Dmitri Medvedev, de deerniswekkende

Dmitri Medvedev verruilt maandag het presidentschap van Rusland in voor de positie van premier. Aan zijn goede voornemens heeft het niet gelegen, maar hij gaat de geschiedenis in als een van de meest deerniswekkende leiders die Rusland ooit gekend heeft.

'Vrijheid is beter dan onvrijheid.' Met deze woorden, uitgesproken door de kersverse president in 2008, gaf Medvedev aan dat hij andere accenten wilde leggen dan zijn politieke mentor Poetin, die hem als opvolger had gekozen. Vorige week hield hij een verrassend openhartig 'afscheidsinterview' op televisie, waarin hij zich als eerste president van Rusland liet interviewen door echte journalisten. Rusland is vrijer geworden, concludeerde hij.

'De lente is gekomen, letterlijk en figuurlijk, daarmee feliciteer ik u. Vrijheid is een uniek gevoel, dat door iedereen anders wordt geïnterpreteerd. Het is een vorm van zelfbewustzijn. En op dit gebied hebben we veel bereikt.'

Rusland voelt tegenwoordig inderdaad als een vrijer land dan vier jaar geleden - ondanks het voor velen verstikkende perspectief op '24 jaar Poetin'. Maar Medvedevs poging om die verandering op zijn conto te schrijven, wordt door weinig Russen serieus genomen. Hoewel een grote meerderheid van de Russen hem vier jaar geleden tot president verkoos - omdat Poetin dat zo had besloten - zagen de meeste Russen hem nooit als de echte leider.

Sommige liberalen putten wel hoop uit Medvedevs vele goede voornemens - en de incidentele signalen dat hij echt een andere koers wilde inslaan dan Poetin. In 2009 publiceerde de president zijn Rusland Vooruit!-artikel waarin hij feilloos de kwalen van het land analyseerde, vooral de 'primitieve op delfstoffen gebaseerde economie en chronische corruptie'.

Leuzen

Maar bij de aanpak ervan is hij nooit ver gekomen. De 'diversificatie van de economie' en 'modernisering' bleven leuzen. Russische economen spreken over een 'neerwaartse trend in de algehele ontwikkeling van het land' de afgelopen vier jaar. Ze illustreren dit met de terugval van Rusland in tal van internationale ranglijsten - van concurrerend vermogen tot transparantie en 'menselijke ontwikkeling'.

Tegelijk is de rol van de staat in de economie verder toegenomen, evenals het aantal ambtenaren - en de corruptie. Medvedev maakte wel van de militsia de politsia, maar omdat hij de hervorming van de politie liet uitvoeren door de politie zelf, is er volgens onafhankelijke experts niet veel van terechtgekomen.

Was het onwil of onvermogen, vragen Russische commentatoren zich af. De meesten houden het op het laatste: Medvedev had zeker in het begin wel de ambitie om verandering te brengen, maar niet de macht. Poetin was en is de ultieme arbiter van het land, de spil in een netwerk van onderling concurrerende machtsgroepen - en Medvedev had nauwelijks een eigen politieke of zakelijke achterban. Zijn invloed was, ondanks het hoge ambt, beperkt.

De president erkent het zelf. Het resultaat van zijn strijd tegen corruptie noemt hij 'matig'. Toen zijn adviseurs in de Mensenrechtenraad zich beklaagden over de vele obstakels waar ze op stuitten binnen het overheidsapparaat, antwoordde Medvedev: 'Dat is ons gezamenlijke lot.' Op tal van fronten bewees Medvedev zich als gevangene van het systeem - maar wel een uiterst loyale. Een principiële daad stellen, zoals het verlenen van een presidentieel pardon aan Michail Chodorkovski, deed hij (nog) niet.

De mensen die altijd bleven hopen op verandering voelden zich nog het meest bedrogen toen Medvedev er 'vrijwillig' het bijltje bij neerlegde. Toen hij op het partijcongres van Verenigd Rusland in september vorig jaar aankondigde dat Poetin opnieuw president zou worden, en later toelichtte dat de twee dit al jaren geleden zo hadden afgesproken, sloeg bij velen het laatste restje sympathie om in minachting.

Medvedev bleek nooit meer geweest te zijn dan Poetins trouwe hulpje. 'Hij heeft de verwachtingen niet ingelost', schreef de liberale journalist Michail Fishman. 'Er is niet de geringste aanwijzing dat hij zelfs maar een taak die hij zichzelf had gesteld, heeft uitgevoerd. In plaats van een hervormer kregen we een stoel-warmhouder.'

Sinds september draagt de man die als president zijn vakantiekiekjes begon te twitteren, op dat medium de hashtag 'de meelijwekkende'. Zoals de nagedachtenis aan president Jeltsin blijvend verbonden is aan de wijze waarop hij dronken een orkest dirigeerde, zo zal Medvedev de geschiedenis ingaan met zijn rare heupwiegende dansje tijdens een schoolreünie. Het YouTube-filmpje daarvan werd een grote hit op internet.

Onderonsje

Juist het vrije internet, waarmee Medvedev zo dweept, is de plek geworden waarop elke manifestatie van de president direct geridiculiseerd wordt. De ene week is het een weggelopen presidentiële kat, de andere week is de beige trenchcoat (waarmee Medvedev in de meiparade liep) de aanleiding voor sneren en grappen.

En wat te denken van het onderonsje voor een toevallig openstaande microfoon met president Obama, die hem uitlegde dat hij na de verkiezingen meer kon doen aan wapenbeheersing? Medvedevs antwoord - 'Ik zal het aan Vladimir doorgeven - werd een daverende hit op het internet.

Medvedevs goede verstandhouding met Obama en andere wereldleiders is overigens wel zijn eigen verdienste. Als 'vriendelijk gezicht' van Poetins regime heeft hij zeker succes geboekt. Zo tekende hij een kernwapen-akkoord met de Amerikanen en treedt Rusland eindelijk toe tot de Wereldhandelsorganisatie. Ook verhardde Rusland zijn opstelling jegens Iran en werkte het mee aan nieuwe sancties.

De presentatie is diplomatieker, maar het verschil met Poetin moet niet worden overdreven. Tijdens de oorlog in Georgië in 2008, gevolgd door de erkenning van de onafhankelijkheid van Abchazië en Zuid-Ossetië, was er niets van te merken. Medvedev drukte wel zijn eigen stempel op de Russische aanpak in Libië vorig jaar. Poetin sprak van een westerse 'kruistocht', maar Medvedev sprak geen veto uit over een VN-resolutie die optreden in Libië sanctioneerde. Achteraf bezien was dat het hoogtepunt van Medvedevs meer coöperatieve aanpak.

Maar het besluit pakte verkeerd uit. In Russische ogen misbruikte de NAVO de resolutie om de 'luchtmacht van de rebellen' te worden en Kadhafi uit het zadel te wippen. Medvedev had zijn nek uitgestoken en zal zich achteraf bedrogen hebben gevoeld door zijn westerse vrienden. Die betalen daar nu inzake Syrië leergeld voor: Rusland blokkeerde (met China) twee VN-resoluties en frustreert een hardere aanpak van het Syrische bewind. Medvedev kondigde in oktober aan dat Rusland nooit meer zou toelaten dat westerse landen hun militaire interventies via de VN sanctioneren.

Protestgolf

Maar thuis bleef het ook niet rustig en ongewild heeft Medvedev daaraan bijgedragen. Zoals de blogger Aleksej Navalny zegt: wij hebben de protestgolf niet veroorzaakt - dat hebben de autoriteiten zelf gedaan. De aankondiging dat de twee leiders onderling hadden uitgemaakt dat ze stuivertje gingen wisselen, ervoeren veel Russen als een klap in het gezicht. Dat ze hierom en naar aanleiding van de verkiezingsfraude bij de Doemaverkiezingen in december massaal de straat op gingen, toont aan hoezeer de Russische samenleving is veranderd. Want vier jaar geleden kon Poetin ongestoord besluiten wie president werd en verkiezingsfraude is geen nieuw fenomeen.

Het is goed mogelijk dat historici milder zullen oordelen over Medvedev dan zijn landgenoten nu doen. Bijvoorbeeld over het besluit om de demonstraties toe te staan in plaats van ze te verbieden. Dat was vooraf allerminst een uitgemaakte zaak, getuige de 'belegering' van Moskou en de angst die veel mensen moesten overwinnen om de straat op te gaan. Onder druk van de protesten heeft Medvedev hervormingen ingevoerd die het politieke systeem pluriformer zullen maken. Of er in de praktijk veel zal veranderen moet worden afgewacht, maar een belangrijk deel van het volk is wakker geschud. 'Het gebrek aan vertrouwen in de autoriteiten is het fundament voor verdere politieke verandering', schreef de socioloog Jevgeni Gontmacher.

Nu wordt Medvedev premier en partijleider van Verenigd Rusland (de machtspartij die hij als president 'achterlijkheid' verweet). De afgelopen jaren is veel geschreven over 'de tandem', maar het blijkt een ouderwetse fiets geweest te zijn, met een reusachtig achterwiel en een heel klein voorwiel. Sommigen verwachten dat hij het als premier niet lang zal uithouden, anderen achten het uitgesloten dat Poetin hem laat vallen. 'Iedereen kan ontspannen', zei Medvedev er deze week zelf over, 'dit is voor de lange termijn.'

undefined