Digitale innovaties die zorg kunnen verbeteren, worden nog weinig gebruikt - is daar iets aan te doen?

Elke dag moet Naïm 40 minuten bewegen op de loopband om te revalideren van het ongeluk dat hij heeft gehad. Het lukt hem niet, nooit komt hij aan die 40 minuten. Niet met een klok erbij, niet met piepjes die hem stimuleren door te wandelen.

Door zijn niet-aangeboren hersenletsel is ook Naïms kortetermijngeheugen aangetast, waardoor hij zich elke paar minuten afvraagt wat hij op die loopband doet, en onrustig wordt als hij er niet af mag. Gelukkig brengt Tessa nu uitkomst. Tessa is een robot, merkwaardig genoeg in de vorm van een plant. Zij vertelt Naïm elke 2 minuten duidelijk en rustig waarom hij zich zo in het zweet werkt, dat ze trots op hem is en hoelang hij nog door moet. Sinds Tessa in zijn leven is, lukt het Naïm al twee weken lang de 40 minuten op de loopband tot een goed einde te brengen.

Tessa is een succesvolle toepassing van e-health, iets dat in de praktijk niet vanzelfsprekend is, blijkt uit een vandaag verschenen rapport over de stand van e-health in Nederland van Nictiz en Nivel, twee onderzoeksinstituten voor de zorg. Dat is opmerkelijk, want de verwachtingen van e-health zijn hooggespannen. Dit kabinet trekt 40 miljoen euro uit voor de verdere verspreiding ervan, en elke zorgverzekeraar heeft het boven aan de prioriteitenlijst staan: digitale innovaties zijn onmisbaar als de zorg beter, persoonlijker en goedkoper moet worden.

Groot aanbod

Aan het aanbod ligt het niet, dat is gigantisch. Van patiëntportalen waar patiënten hun uitslagen kunnen inzien, tot beeldbellen met een hulpverlener, tot robots in de vorm van een zeehond die troost bieden als een patiënt met complexe gedragsstoornissen in paniek is. Het probleem is, aldus het rapport, dat vindingen nog door maar weinig mensen worden gebruikt.

Dat komt, zeggen Lies van Gennip en Myrah Wouters van Nictiz, doordat bedenkers ervan e-health niet als middel zien, maar als doel. Het aanbod is veel groter dan de vraag omdat allerlei toepassingen worden bedacht door creatieve ontwikkelaars die niet goed hebben nagedacht of hun uitvindingen wel relevant zijn voor zorgverleners en patiënten. 'Dat begrijpen we steeds beter', zegt Lies van Gennip, directeur van Nictiz. 'We moeten e-health vooral inzetten waar het echt een probleem kan oplossen: om de medicatieveiligheid bij chronisch zieken en ouderen te vergroten bijvoorbeeld. Of bij diabetes- en hartpatiënten die zelf hun waarden in de gaten houden. Dan brengt het rust en comfort.' Daarom is het ook belangrijk, zegt Van Gennip, om patiënten en artsen al in de beginfase bij een product te betrekken en hun ervaringen te delen met anderen in de zorg.

Denktank

Precies om die reden heeft Sanneke Langendoen een denktank opgericht die bestaat uit cliënten van Pluryn, een zorgorganisatie voor mensen met complexe problematiek, waar Langendoen werkt als innovatiemanager. Want, zegt Langendoen, 'iedereen heeft het over e-health, iedereen heeft er recht op, maar eigenlijk is het schandalig hoe weinig initiatieven uiteindelijk door cliënten kunnen worden gebruikt.' Omdat het te lang duurt voordat wetenschappelijk is bewezen of een toepassing effect heeft, omdat elke zorginstelling op haar eigen manier aanmoddert met technologie, of omdat niet duidelijk is wie ervoor gaat betalen.

Dat moet anders kunnen, vond Langendoen, en daarom richtte zij een 'living lab' op (inmiddels zijn er vier), een chique benaming voor een zaaltje op driehoog in het hoofdkantoor in Nijmegen waar bruikbare e-health-toepassingen aan zorgverleners kunnen worden getoond. Maar met een geheim wapen: die denktank.

Twee keer per week komen Henk, Jeffrey, Marie, Karel, Thorben en Naïm samen om te bespreken welke problemen zij - als ervaringsdeskundigen met complexe gedragsproblematiek - ervaren in het dagelijks leven en welke e-health-toepassingen hen daarbij kunnen helpen. Ze zijn veelal gericht op het terugbrengen van rust in het hoofd, en daarmee op het voorkomen van onverwacht agressieve buien. Als de deelnemers een bruikbare toepassing hebben gevonden of aangepast, adviseren ze andere cliënten en zorgverleners hoe die is in te zetten. Zo wordt het gebruik ervan gestimuleerd.

Belangrijk werk, vindt Marie, die autisme heeft. 'Alleen wij weten hoe het is om te leven met een handicap en wat werkt.' 'Zij laten zien hoe belangrijk het is om alles wat je doet aan de cliënten voor te leggen', zegt Langendoen. 'Negen van de tien keer komen ze met nieuwe ideeën aanzetten.'

En dus bespreekt de denktank een vr-bril waarmee Jeffrey kan zwemmen tussen de dolfijnen om tot rust te komen, een iPad-app waarmee Henk een wascoach kan inschakelen zodat hij van tevoren weet hoeveel tijd hij eraan kwijt zal zijn en een vest dat Marie kan volblazen met lucht zodat de druk op het lichaam haar ademhaling reguleert. Alle drie een succes, vindt de denktank.

Een belangrijke kanttekening heeft Marie wel: 'Wij onderzoeken nu steeds methoden waarvan wij rustiger worden. Maar ik vind dat de wereld an sich een stuk rustiger zou moeten zijn.'

GESLAAGD

COPD in beeld
In de regio Doetinchem meten mensen met COPD twee keer per week hun waarden en voeren die in via een app. Verpleegkundigen controleren die waarden op afstand en nodigen mensen alleen uit naar het ziekenhuis te komen als daartoe aanleiding is.

App: Moet ik naar de dokter?
Een app, goedgekeurd door het Nederlandse Huisartsengenootschap, die na het invullen van een korte vragenlijst advies geeft of een bezoek aan de huisarts noodzakelijk is.

MISLUKT

Digitaal zorgportaal voor dementiepatiënten

Gesneefd onderdeel van het Deltaplan Dementie. Mensen met dementie en hun mantelzorgers bleken liever een dokter in levenden lijve te zien dan dat ze digitaal informatie zoeken.

App: Happie
Een met subsidie ontwikkelde app waarop cliënten zelfstandig konden bijhouden hoe zij zich voelden en doorkregen wat ze moesten doen als ze bijvoorbeeld gestrest waren. De ontwikkeling duurde zo lang dat bij oplevering bleek dat vier andere zorgpartijen al een soortgelijke app klaar hadden.