'Dit wordt een referendum over hoe we onszelf zien'

E.J. Dionne is met Washington DC vergroeid als een van de vele radertjes in het perpetuum mobile van de macht. Soms nodigt Obama de commentator uit om langs te komen. 'Laat de afranseling maar beginnen,' lacht de president dan bij de begroeting. Maar het politieke spel is grimmig geworden. Geen compromissen, roepen conservatieve Republikeinen. Washington is veranderd in een oorlogszone, zegt oud-minister Robert Reich. En ook Dionne erkent: de Amerikaanse hoofdstad is niet meer zoals ze was. Hij maakt zich zorgen.

Het systeem is vastgelopen, er wordt meer tegengewerkt dan samengewerkt. Het zit soms in kleine dingen, vertelt Dionne. 'Vroeger verhuisden Congresleden met hun gezin naar Washington. Dan krijg je met elkaar te maken op een manier die niets met politiek te maken heeft. Ik heb zeer conservatieve vrienden, die ik ken omdat onze kinderen samen voetballen of op dezelfde school zitten. We zijn soms woest op elkaar, maar het is niet zo dat we elkaar niet mogen. Dat zie je nu veel minder, de politici laten hun gezinnen thuis omdat ze dicht bij het volk willen blijven, bij de kiezers in hun staat.'

Maar het allerbelangrijkste is volgens Dionne dat de strijd over beginselen gaat. Blijft Amerika een land dat een evenwicht probeert te bewaren tussen persoonlijke vrijheid en solidariteit, tussen markt en staat? Of kiest het voor een terugkeer naar een radicale vorm van individualisme en een sterk ingekrompen overheid?

De ideologie zet alles onder hoogspanning. Zij doet de hartstocht hoog oplopen en maakt van de politiek een zero-sum game. Niet meer geven en nemen, maar alles of niets. Death or Glory. De strijd wordt pas gestaakt na de totale overgave van de ander.

De huidige tijd lijkt op die van 160 jaar geleden, zegt Dionne. De mate van polarisatie voorafgaand aan de Burgeroorlog, doet hem denken aan nu. Dat klinkt onheilspellender dan bedoeld, maar, waarschuwt hij: 'Het kan niet lang zo door gaan.'

De komende twee weken is hij in Tampa en Charlotte, waar achtereenvolgens de Republikeinen en Democraten hun conventies houden. Op deze kleurige en feestelijke partijbijeenkomsten worden de kandidaten gepresenteerd: de Democraat Barack Obama versus zijn Republikeinse uitdager Mitt Romney. Het is het openingsschot voor een verkiezing niet alleen van een president maar ook van een idee. Dionne: 'Politici zeggen al gauw dat dit de belangrijkste verkiezingen uit ons leven zijn. Maar dit keer komt het er dicht bij. Het wordt een referendum over hoe we onszelf zien, wat voor Amerika we willen.'

Een typische liberal

Dionne is een Washingtonse insider. Hij schrijft columns voor The Washington Post, is vaak op televisie en werkt bij Brookings, de gerenommeerde denktank. Een typische liberal in de Amerikaanse zin des woords. Centrum-links noemt hij zichzelf. Hij is een aangenaam mens, de favoriete progressief van conservatief Amerika. Maar ondanks zijn lachende ogen publiceerde hij een alarmerend boek: Our Divided Political heart. The Battle for the American Idea in an Age of Discontent.

Daarin beschrijft hij dat Amerika staat voor kapitalisme en de vrijheid van het individu. Maar ook voor solidariteit, gemeenschapszin en het idee dat 'niemand het ooit echt helemaal alleen af kan'. Dat is ook deel van het Amerikaanse verhaal. Volgens Dionne zijn er slechts twee perioden geweest in de Amerikaanse geschiedenis waarin een radicaal individualisme overheerste. Dat was in de Gilded Age, de tijd na de Burgeroorlog tussen 1877 en 1893 waarin de grote bedrijven ontstonden en het sociaal darwinisme, en de jaren twintig van de vorige eeuw.

Met name in de twintigste eeuw was er wat Dionne 'de Lange Consensus' noemt: het idee van een noodzakelijk evenwicht tussen individu en gemeenschap, tussen ik en wij. Het idee de overheid een rol heeft te spelen in het bevorderen van het algemeen welzijn. De Republikeinse president George Bush jr. pleitte voor een 'barmhartig conservatisme'. De Democraat Obama ageerde tegen de 'chronische eenzaamheid' bij de moderne Amerikanen die steeds meer op zichzelf leefden.

Ook Republikeinen accepteerden de actieve federale overheid van Franklin Roosevelts New Deal. Het paste in een lange traditie die vele Republikeinse presidenten omvat, zoals Abraham Lincoln, Ulysses Grant (de achturige werkdag) Theodore Roosevelt (de strijd tegen monopolies), Dwight Eisenhower (aanleg nationaal wegennet) en Richard Nixon (milieuwetten).

Maar vanaf de jaren zestig stak er met presidentskandidaat Barry Goldwater een rechtse anti-overheidsbeweging de kop op in de Republikeinse gelederen. In de jaren tachtig leek zij onder president Ronald Reagan ('de overheid is niet de oplossing, maar het probleem') haar stempel op het land te gaan drukken, maar hij was in de praktijk gematigder dan in theorie en liet de New-Dealconsensus intact.

Met de Tea Party volgt nu volgens Dionne de derde poging tot een conservatieve revolutie. In Paul Ryan ('het gevecht dat we hier voeren (...) is een gevecht van individualisme versus collectivisme') heeft Romney een held van de Tea Party tot zijn kandidaat voor het vicepresidentschap gekozen. Nooit eerder lag 'de Lange Consensus' zo zwaar onder vuur, zegt Dionne.

Anderen delen zijn zorg. Alan Greenspan, oud-voorzitter van de centrale bank, meent dat het politieke midden is uitgehold, met partijen die naar rechts en links zijn opgeschoven. Volgens Todd Purdum, columnist van Vanity Fair, zouden Eisenhower en Nixon en zelfs Lincoln geen kans meer maken presidentskandidaat te worden in de Republikeinse partij van nu. Dionne is ondanks dit alles blij met Ryan. Zijn kandidatuur maakt de keus helder voor de Amerikanen. 'Het is tijd om te kiezen', zegt de progressief.

Uw boek is als een noodkreet. Is de toestand zo ernstig?

'Ryan is onomwonden voor een radicaal individualisme. Ik zie de kandidatuur van Romney en hem als een terugkeer naar waar we ons bevonden in de Gilded Age. Meer dan honderd jaar geleden.'

Hun ideeën zijn reactionair?

'Grappig is dat zij het als vooruitgang zien. Maar critici als ik zien het als een reactie, een stap terug. Ik verwacht niet dat zij er een meerderheid voor zullen krijgen, zelfs niet in de huidige zeer moeilijke economische omstandigheden. Amerikanen wantrouwen de macht van de overheid, maar ze zijn ook sceptisch over een ongetemde markt. We worden altijd neergezet als het land van het zuivere kapitalisme, maar dat zijn we nooit geweest, we waren altijd een kapitalistisch land, maar met een zeer sterke rol voor de staat vanaf het begin.'

Stel de Amerikanen kiezen toch voor de Republikeinen, wat voor Amerika krijgen we dan?

'Winnen zij het presidentschap, dan veroveren ze waarschijnlijk ook het Congres. We krijgen dan een experiment met het radicaal individualisme en een substantiële inkrimping van de overheid. Het grootste probleem voor rechts zal zijn dat met een vergrijzende bevolking het onvermijdelijk is dat de rol van de staat de komende dertig jaar groeit, tenzij je bereid bent flink te snijden in het toch al bescheiden sociale vangnet. Maar de programma's voor ouderen, zoals de Social Security (grofweg een soort AOW) en Medicare (medische bijstand), zijn populair. Dan kunnen er twee dingen gebeuren: ze binden in of ze zetten het experiment door. Het zou mij verrassen als het volk dat laatste zou pikken. De noodzaak van evenwicht past meer in het Amerikaanse denken dan radicalisme.'

Jeb Bush zei laatst dat zijn vader, president Bush sr., en Reagan grote moeite zouden hebben met 'een orthodoxie die geen andere meningen toelaat'. Wachten de gematigde Republikeinen op een nederlaag van Romney en Ryan?

'Ja. Vreemd genoeg heeft Romney het land een gunst gedaan door voor Ryan te kiezen. Een nederlaag betekent daarmee ook dat de conservatieve ideeën niet hebben gewerkt. De Republikeinen die gefrustreerd waren dat de partij de afgelopen jaren te veel naar rechts afdreef en alles blokkeerde wat Barack Obama deed, zullen dan verhaal komen halen.'

Ryans Medicare-plan kan gematigde en oudere kiezers afschrikken. Waarom koos Romney voor hem en besloot hij tot deze electorale dodemansrit?

'Romney voelde dat hij zwakker stond dan hij verwacht had in deze fase . Hij moest zijn campagne opschudden. Volgens de blogger Steve Benen heb je bij kandidaten voor het vicepresidentschap januari-, november- en augustus-keuzes. Bij de januari-keuze kiest een presidentskandidaat die vrij zeker is dat hij gaat winnen, voor iemand met wie hij denkt goed te kunnen regeren na zijn beëdiging in januari. Bush-Cheney, Obama-Biden. Bij de november-keuze zoekt de presidentskandidaat iemand die hem aan extra stemmen kan helpen in november. De augustus-keuze wordt bepaald door de noodzaak de verkiezingen op te schudden. McCain-Palin, Mondale-Ferraro, Romney-Ryan. Meestal werkt de augustus-keuze niet.'

In de Republikeinse voorverkiezingen moest Romney de conservatieve achterban te vriend houden. Daarna zou hij naar het centrum opschuiven, werd verwacht. Met Ryan doet hij dat niet.

'Voor mij is dat niet zo verrassend. Hij mag dan vrij inconsistent zijn, over de gezondheidszorg, abortus en andere sociale vraagstukken, maar in het verdedigen van een relatief ongereguleerd kapitalisme is hij behoorlijk consistent geweest. De echte Romney is niet de gematigde gouverneur van Massachusetts, maar de rechts van het centrum opererende Romney uit de primaries.'

Robert Reich noemde het niet toevallig dat de meeste aanhangers van de Tea Party in het Huis van Afgevaardigden uit de Zuidelijke staten komen. Is de Republikeinse partij 150 jaar na de Burgeroorlog gekaapt door het Zuiden?

'Ja, het Zuiden vormt nu de basis van de Republikeinse partij, zoals nooit eerder in het verleden. Amerika heeft een lange geschiedenis van blanke Zuidelijke radicalen die zich door niets laten weerhouden om hun zin te krijgen', schrijft Reich. Ze scheidden zich af van de Unie in 1861 en hebben nu door hun afkeer van compromissen Washington veranderd in een oorlogsgebied.

'Voor een deel is dit feitelijk zo. De partij is Zuidelijker geworden en daardoor conservatiever en minder bereid samen te werken met de Democraten. Ik lees nu veel over de jaren rond 1850 voor de Burgeroorlog. De mate van polarisatie die we toen hadden, verschilt niet zo erg van wat we nu hebben.'

Rick Perry, de Republikeinse gouverneur van Texas, hamert op de rechten van de staten. Hij wil een federale regering waarvan de Amerikaan zo min mogelijk merkt in zijn leven. Is dat een Zuidelijk sentiment?

'Het is een oud Zuidelijk sentiment en het staat heel ver af van de traditie die in de Republikeinse partij bestond, voordat onder Goldwater in 1964 de lange mars naar een rechtse anti-overheidspartij begon. Hamilton, Lincoln en Theodore Roosevelt waren voor overheidsinmenging. Wat de laatste in 1912 zei over monopolies, had zo van een Occupy-demonstratie kunnen komen. De Republikeinse partij heeft zich nu afgesneden van die traditie. Maar een Zuidelijke strategie is niet voldoende. Het Midden-Westen is vaak beslissend in verkiezingen, en ook het Westen wordt belangrijker.'

U moet niks hebben van de Tea Party. Maar een regering en elite steunen onverantwoordelijke banken met miljarden, terwijl oppassende burgers hun lonen zien dalen. Is hun ongenoegen niet legitiem, rechtse populisten of niet?

'Ik voel mee met deze sentimenten. Maar de oplossingen die de populisten van de Tea Party bepleiten, bieden geen praktische oplossing voor de grieven van veel burgers. Het utopisch denken, lang een typisch gevaar van links, woekert nu bij rechts.'

Maar alle ideologische energie lijkt nu bij rechts te zitten. De Democraten zijn relatief stil, schrijft u zelf.

'Tot vorig najaar was dat zo. Maar door Occupy hebben we een andere Obama. Hij beseft dat hij moet opstaan voor de verdediging van de New-Dealtraditie. Iedereen praat nu over de ongelijkheid, en over de rijkste 1 procent.'

Maar Obama mag goed zijn in speeches, uiteindelijk komt het aan op wetten. Het Congres is al jaren praktisch verlamd. Is dat ook niet falend leiderschap van de president? Hij ging de loopgraven niet in.

'Dat is terechte kritiek. Hij is beter in het winnen van verkiezingen dan in het aanvaard krijgen van wetten. Hij is zeer competitief, houdt van basketbal, van sport. Dat is niet een triviaal ding. Hij wil winnen. Verkiezingscampagnes liggen hem daarom goed, want het gaat daarbij tenslotte om de score aan het eind. Hij is minder bedreven in het overtuigen van de andere partij in een lang politiek debat. Hij zou een injectie moeten hebben met Bill Clintons liefde voor het dealen met mensen.'

Het begrotingstekort doet er toe voor veel burgers. Ze zijn bang dat er straks geen geld meer is voor hun kinderen. Ryan biedt een conservatieve oplossing. Waar zijn de Democratische ideeën?

'Zolang rechts niet bereid is te praten over het verhogen van de inkomsten door belastingverhoging, is het moeilijk een rationele oplossing te bereiken. Als rechts de pretentie opgeeft dat het de staat kan opblazen, als het accepteert dat de staat een rol heeft te vervullen in onze versie van het kapitalisme, dan kunnen we onderhandelen.'

Is één verkiezing genoeg om deze kwestie te beslechten?

'Deze verkiezing zou het begin van een oplossing kunnen bieden, maar ik denk dat er wel twee verkiezingen nodig zullen zijn.'

MEDIA MAKEN ZICH DRUK OM ORKAAN ISAAC

De Amerikaanse tv kan er geen genoeg van krijgen: beelden van een krul van wolken, wind en regen die door het Caribisch gebied raast in de richting van Florida. Het ergste wordt gevreesd voor de Republikeinse conventie in Tampa. Zal de storm Isaac aan kracht winnen en een orkaan worden? En volgt hij dan een route die eindigt in Tampa? Vrijdag was het volgens weersdeskundigen 'te vroeg om dat te kunnen zeggen'. Maar dat belet televisieverslaggevers niet om plaats te nemen voor het conventiecentrum, voorzien van veel glas en omringd door heel veel water. Alle scenario's nemen ze door, waarbij de mogelijkheid dat de storm een andere weg volgt of in het niets oplost, geen optie lijkt.

Opnieuw blijkt dat de Amerikanen een geheel eigen gen hebben weten te ontwikkelen, waardoor ze sneller dan wie ook de hoogste staat van opwinding bereiken. Druk wordt gespeculeerd over de mogelijke politieke gevolgen.

Twee jaar lang zijn de Republikeinen bezig geweest met de voorbereiding van de conventie. Ze hopen er hun presidentskandidaat Mitt Romney het Witte Huis in te katapulteren. Maar nu dreigt de onvoorspelbare natuur wreed te interveniëren. Of is het God zelf?

CONVENTIES STRAK GEREGISSEERDE SPEKTAKELSTUKKEN

De conventies waarop de twee Amerikaanse partijen hun verkiezingskandidaten presenteren, zijn tegenwoordig vooral strak geregisseerde spektakelstukken. Het gaat meer om de show dan om de spanning. Die is vrijwel afwezig. Er nog maar één doel: het verleiden van de kiezer thuis.

Vroeger was dat anders. Dan moesten zij die streden om de nominatie tot presidentskandidaat ter plekke proberen een meerderheid van de partijafgevaardigden achter zich te krijgen. Dat leidde niet zelden tot koehandel achter de schermen. Voor journalisten was het een goudmijn. Ruzies, verraad, omkoping, chantage - allemaal kwam het voorbij. Maar de romantiek van rokerige hotelkamers is weg. Spontaniteit is een doodzonde in de moderne politiek. Alles draait om het script, voorgebakken antwoorden, ingestudeerde gebaren en autocues. De presidentskandidaten zijn al ruim van tevoren bekend, zij worden gekozen in voorverkiezingen.

Het gebrek aan spanning en senstatie heeft als gevolg dat de grote televisiezenders de rechtstreekse uitzendingen van beide conventies ditmaal beperken tot één uur per dag op prime time. Op de eerste dag van de Republikeinse conventie zal er helemaal geen live uitzending zijn.

undefined