Deur zwaait dicht voor PvdA, GroenLinks en CU: formatie stevent af op minderheidskabinet

Na gesprekken met informateur Mariëtte Hamer spraken VVD-leider Mark Rutte, CDA-leider Wopke Hoekstra en D66-leider Sigrid Kaag dinsdag hun afkeer van elkaars favoriete coalitiepartners openlijk uit. Daarmee viel de deur in het slot voor de kabinetsdeelname van PvdA, GroenLinks en ChristenUnie. Informateur Hamer moet zich beraden op de volgende stap in de formatie.

Het ligt voor de hand dat VVD en D66 het initiatief nemen om een regeerakkoord te schrijven voor een minderheidskabinet, dat dan voor elk wetsvoorstel op zoek moet naar wisselende meerderheden in de Tweede en de Eerste Kamer. De twee partijen hebben in de zomer al een conceptakkoord geschreven dat moest dienen als basis voor onderhandelingen met andere partijen.

De vraag is of het CDA ook mee mag doen. De christendemocraten passen niet in het streven van D66-leider Kaag naar een ‘zo progressief mogelijke coalitie’. Ook wil zij Hoekstra na zijn blokkade van de linkse partijen niet zonder slag of stoot belonen met een plek in het kabinet. Zonder het CDA wordt regeren wel ingewikkeld: dan komen VVD en D66 18 zetels tekort in de Tweede Kamer en 17 zetels in de Eerste Kamer. Ministers zullen dan steeds een groot deel van de oppositie moeten overtuigen om voor hun plannen te stemmen.

VVD-leider Mark Rutte sprak zich nog niet uit over een minderheidsvariant, maar hintte wel nadrukkelijk op samenwerking met de PvdA en/of GroenLinks in de oppositie. ‘Op het punt van vergroening, klimaatverandering, stikstof en onderwijs weten we heel goed wat er leeft. Dus wij zullen absoluut de hand uitsteken en inhoudelijk de samenwerking zoeken in een nieuw kabinet’, aldus de VVD-leider. ‘Maar niet in een vijfpartijenkabinet.’

Woede bij links

PvdA-leider Lilianne Ploumen en GroenLinks-leider Jesse Klaver toonden zich dinsdag diep teleurgesteld dat de rechtse partijen niet eens het gesprek wilden aangaan over een mogelijke regering. ‘Ik vind dat spijtig omdat Nederland echt zit te wachten op oplossingen en die raken nu een beetje uit het zicht’, aldus Ploumen.

Ook GroenLinks-leider Jesse Klaver kon zijn woede maar nauwelijks verbergen. Hij noemt het ‘on-Nederlands’ dat ‘twee partijen weigeren om inhoudelijke onderhandelingen aan te gaan over de problemen die er zijn’ in Nederland. ‘Dat past niet in de Nederlandse traditie die wij hebben. Wat mij betreft is de democratie de verliezer. Wij zijn als politici verplicht om te proberen dit land verder te helpen.’

Klaver noemt de inhoudelijke verklaring die hij van VVD en CDA heeft gekregen om niet in gesprek te willen gaan ‘ontoereikend’. Hij erkent dat er verschillen zijn, maar ‘heeft niet kunnen vaststellen’ dat die niet te overbruggen zijn. ‘Het hele idee van een formatie is dat je daar met elkaar over gaat praten.’

Rechts houdt poot stijf

De rechtse partijen herhaalden dinsdag dat de twee linkse partijen niet allebei nodig zijn om de grote middenpartijen VVD, D66 en CDA aan een meerderheid in de Tweede Kamer te helpen. Aangezien Ploumen en Klaver elkaar blijven vasthouden, zien CDA-leider Wopke Hoekstra en VVD-leider Mark Rutte het niet zitten om met hen verder te praten.

De vrees van Rutte en Hoekstra is al langer dat er met twee linkse partijen de mogelijkheid bestaat dat een van de twee partijen gedurende de regeerperiode de handen van plannen af kan trekken als het hen zo uitkomt. De zaterdag aangekondigde linkse samenwerking heeft de twee rechtse leiders niet weten te overtuigen. Rutte en Hoekstra vinden ook de inhoudelijke verschillen met het linkse blok te groot, hoewel zij wel met één van de twee willen samenwerken.

‘Vijf partijen vinden we niet verstandig en niet logisch’, zei CDA-leider Wopke Hoekstra na afloop van zijn gesprek met Hamer. ‘Een van de twee zouden we wel mee kunnen onderhandelen.’ Wat het CDA betreft zijn er ‘veel varianten die we wel acceptabel vinden’.

Ook een doorstart van het vorige kabinet - met VVD, CDA, D66 en ChristenUnie - is van de baan. D66-leider Sigrid Kaag weigert nog verder te regeren met CU-leider Gert-Jan Segers.’Er is veel wederzijds respect, maar onze posities zijn onveranderd.

Zij noemde dinsdag ‘emancipatie en drugs’ als punten waarop ze niet met CU door een deur kan. Eerder benadrukte ze de verschillen met de partij over medisch ethische kwesties. Kaag heeft tijdens de verkiezingscampagne aan haar achterban beloofd dat zij in een progressief kabinet wil regeren. Volgens Kaag is er nu sprake van een ‘formele impasse’, waar ‘het blok op links en het blok op rechts’ niet tot een samenwerking kan komen.

Kaag vindt het betreurenswaardig dat nog voor eerste echte onderhandelingen de gesprekken stuklopen. De afgelopen weken hebben de partijen gesproken over de inhoud aan de hand van het formatiedocument van VVD en D66. De twee linkse partijen toonden zich daar enthousiast over, maar dat is voor de VVD niet voldoende. Wat D66 betreft is de VVD nu verantwoordelijk voor de vraag: hoe nu verder. Aan een antwoord op de vraag wie nu verantwoordelijk is voor de impasse wil Kaag zich nog niet aan wagen. ‘De echte vraag is: hoe komen we hier nu uit?’