Dit is de man achter de steeds grimmigere protesten in Marokko: 'Het leven in de Rif is een ramp'

De levensgeschiedenis van Nasser Zafzafi is er een van velen in de Rif. Hij heeft niet gestudeerd en is werkeloos. Studeren is geen optie, want in de Rif is geen universiteit. Daarbuiten studeren is onbetaalbaar. Hij zette een winkel op voor de verkoop van mobiele telefoons, maar moest die sluiten na een onverwachte belastingaanslag van vierduizend euro. Geld voor een eigen woning heeft hij niet en dus woont hij op z'n 38ste noodgedwongen bij zijn ouders.

'Het leven hier is een ramp', zegt Zafzafi via een live-videoverbinding op WhatsApp. 'We leven in armoede en worden onderdrukt. We hebben geen rechten, er is geen werk en de gezondheidszorg is ondermaats.' Hij zit tijdens het interview diep weggezakt op een comfortabele bank in de woning van een vriend in Al Hoceima, de Noord-Marokkaanse stad die al maanden het centrum vormt van steeds grimmiger wordende protesten. Een half uur geleden was hij nog in de moskee, waar hij als vroom moslim geregeld te vinden is. Voor het gemak heeft hij zich in een trainingspak gehesen. Zafzafi is er de man niet naar om in pak rond te lopen. Hij is een man van het volk.

'Veel Riffijnen vertrekken naar Europa, om daar een goed en stabiel leven op te bouwen', zegt Zafzafi, verwijzend naar de naar schatting 30 procent van de Riffijnen die is geëmigreerd. Zij vormen een belangrijke motor voor de economie in de achtergestelde regio. Jaarlijks worden miljoenen vanuit het buitenland naar achtergebleven familieleden overgemaakt. In de Rif is geen industrie. Veel inwoners verdienen wat bij met illegale handeltjes zoals de wietteelt.

Zafzafi heeft een andere dagbesteding gevonden. Als bekendste leider van de protestbeweging in de Rif organiseert hij wekelijks bijeenkomsten om de toekomst van zijn volk te bespreken. Hij maakt YouTube-video's waarin hij met veel handgebaren vlammende monologen houdt. En hij spreekt zijn aanhang toe op pleinen. Dat laatste is niet zonder gevaar. Tijdens een toespraak in de stad Nador, in december vorig jaar, werd Zafzafi aangevallen door een groep jongemannen met dolken en zwaarden. Twee mensen raakten gewond, Zafzafi wist ternauwernood te ontsnappen door in een auto te springen.

Over wie er achter de aanval zat, bestaat volgens hem geen twijfel: 'Dat waren vertegenwoordigers van een lokale politicus.' Hij noemt het 'ironisch' dat iemand die zelf uit de Rif komt, en de levensomstandigheden daar kent, zich tegen hem keert.

Dat inwoners in de Rif twee kampen vormen, bleek ook al na de dood van de 31-jarige visverkoper Mohsin Fikri, in oktober vorig jaar. Regeringsgetrouwen en opposanten kwamen lijnrecht tegenover elkaar te staan. Voor demonstranten groeide Fikri, die door een vuilniswagen werd geplet toen hij zijn door de politie in beslag genomen vis terugeiste, uit tot symbool voor de manier waarop de autoriteiten Riffijnen zouden behandelen: als vuil. Regeringsgezinde Marokkanen zien in de protesterende Riffijnen juist een gevaar voor de stabiliteit van het land.

Op de achtergrond sluimert een langgekoesterde wens van veel Riffijnen om een eigen republiek te stichten, losgeweekt van het Marokkaanse gezag. De autoriteiten willen een dergelijk scenario voorkomen en doen er alles aan om het protest in de kiem te smoren. Op de vraag of hij een republiek nastreeft, wil Zafzafi geen antwoord geven. 'Dat ligt te gevoelig', is het enige wat hij daarover kwijt wil. Maar het is geen geheim dat hij een groot fan is van de Riffijnse vrijheidsstrijder Abdelkrim El Khettabi, die in de jaren twintig met zijn leger de Spaanse en Franse bezetter verjoeg en kortstondig een republiek wist te realiseren.

Wilt u in de voetsporen treden van El Khettabi?

'Je kunt mij niet vergelijken met onze fantastische en grote leider, want wat hij heeft bereikt, zullen wij nooit kunnen bereiken. Natuurlijk is hij een grote inspiratiebron voor ons. Ik zou graag mijn schoenen uitdoen en zijn pad volgen op mijn blote voeten.'

Wat kunnen jullie wel bereiken?

'Ten eerste willen we dat Al Hoceima geen militaire zone meer is (een status die in 1958 werd ingesteld na een grote opstand van Riffijnen tegen de Marokkaanse regering, red.). Ook willen we dat er een ziekenhuis voor kankerpatiënten komt. Omdat de Fransen en Spanjaarden in de periode van El Khettabi giftige bommen hebben ingezet in de regio, lijdt een groot aantal mensen in de Rif aan kanker. Daarnaast willen we een universiteit en een cultureel theater waar Riffijnen hun rijke cultuur tot uiting kunnen brengen.'

Hoe bent u de leider geworden van de protestbeweging in de Rif?

'Ik zie mezelf niet als leider. En ook niet als politicus. Ik ben gewoon een activist, zoals er meer zijn in de Rif. Het leiderschap van deze beweging bestaat uit demonstranten die massaal bijeen komen. Op de begrafenis van Fikri (de omgekomen visverkoper) en de daaropvolgende herdenkingsmars kwamen 80 duizend Riffijnen af.'

Dat was ook meteen de grootste opkomst tot nu toe.

'Nog altijd protesteren wekelijks duizenden Riffijnen. Niet alleen in Marokko, maar ook in steden als Madrid, Frankfurt, Barcelona, Bilbao, Oslo, Antwerpen, Parijs en Den Haag.'

Wordt er onderhandeld met de overheid?

'Tot nu toe niet en het ziet er ook niet naar uit dat het hier snel van gaat komen. Het enige wat de autoriteiten tot nu toe doen, is de beveiliging in het gebied opschroeven. Dat vormt geen goede basis voor gesprekken.'

Hoe is de huidige situatie in Al Hoceima?

'De stad is belegerd. We kunnen niet protesteren omdat er overal veiligheidstroepen zijn gestationeerd. De weg naar de stad is vol met checkpoints, om te voorkomen dat mensen van buiten naar de stad komen om te protesteren. De demonstraties vinden nu plaats in dorpen in de omgeving, maar ook hier kunnen we ons niet vrij bewegen. Als we in cafés of op openbare plekken samenkomen, dan worden we aangevallen. Demonstranten, inclusief vrouwen en kinderen, worden geslagen.'

Gelooft u in een betere toekomst?

'Ja, ik geloof in de kracht van onze protesten. Ze zullen groter en groter worden. Als de overheid ervoor kiest niets te doen, dan zullen ze verantwoordelijk zijn voor wat de toekomst ons brengt.'