Dick Blok was intellectueel, bourgondiër en bedenker van talloze bijzondere straat- en plaatsnamen

Dick Blok beoefende de enigszins excentrieke wetenschap van de naamkunde. Hij probeerde de geschiedenis te ont­leden aan de herkomst van plaatsnamen, ­riviernamen, namen van buitens en familienamen. ‘Hij heeft deel uitgemaakt van talloze commissies die namen moesten bedenken voor straten of nieuwe gemeenten’, zegt zijn dochter Tessel Blok. Zo bedacht hij de naam Wijde­meren voor de fusie van de ­gemeenten Loosdrecht, ’s-Graveland en zijn woonplaats Nederhorst den Berg.

Blok was ruim twintig jaar ­directeur van het Meertens Instituut in Amsterdam dat zich bezighoudt met onderzoek naar Nederlandse taal en cultuur. Hij werkte hier samen met schrijver J.J. (Han) Voskuil. Blok stond model voor diens personage Jaap Balk in de ­zevendelige romancyclus Het ­Bureau.

‘Hij vond de beschrijving wel ­komisch, maar was vooral verwonderd over alle pietepeutigere details die Voskuil in zijn periode moet hebben genoteerd. Hij had de zeven boeken staan, maar uiteindelijk vond hij het saai’, stelt Tessel Blok. Behalve van Tessel ­(radio- en televisieproducer) was Dick Blok vader van televisiepresentator Dieuwertje Blok en jazz-zangeres Francine Blok.

Blok overleed 6 februari in zijn woonplaats. Hij was vorige maand 94 jaar geworden. Blok kwam uit een intellectueel nest. Zijn vader Henri Blok was hoogleraar egyptologie in ­Leiden en Utrecht, filosoof en ­musicoloog, en zijn broer Wouter Blok hoogleraar Nederlandse letterkunde in Groningen.

Telefoonboeken

Dick Blok werd geboren in een gezin van vijf kinderen. Hij studeerde middeleeuwse geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam. In 1953 behaalde hij zijn doctoraalexamen en promoveerde in 1960. Hij was toen al naamkundige in wat nu het Meertens Instituut heet. In 1965 volgde hij Piet Meertens op als directeur. Hij zou er tot 1986 werken. Van Meertens erfde hij het grote en arbeidsintensieve project Repertorium van Nederlandse familienamen, gebaseerd op de volkstelling van 1947. Hij zelf en het hoofd van de afdeling Naamkunde spraken wat meesmuilend van ‘die telefoonboeken’.

Vanaf 1967 was hij docent en vanaf 1980 hoogleraar naamkunde en nederzettingsgeschiedenis aan de UvA. Een van zijn bekendste boeken is De Franken in ­Nederland. Daarnaast was hij ­redacteur van de standaardwerken Lexicon van Nederlandse toponiemen tot 1200 en Algemene ­geschiedenis der Nederlanden.

Hij was ook enige tijd als PvdA-wethouder actief in de politiek van Nederhorst den Berg. Hij maakte verder deel uit van een commissie van de VN die tot een wereldwijde standaardisatie moest zien te komen van topografische namen – Peking of Beijing – hetgeen volgens zijn dochter om politieke redenen mislukte.

Prikklok

In een necrologie van het Meertens Instituut werd hij door collega Jan Berns omschreven als een harde werker en strenge wetenschapper. Hij eiste discipline van zijn medewerkers en voerde zelfs een prikklok in. ‘Wie niet aan deze eisen voldeed, kon bij hem op weinig genade ­rekenen’, schreef Berns. Blok noemde in diverse interviews Voskuils beschrijving van Meertens weinig accuraat. ‘Ik herkende mij er niet in, behalve de geslotenheid.’ Hij vond zichzelf ook niet de knorrige persoon die Voskuil van Jaap Balk maakte.

Tessel Blok zegt dat haar vader een bourgondiër was in eten en drinken. Daarnaast was hij gek op literatuur en muziek. ‘Niet alleen op klassieke muziek. Ik weet nog dat in de tijd dat wij naar The Beatles luisterden, hij een elpee van Frank Zappa opzette en ons meenam naar een van zijn concerten.’