Dijkhoff verlaat de politiek: VVD moet op zoek naar nieuw talent

Ook voor de meeste VVD’ers komt die mededeling als een volslagen verrassing. Dijkhoff (39) deelde zijn besluit slechts met enkele partijgenoten, onder wie Mark Rutte. Ze hebben sindsdien vergeefs geprobeerd hem over te halen. ‘Ik dacht altijd: laat mij maar de kroonprins zijn, dan hoeven anderen die last niet te dragen', aldus Dijkhoff in een interview in NRC Handelsblad. Hij hoopt dat Rutte bij de verkiezingen in maart nog een keer de VVD-lijst wil aanvoeren. ‘Nee, niet nog een keer. Ik hoop dat hij het wéér doet. Snap je het verschil? Als je kijkt naar de problemen die we nu hebben, is hij de beste lijsttrekker.’

Zijn privéleven speelt een grote rol bij zijn vertrek van het Binnenhof, zegt Dijkhoff. ‘Mijn ambities in het leven zijn niet alleen op mijn werk gericht. Ik wil ook niet afbranden of uitdoven hier. Het werk is niet af, maar ik ben nu nieuwsgieriger naar grote projecten buiten deze omgeving.’ Het lijsttrekkerschap is niet te combineren met een jong gezin, denkt hij bovendien. ‘Je moet, vind ik, nooit nooit zeggen tegen het lijsttrekkerschap. Dat zou dan wel pas over vijftien jaar zijn en ik hoop voor de partij dat ik tegen die tijd overbodig ben. Dat ze dan betere mensen hebben.’

Modern VVD-politicus

Voor de VVD is Dijkhoffs vertrek een forse aderlating. Eerder verliet Edith Schippers - ook vaak genoemd als Ruttes mogelijke opvolger - het Binnenhof, al wordt er nog steeds gespeculeerd over haar terugkeer indien Rutte ooit stopt. Halbe Zijlstra, Dijkhoffs voorganger als fractieleider, liet in 2018 de politiek achter zich na alle ophef over zijn verzonnen avonturen in het buitenhuis van de Russische president Poetin.

Dijkhoff groeide in het afgelopen decennium uit tot een van de populairste VVD’ers. Hij maakte indruk als staatssecretaris van Asiel in het kabinet Rutte II, was politicus van het jaar in 2015, veroverde een groot publiek door de tv-quiz De Slimste mens te winnen, kreeg bij de laatste landelijke verkiezingen 146.226 voorkeurstemmen en werd in 2018 nog in veel peilingen gezien als de betrouwbaarste fractievoorzitter van de Tweede Kamer.

‘Wie een formule moet bedenken voor de moderne VVD-politicus komt bij hem uit', schreef de Volkskrant in 2018. ‘Een gymnasiast die zich thuis voelt op de PSV-tribune, gepromoveerd jurist die geen carnaval over slaat; een door Vrij Nederland geprezen ‘voorbeeldige lezer’ die ook de taal van GeenStijl spreekt, de in VVD-klasjes doorgetrainde beroepspoliticus die toch authentiek overkomt.’

Op het strafbankje

Zijn imago kreeg een fikse knauw toen vorig jaar uit onderzoek van de Volkskrant bleek dat hij bovenop zijn salaris als Kamerlid ook nog wachtgeld incasseerde vanwege zijn vorige baan als staatssecretaris en zijn kortstondige ministerschap. Dat leverde hem 66.000 euro extra op. Dijkhoff kwam zwaar onder vuur te liggen, ook binnen de VVD. Hij beklemtoont dat hij destijds het besluit om in 2021 te stoppen al had genomen. ‘Maar het waren niet mijn beste maanden. Je moet dan een tijd op het strafbankje. Als je toen peilingen zag over de vraag hoe betrouwbaar die types in Den Haag zijn, moest je laag op het lijstje kijken om je eigen naam te zien. Dat is geen morale booster.’

Voor de VVD betekent Dijkhoffs naderende afscheid een nog moeizamere zoektocht naar nieuw politiek talent in eigen gelederen. Na tien jaar regeren is vrijwel iedereen vertrokken die Rutte bij zijn aantreden als premier in 2010 nog omringde. De laatste jaren had de partij vaak al de grootste moeite om kandidaten te vinden voor vrijkomende posten in het kabinet. Op Dijkhoff na stonden recent geen nieuwe VVD’ers meer op die worden geassocieerd met het lijsttrekkerschap. Of dat probleem dringend wordt, is geheel in handen van premier Rutte. Die beslist later dit najaar of hij weer lijsttrekker wil zijn, al gaan de meeste VVD’ers daar wel van uit.

Denker in de VVD

Dijkhoff deed als fractievoorzitter in de afgelopen jaren diverse pogingen om het denken binnen de VVD te vernieuwen. In interne discussiestukken en bij de Algemene Politieke Beschouwingen van 2019 pleitte hij voor een sterke overheid die normerend durft op te treden en die zich minder gelegen laat liggen aan het grote bedrijfsleven. Onder zijn leiding stemde de VVD-fractie in met een lastenverzwaring voor multinationals en werd ‘wederkerigheid’ de nieuwe norm: in ruil voor een gunstig vestigingsklimaat mag de samenleving ook wat terug verwachten van grote bedrijven. Premier Rutte zit inmiddels ook geheel op die koers.

In NRC waarschuwt Dijkhoff dat de partij zichzelf zal moeten blijven vernieuwen om relevant te blijven. ‘We zijn al tien, bijna elf jaar de grootste partij. Het is een politieke natuurwet dat je na zo’n tijd afbrokkelt, uitholt. En bij de volgende verkiezingen word je dan met een schok bedankt voor bewezen diensten en mag je met een klein clubje in de Kamer jezelf herpakken. Als dat elke keer weer gebeurt, waarom probeer je dat dan niet voor te zijn? Ik wilde als fractievoorzitter een poging wagen om onze ideeën aan te passen aan de tijdgeest.’

Als ‘kroonprins’ van de VVD had Dijkhoff een weinig benijdenswaardige rol. Met fractievoorzitters die worden geacht een zittend premier op te volgen, loopt het doorgaans slecht af. Elco Brinkman (CDA, 1994) en Ad Melkert (PvdA, 2002) zijn beruchte voorbeelden. Ook premier Balkenende versleet tussen 2002 en 2010 vele potentiële opvolgers, totdat de kiezers met hem afrekenden en het CDA ontheemd achterbleef.

Met zijn zelfgekozen afscheid bespaart Dijkhoff zich in nu elk geval een vertrek door de achterdeur. Dat aspect ontgaat ook zijn collega's op het Binnenhof niet, blijkt onder meer uit de eerste reactie van ChristenUnie-leider en regeringspartner Gert-Jan Segers: ‘Veel politieke loopbanen eindigen in tranen. Maar dit is een krachtig besluit er op een goed moment zelf een punt achter te zetten.’