Dit is het controversiële Amerikaanse databedrijf dat Europa’s eigen clouddienst wil helpen bouwen

Het Amerikaanse techbedrijf Palantir wordt zowel bejubeld als gevreesd. Het heeft grote bedrijven als klant, inclusief geheime diensten. En nu gaat het naar eigen zeggen meebouwen aan Europa’s eigen clouddienst GAIA-X, tot verbazing van Europese critici. Later deze maand valt de beslissing.

De aankondiging van Palantir, afgelopen december, sloeg bij ingewijden in als een bom: ‘Palantir is als lid van het eerste uur van GAIA-X trots om mee te helpen bouwen aan Europa’s federale data-infrastructuur’. Marietje Schaake (ex-Europarlementariër en nu directeur internationaal beleid bij het Cyber Policy Center van de Amerikaanse Stanford universiteit) vatte de verbazing in een tweet bondig samen: ‘Wait! What?’

De hoofdrolspelers: het Amerikaanse databedrijf Palantir en het nog te bouwen Europese cloudplatform GAIA-X, dat een antwoord moet worden op de diensten van de Amerikaanse reuzen Google, Amazon en Microsoft. Volgende week beslist GAIA-X welke bedrijven daadwerkelijk gaan meebouwen aan Europa’s eigen clouddienst. Volgens een woordvoerder van het consortium staat nog niet vast dat Palantir tot de uitverkorenen behoort, de stellige aankondiging van de Amerikanen ten spijt.

De Europese Commissie ziet al een tijdje met lede ogen aan hoe de Amerikanen de markt voor clouddiensten beheersen. Niet alleen gaan er jaarlijks tientallen miljarden om in deze industrie (waarbij bedrijven hun computers niet meer in eigen serverparken hebben staan, maar uitbesteden aan Amazon en consorten), het betekent ook dat de gegevens van Europese burgers via die Amerikaanse bedrijven worden verwerkt. Vandaar dat Brussel het hoognodig vindt dat Europa eindelijk eens met een eigen alternatief komt. Het Duits/Franse GAIA-X is met afstand het concreetste initiatief om Europese burgers en organisaties controle over hun data terug te geven.

Palantir werd in 2003 opgericht door onder andere Peter Thiel, de invloedrijke en steenrijke Trump-supporter en Silicon Valley-ondernemer die eerder PayPal opzette en later de eerste investeerder in Facebook was. De naam van het bedrijf is ontleend van de The Lord of the Rings, waar palantiri magische bollen zijn waarmee toekomstige gebeurtenissen kunnen worden gezien.

Kille data

En dat is ook precies wat Palantir met zijn diensten beoogt: het voorspellen van gebeurtenissen. Niet met geheimzinnige kristallen, maar op basis van kille data. Het bedrijf legt zich toe op het combineren van verschillende onafhankelijke en op het eerste gezicht betekenisloze gegevens zodat er onverwachte verbanden en inzichten ontstaan. Met succes: de investeringsbank Credit Suisse gebruikt de software in zijn strijd tegen het witwassen van geld; Airbus voor het opsporen van productiefouten in zijn vliegtuigen en de Duitse farmaceut Merck bij de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen.

Maar het bedrijf - vorig jaar door The New York Times aangeduid als de ‘kwaadaardige hoofdpersoon van de datarevolutie’ - is ook controversieel. Niet in de laatste plaats vanwege zijn afkomst. De CIA behoorde tot de eerste investeerders en is nog steeds klant. Onbevestigde geruchten stellen dat de software van Palantir werd gebruikt om Osama bin Laden op te sporen. Tegenwoordig wordt Palantir door verschillende inlichtingen- en politiediensten gebruikt. Ook in Europa, onder andere door Europol. Juist dit soort werk maakt dat het schimmig blijft hoe Palantir precies te werk gaat.

Dat het bedrijf machtig is door alle data die door zijn handen gaan, staat voor cybercriticus en privacyexpert Marietje Schaake als een paal boven water. Ze noemt het idee achter GAIA-X goed en sympathiek: ‘Europa komt hiermee op voor de belangen van haar burgers.’ Maar de macht van Palantir duidt ze als problematisch aan. ‘De hamvraag is: hoeveel invloed wil je één bedrijf gunnen? Palantir heeft al zo enorm veel macht met zijn toegang tot allerlei gevoelige data afkomstig van diverse overheden. Ik had niet verwacht dat Europa hier nog een schep bovenop zou doen.’

Schaake trekt de parallel met de discussie die nu rondom Google, Facebook en consorten loopt: ‘Iedereen vraagt zich nu af: hoe heeft het toch zover kunnen komen dat een paar bedrijven uit Silicon Valley zoveel macht hebben? We moeten nu met een bedrijf als Palantir niet dezelfde fout maken en ons achteraf achter de oren krabben.’

Europarlementariër Sophie in ’t Veld (D66) heeft zich vastgebeten in het dossier en voert verschillende problemen aan. Allereerst ook de macht van Palantir en daarmee de Amerikanen: ‘Thierry Breton (Eurocommissaris voor de interne markt - red.) heeft het voortdurend over het belang van datasoevereiniteit, maar ondertussen maakt de Europese Commissie goede sier met Palantir. Dat spoort voor mij niet. De Amerikanen hebben al veel kennis over wat er in Europa gebeurt, bijvoorbeeld doordat ze bij Europol zitten. Met het binnenhalen van Palantir wordt dat alleen maar erger. Waarom zou je in godsnaam met zo’n bedrijf in zee gaan? Europa zou ons moeten beschermen, maar stuurt ons het bos in.’

Palantir zit overal, maar het is schimmig wat ze doen, betoogt de politica. ‘Palantir is ongrijpbaar. Dat is een probleem.’ Dat vindt ook collega-europarlementariër Paul Tang van de PvdA: ‘Palantir hoort niet bij het rijtje van bedrijven waarmee we in zee zouden moeten willen. Niet op basis van wat we erover weten, maar juist vanwege alles wat we niet weten.’ De weinige details die bekend zijn, stellen hem niet gerust: ‘Alleen al de nauwe banden met de Amerikaanse diensten zouden reden moeten om nee te verkopen.’

Cor Wijtvliet van de Stichting Onderzoek Marktinformatie (SOMI) heeft Palantir ook al een tijdje op de korrel. SOMI vertegenwoordigt verontruste Europese burgers en is inmiddels een onderzoek gestart naar de activiteiten van het data-analysebedrijf. Dit moet uiteindelijk leiden tot een rechtszaak. Hoofddoel van de stichting is duidelijkheid te krijgen over de software en de organisaties die de diensten van Palantir gebruiken. ‘Het publiek heeft het recht te weten hoe burgers door de software worden beoordeeld, wie het gebruikt, waarvoor het is gebruikt en wat voor soort gegevens er zijn verwerkt’, stelt Wijtvliet. Ook hij trekt de vergelijking met Big Tech: ‘Bij Google weten we zo langzamerhand wat ze allemaal verzamelen. Dat is veel. Maar bij Palantir hebben we werkelijk geen idee.’

Op vragen van de Volkskrant verwijst een woordvoerder van de Europese Commissie naar GAIA-X. Palantir wilde helemaal niet reageren.

UPDATE 22 maart: GAIA-X heeft op het laatste moment opnieuw een beslissing over het lidmaatschap uitgesteld. Deze moet nu op 29 maart vallen.