'Deze CO2-uitspraak heeft wereldwijd hoop gegeven'

'Die tranen had nog nooit iemand bij mij gezien. Ik ben heel rationeel; een bèta die nooit huilt. Maar dit was zo groot. Iedereen zei dat we dit nooit zouden winnen, zelfs mensen binnen ons eigen platform.' Voor veel Nederlanders is Marjan Minnesma 'de vrouw met dat knotje' van een relatief onbekende klimaatbeweging die afgelopen juni een spectaculaire overwinning behaalde in de rechtbank. De rechterlijke uitspraak -de regering moet meer doen tegen klimaatverandering- ziet de directeur van Urgenda als een kantelpunt waarvan de betekenis nauwelijks kan worden overschat.

Het idee om naar de rechter te stappen kwam van advocaat Roger Cox, uit zijn boek Revolutie met recht. 'Ook hij was in tranen. Ook hij heeft een deel van zijn leven aan deze zaak gegeven. Ergens halverwege de uitspraak dacht ik: nu kan het niet anders meer, hij gaat het geven! Ik maakte een juichgebaar omdat we niets mochten zeggen en keek naar de advocaten, die onder de tafel in elkaars hand knepen.'

Veel mensen willen het liever niet weten, heeft ze gemerkt. Maar als we blijven treuzelen met maatregelen tegen klimaatverandering, belanden we binnen een halve eeuw in een grimmige wereld. 'Voor onze kinderen dreigt een onleefbare aarde. Als je dat tot in je tenen voelt en de rechter tóch een kans biedt waardoor de dingen gaan kantelen, is dat een belangrijke wending in je leven. Deze uitspraak zal in alle studieboeken belanden. Hij is vergelijkbaar met de Australische casus waarin de Aboriginals landrechten kregen, of de Amerikaanse uitspraak waarmee zwarten toegang kregen tot het witte onderwijs. We hebben jarenlang aan deze zaak gewerkt en hij heeft wereldwijd veel hoop gegeven. Veel juristen in andere landen gaan ermee aan de slag.'

Wervelwind

We praten op haar werkkamer bij Urgenda, gehuisvest in een bedrijfsverzamelgebouw bekleed met grijze betonplaten op een lege havenpier in Amsterdam-Noord. Minnesma (1966) heeft er net haar elektrische auto geparkeerd. Ze geldt als wervelwind; als de klassieke 'slimme meid' die haar toekomst plaveide met drie studies en zich toch nog wist te vervelen, waardoor ze ook tijd had om in drie orkesten te spelen. Principes zaten er al vroeg in. Als scholiere wilde ze dierenarts worden, totdat ze ontdekte dat dierproeven noodzakelijk zijn. 'Dat merkte ik pas op de open dag. Mijn ouders hebben geen van tweeën gestudeerd en konden me niet uitleggen hoe het eraan toegaat op een universiteit.'

Dus koos ze voor een internationale businessschool; eerst in Nederland en daarna in Londen. Dat was geen vooropgezette poging om de instituties van binnenuit te gaan veranderen. 'Ik zocht gewoon een brede studie met veel stages om mijn hersens te kunnen gebruiken.' Ze studeerde af op een nieuw management informatiesysteem bij Shell; werkte bij energieagentschap Novem en later als campagnedirecteur bij Greenpeace. De studies rechten en filosofie deed ze tussendoor. Bij Urgenda ging ze aan de slag met oplossingen en 'positieve dingen'. Totdat ze ontdekte dat ook daarmee de strijd niet werd gewonnen.

Het probleem rond klimaatverandering is dat de politiek erover enorm is gepolariseerd, luidt haar conclusie. 'Het onderwerp wordt helaas gezien als links. Waarbij rechts dan denkt: dat is iets waarvoor de overheid moet zorgen en dat willen we niet, dus zijn we tegen. De enige plek waar je nog op basis van de feiten kunt praten, is de rechtbank. Op basis van het boek van Roger dacht ik: stel dat je alle feiten op een rij hebt, en dat een rechter die goed tot zich zou kunnen nemen. Dan kan die wel degelijk tot de conclusie komen dat dit écht een enorm probleem is en dat de regering zijn werk niet goed doet.'

Toch dacht bijna niemand dat het zou slagen. Ook u achtte de kans hoogstens 50 procent. Waarom?

'Mijn grootste vraag was of de drie rechters voldoende tijd en aandacht zouden hebben om al die stapels informatie te lezen en het probleem tot zich te laten doordringen. Als ze dat zou lukken, zou het wel goed komen. Zo is het ook gegaan. Ze hebben het probleem verinnerlijkt en uit de enorme brij informatie precies het goede pad gekozen. Het wonderlijke is: bij de meeste andere zaken, zoals kerncentrales, doen we er in Nederland alles aan om een ongeluk te voorkomen. Ook als de kans op zo'n ongeluk erg klein is. Bij het klimaatprobleem is de kans juist vrij groot dat het deze eeuw misgaat, en toch doen we niets.'

Het was toch niet de taak van de rechter om het klimaatprobleem te verinnerlijken?

'Hij moest inzien dat er een extreem groot probleem bestaat. Ons idee was simpel. We wilden een onrechtmatige daad laten vaststellen. Het eerste punt dat je daarvoor moet afvinken, is of er een rechtsplicht bestaat: een plicht voor de overheid om te handelen of, in dit geval, haar burgers te beschermen. De rechter kon daarbij varen op een internationaal panel van duizenden klimaatwetenschappers die gratis en voor niks een inschatting hebben gemaakt van de ernst van het probleem. In hun advies worden de extremen van links en rechts buiten beschouwing gelaten. Hun rapport is door 195 landen onderschreven. Het is van ons, van de wereld. De rechter kon daardoor concluderen dat er inderdaad een ernstig probleem is, wat de overheid ook nooit heeft betwist, en dat er een rechtsplicht bestaat om te handelen.'

U eiste ook een informatiecampagne in paginagrote advertenties. Dat wees de rechtbank af, omdat de staat zelf verantwoordelijk is voor voorlichting aan de bevolking.

'Zelf geef ik een paar honderd lezingen per jaar, voor kerkgemeenschappen, huisvrouwen, boeren, alles. Ik merk dat die mensen stomverbaasd zijn over hoe ernstig het is. Ik doe tegenwoordig eenderde urgentie en tweederde oplossing, zodat ze niet superdepressief naar huis gaan. Vroeger deed ik het urgentieverhaal niet; alleen onze leuke oplossingen. Dan gingen de mensen blij naar huis en door met waarmee ze bezig waren. Nu hoop ik dat ze morgen niet op dezelfde manier wakker worden, maar denken: ik moet die 2.000 euro op de bank maar eens op mijn dak leggen, als zonnepanelen. Dat levert trouwens ook meer rendement op.

'Dat verhaal over hoe ernstig het is, is mijn omslag geweest. De eerste jaren met Urgenda waren we alleen bezig met oplossingen. Op een gegeven moment vroeg ik me af hoeveel we waren opgeschoten. Er zijn nu vierhonderd energiecoöperaties; mooi, maar zet dat zoden aan de dijk? Het is nog lang niet voldoende. We konden Den Haag niet meer negeren. Dat was het begin van de rechtszaak.'

Wat gaan onze kinderen meemaken? Voor welke zekere rampen steekt u uw hand in het vuur?

'Voor een heleboel dingen helaas. Het bangst ben ik voor de totale onrust en chaos in de wereld. Er dreigt op steeds meer plekken een gebrek aan water en daardoor een gebrek aan landbouw. Honderden miljoenen mensen gaan weg van hun plek. De eerste tientallen miljoenen komen van plaatsen waar de zee tussen nu en vijftig jaar overheen spoelt, zoals de eilandstaten. Wij in Nederland zijn goed in dijken bouwen. Wij houden het water nog wel even buiten. Deze eeuw...

'Neem Syrië. In de vijf jaar voor de onrust in dat land was er sprake van grote droogte en trokken bijna een miljoen failliete boeren naar de stad. Als je met zovelen rondloopt in de stad zonder eten, word je boos. Dat helpt mee aan oorlog. Dat zal op veel meer plekken gebeuren. Californië levert eenderde van de landbouwproducten in de VS. Vier jaar achter elkaar heerst daar nu grote droogte met misoogsten; steeds meer mensen verliezen hun baan en trekken naar elders.'

En dan: boerenopstand in Amerika?

'Ik zie grote groepen mensen wegtrekken naar plekken waar het nog wel te doen is en dat mondt uiteindelijk uit in oorlog. Het begint met wat je nu ziet; toenemende bosbranden waar ze voorheen niet waren; toendrabranden in Alaska; roet dat daardoor neerkomt op de Noordpool waardoor die ook weer sneller smelt. Allerlei processen die zichzelf versterken.'

Kan het zijn dat u alle wereldgebeurtenissen maar op één manier duidt: met klimaatverandering?

'Het is niet mijn verklaring, maar die van de experts. En het zijn echt steeds meer bosbranden, steeds langer, steeds groter en steeds eerder in het seizoen.'

Waarom komt de politiek er niet uit?

'Andere belangrijke dossiers zoals de gezondheidszorg en de ouderenzorg zijn niet in de hoek van links of rechts gedrukt. Dit onderwerp werd geagendeerd door de Greenpeaces van deze wereld, waardoor het een milieuzaak is geworden en daarmee iets voor linkse partijen. Wat moet doordringen, is dat het niets te maken heeft met politieke richting maar met de toekomst van je kinderen.

'Er is ook gebrek aan kennis. Als ik twee dagen op de hei zou mogen zitten met politici om te vertellen wat er allemaal speelt en hoe dat de economie gaat aantasten, ben ik ervan overtuigd dat ze zich ernstig zorgen zouden maken. Terwijl je de omslag kunt maken, met een economie die ook banen en geld oplevert.'

Politici denken misschien aan de honderdduizenden mensen die hun banen verliezen in een wereld zonder olie en gas.

'In de Verenigde Staten is bewezen dat zon en wind veel meer banen opleveren dan de kolenindustrie. Nieuwe banen zitten in de duurzame sector. Als we straks allemaal overgaan op elektrische auto's en Shell een groot deel van zijn omzet kwijt is, komt er een nieuwe auto-industrie en werken veel meer mensen in de elektronica dan in het sleutelen.

'Een verandering is altijd pijnlijk, omdat sommige mensen iets anders moeten gaan doen. Ik zeg niet dat het simpel is. Maar wel dat alle huizen energieneutraal maken en een nieuwe industrie opbouwen rond zon en wind, in Nederland meteen al 150 duizend nieuwe banen oplevert. We hoeven onze chemische industrie niet op te geven. Dat worden waarschijnlijk kleinschalige regionale fabrieken gebaseerd op groene grondstoffen en niet meer op olie. Maar politici zien alleen wat er weggaat, niet wat er voor terugkomt.'