Deze Groningse burgers nemen heft in eigen handen

Een verhuisdoos. Daar werd de woning van Bert en Dineke Rozema vorig jaar november mee vergeleken. 'De verdiepingsvloer ligt los op de draagmuren, werd ons verteld', zegt Bert Rozema (68). 'Bij een stevige beving kon de boel zo in elkaar klappen.'

Er bestond geen twijfel over tijdens de informatieavond in zalencentrum De Butler: het huis van de Rozema's moest aardbevingsbestendig gemaakt worden. Net als die van 77 andere huurders in het Noord-Groningse Uithuizen. Niet om nieuwe scheuren te voorkomen, maar omwille van de veiligheid.

'Hoe en wat werd uitgebreid uit de doeken gedaan', herinnert Dineke Rozema (66) zich. 'Met dia's en al.'

'Veiligheid boven alles'

De huizen zouden meteen energiezuinig gemaakt worden, tot nul-op-de-meter. 1650 huurwoningen in het aardbevingsgebied zouden zo worden aangepakt, spraken de Nederlandse Aardolie Maatschappij en acht corporaties af. De NAM betaalt het versterken (ruim 100.000 euro), de corporaties het verduurzamen (24.000 euro).

In Uithuizen reageerden niet alle huurders enthousiast. Bewoners zouden weken hun huis uit moeten. En koken zonder gasaansluiting, hoe gaat dat eigenlijk?

Ook Bert Rozema had gemengde gevoelens. In de achtertuin wijst hij naar een rotspartij, dan naar de strak gesnoeide taxus. De boel - de tuin incluis - zou helemaal over de kop gaan. 'Voor zo'n heg er weer staat, ben je jaren verder.'

Maar, dacht het ChristenUnie-raadslid: wat moet, dat moet. 'Veiligheid gaat boven alles.'

_{(Tekst gaat verder onder foto).}

In een brief werden ze op het hart gedrukt voorlopig maar geen nieuwe gordijnen te kopen. Bevingsschade - ook de Rozema's hebben scheuren in de hal - werd voorlopig niet hersteld. De woningbouwstichting stelde onderhoud uit - alles zou straks in één keer worden aangepakt. Nodig ook, zegt Dineke Rozema. 'Door de kozijnen kun je een pen steken.'

De Rozema's zijn de eerste bewoners van het huis aan de Aak in Uithuizen. Het werd gebouwd in 1981. Een rijtjeshuis zoals zovelen, maar dit staat in aardbevingsgebied.

Of moeten we zeggen: stond?

Onlangs kregen de Rozema's namelijk plotseling een brief van de Stichting Uithuizer Woningbouw (SUW). 'Ondanks eerdere toezeggingen wordt uw woning voorlopig niet versterkt.' En: 'De SUW houdt op dit moment rekening met een definitief afstel.'

3.6 op de schaal van Richter

De reden? 'Uw woning bevindt zich niet in het gebied met het grootste risico op aardbevingen.' Bert Rozema kan er moeilijk bij. 'Huizinge is hier om de hoek.' In dat dorp vond in augustus 2012 de zwaarste gasbeving plaats: 3,6 op de schaal van Richter. 'Je voelde het uit de bodem komen. Het hele bed schudde', herinnert Dineke Rozema.

Alle voorbereidingen waren getroffen. Meetauto's reden door de straten. Architecten, ingenieurs, aannemers, asbestspecialisten - op een zeker moment hadden de Rozema's vier vreemden over de vloer. Elders in de wijk hingen al vleermuiskastjes.

'Wat heeft dat wel niet gekost?', vraagt Bert Rozema zich af. 'Vorig jaar was ons huis niet meer vertrouwd. En nu is er opeens niets meer aan de hand? Je krijgt het gevoel dat het weer om de centen draait. We zitten opnieuw in onzekerheid.'

Zelfs als de gaskraan helemaal dicht gaat, zullen de bevingen in Groningen voorlopig niet stoppen. Een halve eeuw pompen heeft de druk in het gasreservoir aanzienlijk verlaagd. Daardoor is spanning in de bodem opgebouwd die trillingen kan blijven veroorzaken.

Bevingsschade werd al hersteld. Maar na de wake-up call van Huizinge komen betrokken partijen tot een tweesporenbeleid om Groningen shockproof te maken: minder gas winnen (om de bevingen te voorkomen) én huizen preventief versterken.

Dweilen met de kraan open, vinden critici, die verbunkering van het Hogeland vrezen. Maar een aantrekkelijk compromis voor de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM), die zo gas kan blijven winnen. Maar ook voor de samenleving (met al haar gasfornuizen en cv-ketels) en de BV Nederland (lucratieve exportcontracten). Er wordt bovendien tijd gekocht: wellicht vindt men ooit een manier om het gas op een veilige manier te winnen.

Als snel blijkt hoe omvangrijk de versterkingsopgave is. In een eerste schatting komt de NAM tot 50.000 te versterken huizen. Een studiegroep in opdracht van minister Kamp (Economische Zaken) becijfert dat het er 30- tot 90.000 zullen zijn. Kosten: 6,5 miljard. Een onderzoek in opdracht van de provincie Groningen komt later zelfs uit op 170.000 gebouwen - een klus die 27 jaar zal duren.

Bestuurders spreken van een 'opgave zonder precedent', een operatie vergelijkbaar met de Deltawerken. Maar dan in bewoond gebied, vol cultuurhistorisch erfgoed.

Om daadkracht te tonen en Groningers gerust te stellen noemt minister Kamp meteen flinke aantallen. Drieduizend huizen zullen er in 2015 versterkt worden, belooft hij, en in 2016 vijfduizend.

'Naïef'

Al snel blijkt: daar komt bar weinig van terecht. Er worden honderden onveilige schoorstenen verwijderd, maar geen huis wordt fundamenteel verstevigd. Eind vorig jaar biecht Kamp in de Tweede Kamer op: de planning is te ambitieus. Op de valreep, vlak voor kerst, worden de eerste versterkte en verduurzaamde huurwoningen opgeleverd, in en om Loppersum. Geen drieduizend, maar 23.

Het noemen van grote aantallen was naïef, zegt Rinze Kramer. Hij is directeur van woningbouwstichting Wierden en Borgen en treedt op als woordvoerder van de corporaties in het bevingsgebied. 'Misschien dacht de minister: een paar hoekankers plaatsen en klaar. Het versterken is ontzettend onderschat.'

Inmiddels zijn 150 corporatiewoningen versterkt en verduurzaamd (zie INZET). 'Het had wel wat voortvarender gemogen', erkent Jan Emmo Hut. Hij is directeur Bouwkundig Versterken van Centrum Veilig Wonen, dat sinds vorig jaar namens de NAM verantwoordelijk is voor schadeherstel en versterken.

Het inspecteren en doorrekenen van de woningen, het overleg met bewoners, het aanvragen van vergunningen: het kost allemaal veel meer tijd dan gedacht. De impact op bewoners is bovendien enorm. 'Vergeet niet: wat we doen is nooit eerder gedaan.'

Er speelt nog iets. De Groningse bodem was wetenschappelijk onontgonnen gebied. Een fatsoenlijk meetnetwerk ontbrak, net als een richtlijn voor aardbevingsbestendig bouwen. De seismische dreiging, het gedrag van de ondergrond, informatie over de sterke van gebouwen, de gevolgen van minder gaswinning: het is allemaal voortschrijdend inzicht. Met de kennis van nu, zeggen ze bij de NAM, gingen de eerste schattingen uit van worst case scenario's - om de problematiek niet nog eens te onderschatten.

Jan Emmo Hut wijst op een nieuwe dreigingskaart die het KNMI onlangs publiceerde. Daaruit blijkt dat het aardbevingsgebied en de seismische dreiging kleiner zijn geworden. 'Dat zou kunnen betekenen dat we minder rigoureuze maatregelen hoeven te treffen.'

_{(Tekst gaat verder onder foto).}

'Tientduizenden woningen'

Op aantallen wil Hut - die eerder ook over 'tienduizenden woningen' sprak - zich niet meer laten vastpinnen. Net als Hans Alders, die sinds vorig jaar als Nationaal Coördinator Groningen de publieke regie voert over het versterken. Hut: 'We zijn op dit moment volop bezig met een uitgebreid inspectieprogramma. Dat moet duidelijk maken bij hoeveel panden we versterkingsmaatregelen moeten treffen.'

Eén ding is wel zeker. Van de eerder afgesproken 1650 huurhuizen - de kickstart van het hele versterkingsprogramma - worden er voorlopig slecht 550 versterkt. De overige 1100 - waaronder die van de Rozema's in Uithuizen - vallen volgens het KNMI buiten het gebied met het grootste bevingsgevaar.

Goed nieuws? Jan Emmo Hut zegt het onomwonden. 'Dat kun je wel stellen. Er zijn minder risico's dan voorheen gedacht.'

Eén probleem: lang niet iedereen is overtuigd van die blijde boodschap. Sinds de gaskraan dichter is gedraaid, is het aantal bevingen en hun intensiteit aantoonbaar afgenomen. Dat merkt ook Bert Rozema. Maar zoals veel Groningers is hij argwanend geworden. De negatieve gevolgen van de gaswinning zijn lang weggewuifd. De schatkist ging voor, concludeerde de Onderzoeksraad voor Veiligheid.

De KNMI-contourenkaart is bovendien omstreden. Beruchte bevingsdorpen als Bedum vallen plotseling goeddeels buiten het risicogebied. 'Het lijken wel dagkoersen', zei statenlid Bram Schmaal van Groninger Belang. Ook deskundigen uitten kritiek, in vakblad Cobouw. Er zou een te rooskleurig beeld geschetst worden, met enorme financiële implicaties.

Met name Alders' positie is opvallend. Bij verschijnen van een vorige KNMI-kaart - die ook op kleinere risico's duidde - zei hij nog: 'De presentatie van deze nieuwe kaart heeft geen directe gevolgen voor de aanpak.' Nu zegt hij: 'Vanwege de ligging in het gebied, hebben andere woningen voorrang op de woningen in Uithuizen.'

Woningbouwdirecteur Rinze Kramer vindt het moeilijk te begrijpen. 'We dachten: de Nationaal Coördinator komt voor de Groningers, maar dat merken we nog niet altijd.'

De lokale politiek staat ondertussen buitenspel. De afspraak over het versterken van huurhuizen is er een tussen de NAM en de corporaties. 'Door de continue veranderingen van contouren en de bouwnorm worden de gewekte verwachtingen ten aanzien van de versterking van betrokken woningen niet gerealiseerd', zegt burgemeester Marijke van Beek van Eemsmond, waar Uithuizen toe behoort. 'Dat komt het vertrouwen van de burgers in overheid en NAM niet ten goede.'

Raadslid Eltjo Dijkhuis van Gemeentebelangen Eemsmond kiest minder diplomatieke woorden. 'Beloften worden steeds niet nagekomen. Het probleem wordt steeds kleiner gemaakt.'

Alders wil samenwerken met lokale overheden. Maar vooralsnog plaatst hij gemeenten vooral voor het blok, vindt Dijkhuis. 'We mochten kiezen: eerst versterken in Uithuizen, of in Uithuizermeeden. Daar hebben we voor gepast. Je kunt van een gemeenteraad toch niet vragen onderscheid te maken tussen inwoners?'

Dijkhuis is bang dat zij nu ook hun laatste hoop laten varen. 'Het vertrouwen in de Rijksoverheid was al verdwenen. Nu worden wij als gemeenteraad medeplichtig gemaakt voor iets waar we totaal geen invloed op hebben.'

Ook corporaties zitten in hun maag met de terugtrekkende beweging. Ze zien een buitenkansje om een deel van hun woningvoorraad flink te verduurzamen en op te waarderen aan hun neus voorbij gaan. Onderhoud van badkamers en keuken zal alsnog snel ter hand worden genomen, zegt Rinze Kramer. De nieuwe onduidelijkheid is vooral vervelend voor huurders, vindt hij. 'Is het echt veilig? Of is het onder invloed van de NAM dat cirkel steeds kleiner wordt? Daar krijg je niet de vinger achter.'

Is het veilig? Kramer durft het niet te zeggen. 'Dit klinkt misschien als afschuiven, maar daarover gaat de gemeente.'

Hans Alders is resoluut: er zijn geen directe risico's voor bewoners. 'Waar sprake is van een gevaarlijke situatie, wordt onmiddellijk ingegrepen.' De woningen die voorlopig niet versterkt worden - zoals die van de Rozema's - zullen bovendien wel worden doorgerekend om te bezien of er alsnog ingrepen nodig zijn. Is de nieuwe belofte.

_{(Tekst gaat verder onder foto).}

Wantrouwen

Het wantrouwen zit echter diep in de Groninger klei. Bijvoorbeeld bij Koos IJzerman. Met een groepje demonstranten luidt hij op een doordeweekse middag de noodklok voor het Centrum Veilig Wonen. 'Versterken?', zegt hij spottend. 'Er komt niets van terecht.'

Zijn woning in Appingedam is 75 millimeter verzakt, zegt IJzerman. Veilig voelt hij er zich nog nauwelijks, maar inspecties mondden steeds uit in gesteggel. Daarom heeft hij nu maar besloten zijn huis op eigen houtje te laten verstevigen, onder het motto: 'Baas over eigen huis.' Hij zegt: 'Ik wil mijn woning niet overleveren aan instanties die ik niet vertrouw.'

Ook Alders heeft een regeling om het versterken zelf te organiseren - onder bepaalde voorwaarden. Maar daar wil IJzerman niets van weten. 'De Nationaal Coördinator, Centrum Veilig Wonen, NAM: ze spelen onder een hoedje. We sturen Alders de rekening wel.'

_{(Tekst gaat verder onder foto).}

Jan Emmo Hut van het Centrum Veilig Wonen filosofeert ondertussen hardop over een verruimde definitie van 'veilig maken'. 'Misschien moeten we toe naar het idee dat als we na inspecties en berekeningen concluderen dat een pand veilig is, er ook meters zijn gemaakt. Administratieve handelingen, maar je hebt wel onzekerheid weggenomen. '

Bert Rozema weet niet meer wat hij moet geloven. 'Al die onderzoeken, voor leek is het niet te volgen.' Natuurlijk zou het mooi zijn als hun huis het stempel 'veilig' krijgt. Maar wie biedt hem die garantie? 'Een klap van 5 op de schaal van Richter dreigt nog steeds. Daar denk je liever niet over na.'