Dit is de man die alle grote namen uit de klassieke muziek heeft gefotografeerd

Bijna alle foto's van grote sterren uit de klassieke muziek zijn gemaakt door één man. Wie er in de muziekwereld toe doet of wil doen, laat zich door hem portretteren. En wie door de brochures van het nieuwe concertseizoen bladert, ziet overal zijn naam: Marco Borggreve.

Klassieke muziek is zijn niche, en je zou zelfs kunnen beweren dat hij er het monopolie op heeft. Violist Janine Jansen, dirigenten als Andris Nelsons en Valery Gergiev, bariton Matthias Goerne en pianist Menahem Pressler: allen had Borggreve (52) voor zijn lens. Voor hoeveel albumhoezen hij heeft gefotografeerd? 'Rond de achthonderd cd's', zegt hij op een Utrechts terras. 'En twee lp's.'

Bijna dertig jaar zit hij in het vak. Hij houdt zo'n honderd sessies per jaar. Als je je eenmaal bewust bent van zijn stijl, herken je een Borggreve-foto van meters afstand. Zijn fanatiek bewerkte portretten zijn contrastrijk, maar ook zachtaardig, de blikken niet zelden mistig en diepzinnig. Zijn portfolio verraadt een voorkeur voor grijs- en sepiatinten. Borggreves beeldtaal is zo dominant dat je bij het zien van zijn portretten vrijwel direct denkt aan klassieke muziek. Hoe heeft hij dat voor elkaar gekregen?

De man die je zelf niet te zien krijgt als je zijn naam googlet, blijkt kaal en draagt een colbertje van spijkerstof. Hij woont 'gewoon in een rijtjeshuis' in Bilthoven. Al is hij bijna iedere week wel in het buitenland. Hij huurt studio's in Berlijn, Zürich, München en Utrecht en zoekt er nog een in Milaan. 'Ik heb een hoge CO2-voetafdruk', zegt hij. 'Maar ik heb dat wel gecompenseerd door mijn drie kinderen te adopteren. Die waren er al.'

Op zijn 10de werd fotografie zijn hobby. Toen Borggreve in Utrecht theaterwetenschappen ging studeren, kreeg hij een bijbaan als suppoost in Muziekcentrum Vredenburg. 'Ik raakte gebiologeerd door die musici, ik zag ze dingen doen die ik niet begreep. Fotografie was voor mij een middel om dichter bij de muziek te komen. In 1988 werd het serieus. Ik moest al snel een beslissing nemen: doorgaan met studeren of me helemaal richten op fotografie. Een jaar later ben ik gestopt met mijn studie.'

Zijn leven toen? Zaterdagavond foto's maken tijdens de concerten, 's nachts de boel ontwikkelen in zijn doka. Zondagmiddag gooide hij enveloppen door de bussen van de kranten aan de Amsterdamse Wibautstraat; de Volkskrant, Het Parool en Trouw. Afgezien van zijn stage bij Volkskrant-fotograaf Bert Verhoeff, met wie hij meereisde naar Roemenië om de revolutie van 1989 te verslaan, beperkte hij zich tot muziekfotografie.

'Ik zei tegen de kranten: jullie hebben allemaal dezelfde foto's, jullie bellen elkaar wel om te kijken wie wat gebruikt hè? Als een foto werd geplaatst, kreeg ik 63 gulden. Anton Corbijn en Irving Penn waren mijn voorbeelden, hun werk stond ver af van wat in de klassieke muziek werd gedaan. Musici werden vaak heel lullig gefotografeerd: afstandelijk, oubollig, als het er maar opstond. Ik gebruikte veel groothoeklens, mijn stijl was erg zwart-wit, grafisch. Dat viel op.'

En toen brak u door in het buitenland.

'Je wordt beroemd als je beroemde mensen fotografeert. Het was heel simpel: ik heb mijn beste foto's in een doosje gestopt en daarmee ben ik naar Hamburg gereden. Daar zat het roemruchte platenlabel Deutsche Grammophon.

'Mijn voordeel was dat ze mijn werk niet kenden; je kon niet even snel op internet mijn foto's opzoeken, dus moesten ze wel een afspraak plannen en tijd voor me maken. Ik ben opgegroeid aan de grens in Enschede, dus het Duits was geen probleem. Uit dat ik helemaal naar Hamburg was gekomen, bleek dat ze me om een boodschap konden sturen. Een van mijn eerste opdrachten was er meteen een met dirigent Nikolaus Harnoncourt, violist Gidon Kremer en cellist Clemens Hagen. Veel beroemder kreeg je ze niet.'

Hoe was die begintijd?

'Er stond veel druk op. Een foto was commercie, dat was iets vies. Veel musici werden gepamperd; alleen de duurste restaurants en hotelkamers waren goed genoeg. Als je dan ergens binnenkwam, werd je audiëntie verleend, zo voelde dat. Ik kreeg vaak maar 20 minuten om mijn werk te doen.

'Toen ik begon, werd er nog goed verdiend in de platenindustrie. Ik ben bij mensen thuis geweest die in kastelen woonden omdat ze alle Beethoven-sonates hadden opgenomen. Zo'n box kostte 400 Duitse mark, daarvan werden er 3,5 miljoen verkocht en de artiest kreeg 13 procent. Het was een tijd van decadentie. Mensen van de platenmaatschappij vlogen businessclass heen en weer om alleen een fotosessie van een artiest uit hun stal bij te wonen.'

Tot halverwege de jaren negentig de platencrisis kwam.

'De vier grote platenmaatschappijen in de klassieke muziek vielen allemaal uit elkaar. Met als gevolg dat ik van vier naar iets van tachtig opdrachtgevers ging. Oud-medewerkers van die maatschappijen richtten allemaal eigen labels op, waardoor meer musici een kans kregen. Mijn contact met de musici werd directer en vrijer. Dat zag je terug in de beelden.

'Ook in mijn vak veranderde veel. Toen in de jaren 2000 de digitale fotografie opkwam, voelde dat als een bevrijding. Concertzalen zijn vaak schemerig verlicht en dan zat je vast aan bepaalde technieken en films. Door de digitale camera kon ik mensen laten bewegen en later scherpte en kleuren toevoegen.'

Is dat bewerken niet ook een beetje valsspelen?

'Nee! Ik vind dat je een toon moet zetten. De regels van fotografie en muziek liggen heel dicht bij elkaar. Het gaat om structuur, om harmonie. In mijn fotografie probeer ik op zoek te gaan naar een element dat iemand bijzonder maakt. Nabewerking helpt je die kant uit te lichten. Ik praat tijdens het fotograferen ook alleen maar over muziek. Ik wil weten: wat ga je doen? Wat is je toon?'

Welk van uw foto's vindt u het best?

'Het beeld van Nikolaus Harnoncourt dat ik voor zijn opname van Beethovens Missa solemnis heb gemaakt. Hij loopt daarin door de natuur, vlak bij zijn huis in Salzburg. Ik probeerde altijd zo lang mogelijke sessies te plannen om zo veel mogelijk naar zijn verhalen te luisteren. Toen hij vorig jaar overleed, stond deze foto op zijn rouwkaart. Ik mis hem echt enorm.'

Wat maakt deze foto zo goed?

'Harnoncourt heeft het denken over klassieke muziek voorgoed veranderd. Hij wist het gevoel te paren aan intellect, en dat is precies wat deze foto uitstraalt. Je ziet hem zoeken; hij is hier zowel denker als musicus.'

Door downloaden en streamen is de cd voor veel mensen een wegwerpartikel geworden. Vindt u dat jammer?

'Nee, ik vind het ook prima om mijn foto's digitaal op een plasmascherm te zien. Maar toch. Laatst was ik bij de verdeling van een erfenis. Ik keek naar een lp-verzameling: een heel mooie, zorgvuldig opgebouwde collectie. Die man moest 50 duizend gulden in die verzameling hebben geïnvesteerd, het betekende echt iets. Het maakt me niet uit of mensen digitaal luisteren of op cd, maar ik ben wel bang dat uit het oog wordt verloren hoe belangrijk klassieke muziek is.'

Bent u pessimistisch?

'Musici zijn nooit beter opgeleid geweest dan nu, de instrumenten en zalen zijn allemaal van topkwaliteit. Er is belangstelling, maar ik mis wel een soort zendingsdrang, de wil om te delen. Kijk om je heen. Het is een prachtige warme dag, Utrecht wordt een echte toeristenstad. Maar waar zijn de musici? Waarom hoor je onder de Domtoren alleen Roemeense straatmuzikanten, terwijl er zo veel geweldig talent is? Eis die ruimte op! Als je nieuw publiek wil bereiken, moet je eropuit.'

U werkt veel in Duitsland en Oostenrijk. Hoe doet Nederland het vergeleken met die landen?

'Heel, heel erg slecht. We hebben het muziekonderwijs compleet uitgehold. Ik mis het respect voor musici - dat zijn hoge specialisten, zoals wetenschappers en chirurgen. Klassieke muziek helpt je de wereld beter te begrijpen, helpt te verbinden, maar dat is een kwaliteit die we in Nederland liever toeschrijven aan sport. Gek toch, met zo veel agressie langs onze sportvelden?

'In Duitsland en Oostenrijk is het heel normaal dat de belangrijkste politici van het land in de zaal zitten bij een première. Hier zie ik ze niet. Toen Harnoncourt overleed, hingen in Wenen zwarte vanen aan de Musikverein en er waren twee grote missen zodat het land afscheid van hem kon nemen. In Nederland haalde zijn dood niet eens het NOS Journaal.

'Toch heb ik goede hoop. Er is nu in Nederland een grote groep musici die net van het conservatorium komt, die zó goed is, maar er nauwelijks tussenkomt bij de huidige gezelschappen en zalen. Die musici moeten wel nieuwe dingen verzinnen. Ze moeten ondernemen en lef tonen. Het gaat er niet om of jij de beste musicus of fotograaf ter wereld bent, het gaat erom dat jij degene bent die dat doosje maakt en ermee naar Hamburg gaat.'