliggende stations stapte niemand in.

In de vijftien maanden tussen 1 mei 2020 en 31 juli 2021 stuurden 2.485 reizigers een WhatsApp-bericht of sms naar het noodnummer dat de NS twee jaar geleden in het leven riep voor incidenten in de trein: 06-13181318. Ongeveer driehonderd van die meldingen gingen over onenigheid tussen of het lastigvallen van reizigers. Hoe vaak hierbij sprake was van seksueel geweld kan de NS niet specificeren.

Aangenomen mag worden dat het aantal incidenten op dit vlak in elk geval hoger ligt dan het aantal meldingen. Bekend is dat slachtoffers van seksueel geweld vaak uit schaamte of schuldgevoel hun mond houden over wat hen is overkomen. ‘Ik heb honderd vrouwen gesproken die dit hebben meegemaakt’, zegt Emma de Miranda van platform Say No More, dat strijdt tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag in het ov. ‘De meesten hebben er geen melding van gemaakt. En als ze dat wel wilden doen, wisten ze vaak niet waar ze terechtkonden.’

Wat doet de NS om seksueel geweld in de trein tegen te gaan?

De NS trof de afgelopen jaren maatregelen om treinreizen zo veilig mogelijk te maken. Zo kun je op 70 procent van de stations alleen nog met een geldig vervoerbewijs naar binnen, en hangen er sinds 2011 camera’s op steeds meer stations en in treinen. In elke trein is minstens één conducteur aanwezig. Op latere tijdstippen of in langere treinen zijn dat er twee. Hoe vaak conducteurs een ronde moeten maken, is niet vastgelegd. ‘We vertrouwen op het maatwerk en vakmanschap van onze collega’s om per situatie in te schatten hoe vaak dat nodig is’, zegt een NS-woordvoerder.

Meldingen bij het noodnummer komen binnen in de meldkamer van de NS. Een speciaal getrainde medewerker appt over en weer met de melder. In de helft van de gevallen wordt politie of het zogeheten team Service en Veiligheid ingeschakeld. Hoe lang het duurt voordat hulp ter plaatse is, verschilt per situatie.

Zou de NS meer kunnen doen?

Zeker, zegt Emma de Miranda. Ze pleitte bij de NS voor een alarmknop, een publiekscampagne en een training voor conducteurs, zodat ze beter weten hoe ze daders moeten herkennen en slachtoffers moeten opvangen. ‘Ik kreeg als reactie dat de NS al heel goed bezig was en dat de veiligheid van de passagiers er juist op vooruit was gegaan.’ (De NS kan niet terughalen hoe de communicatie met De Miranda verliep, red.)

Zit het probleem niet in de grote personeelstekorten?

Ja, zegt de vakbond voor treinpersoneel FNV Spoor: zolang de NS niet zorgt voor meer conducteurs, kan er geen fatsoenlijk toezicht worden gehouden. Nee, zegt Rikus Spithorst van reizigersorganisatie Maatschappij voor beter ov: ‘De personeelstekorten zijn het probleem niet. Om die reden zijn de treinen namelijk korter geworden, waardoor elke trein nog steeds genoeg conducteurs heeft. Maar het is een publiek geheim dat conducteurs liever de krant lezen in de eersteklascoupé dan door de trein lopen.’

Henri Janssen van FNV Spoor vindt dat Spithorst een karikatuur maakt van treinconducteurs. ‘De dienstroosters van conducteurs worden steeds voller gestopt: urenlang lopen ze trap op, trap af. Ondertussen krijgen ze regelmatig met agressie en geweld te maken. Conducteurs zijn fysiek uitgewoond. Dat ze dan even pauze houden, kun je ze niet kwalijk nemen.’

Wat kunnen medepassagiers doen als ze getuige zijn van seksueel geweld?

Mariëtte Hamer, onlangs aangetreden als regeringscommissaris seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld, zei in de Volkskrant dat ze een grote rol ziet weggelegd voor omstanders. ‘Die moeten veel alerter zijn en zeggen: doe jij effe normaal.’ Volgens Emma de Miranda zou dat ook kunnen helpen bij de aanpak van seksueel geweld in het ov. ‘Het zou mooi zijn als reizigers beter zouden opletten en als de NS daar in een campagne op zou wijzen. Maar de centrale boodschap zou toch moeten zijn dat mannen met hun klauwen van anderen moeten afblijven.’

In een eerdere versie stond dat het noodnummer van de NS 06-12181218 is. Dat klopt niet, het juiste nummer is 06-13181318.