Dertig jaar na zijn verraad wordt ex-maffioso Mutolo nog steeds beveiligd

Volgens ex-maffioso Gaspare Mutolo kan Nederland nog veel leren van Italië, als het gaat om de bescherming van kroongetuigen. Nabil B. zou in zijn land een stuk beter af zijn.

‘Als mijn advocaat gevaar had gelopen, of als mijn familie niet beschermd zou zijn geweest, dan had ik nooit met justitie samengewerkt’, zegt de Siciliaanse ex-maffioso Gaspare Mutolo. ‘Vanuit principe niet. Je kunt je Ferrari wel opgeven, net als alle aandacht van vrouwen en zelfs, met bloedend hart, de plek waar je geboren bent. Maar niet je familie. Die moet veilig zijn.’

De inmiddels bejaarde Mutolo (80) herkent zich wel in het verhaal van de Nederlandse kroongetuige Nabil B., die na de ‘vergismoord’ op zijn vriend ­Hakim Changachi besloot over te lopen naar justitie. Ook hij was het in zijn tijd immers oneens met de koers die ‘zijn’ Cosa Nostra begon te varen – ‘voor ons waren vrouwen en kinderen nog heilig’ – en ook hij besloot daarom over te lopen. Bovendien was hij, net als Nabil B. in ­Nederland, een van de eerste spijtoptanten die hun maffiagroepering echt van binnenuit konden beschrijven. En hij was, net als Nabil B., kroongetuige in tig ­zaken tegen belangrijke maffiosi.

Wat Mutolo alleen niet zo goed begrijpt, is hoe het heeft kunnen gebeuren dat eerst de broer van Nabil B. werd vermoord nadat hij had besloten te getuigen, en vervolgens ook nog eens zijn ­advocaat Derk Wiersum.

Toen in Italië een van de allereerste spijtoptanten, Tomasso Buscetta, overliep naar justitie, werden tussen 1982 en 1984 zijn broer, schoonzoon, schoonbroer, twee van zijn kinderen en vier van zijn kleinkinderen vermoord. ‘Voor de getuigenis maakt het niet meer zoveel uit. Als je toch al bent overgelopen, is het vooral een extra reden om door te zetten. De boodschap is niet zozeer voor de getuige bedoeld, maar voor alle getuigen na hem.’ Italië heeft juist daarom een uitgebreid programma voor de bescherming van de familieleden van spijtoptanten, waar Nederland kennelijk niet aan kan tippen.

Het leven van Gaspare Mutolo is een typische misdaadroman, maar dan gebonden in vlees en bloed. Als hij praat, gebruikt hij niet zozeer zinnen, maar vooral anekdoten, die allemaal ergens halverwege de jaren tachtig beginnen en waarin uitsluitend beruchte maffiosi voorkomen. ‘Toen ze de zoon van Salvatore Inzerillo pakten’, zegt hij bijvoorbeeld tussen neus en lippen door, terwijl hij eigenlijk over iets heel anders praat, ‘sneden ze zijn arm eraf omdat hij zijn vader wilde wreken. Met welke hand wil je schieten dan, vroegen ze hem.’

Totò Riina

Toch is er een naam die in verreweg de meeste anekdoten voorkomt, namelijk Totò Riina, de beruchte capo dei capi van de Siciliaanse Cosa Nostra en in zijn tijd de machtigste maffioso ter wereld. Mutolo leerde Riina kennen in de gevangenis en werd later zijn ‘chauffeur’. Met de hand die hij nu ter begroeting geeft, en die eeltig en grof aanvoelt, verhandelde hij kilo’s heroïne, perste hij winkeliers af, inde hij losgeld na ontvoeringen en vermoordde hij rond de twintig mensen. De meesten van hen wurgde hij. Zijn specialiteit.

Begin jaren negentig, met een lange gevangenisstraf in het vooruitzicht en ruziënd met andere maffiosi, waardoor hij vreesde voor zijn leven, besloot Mutolo de heilige omerta te verbreken en alles aan justitie te vertellen. Hij werd daarmee een van de eerste pentiti – spijtoptanten.

Voor justitie was Mutolo goud waard, dankzij zijn getuigenissen leerde ze de Cosa Nostra van binnenuit kennen. Tientallen mannen werden dankzij zijn verklaringen veroordeeld en politici, onder wie de zevenvoudig premier van Italië, Giulio Andreotti, werden dankzij hem aangeklaagd voor corruptie.

Dat was uiteraard niet zonder risico. Wie de heilige zwijgplicht van de Cosa Nostra verbreekt, zal ooit worden vermoord, zegt Mutolo. Al is de verrader 100 jaar oud. Verraad verjaart niet.

‘Als je erbij komt, prikken ze in je vinger zodat er bloed gaat stromen en verbranden ze een bidprentje’, zegt Mutolo. Hij pakt het visitekaartje van de Volkskrant, dat voor hem op tafel ligt, en begint het van de ene naar de andere hand over te hevelen, alsof het in brand staat. ‘Ze zeggen dat je de vlam niet mag laten doven voor het prentje helemaal verast is. Ondertussen moet je zweren dat jouw lijf op dezelfde manier zal branden als je de Cosa Nostra ooit verraadt.’

Breekbare man

Het gevolg: dertig jaar na zijn getuigenis wordt Mutolo, inmiddels een breekbare oude man wiens auto op een gehandicaptenparkeerplaats mag staan, nog altijd beveiligd. ‘Ik moet altijd laten weten waar ik ben en waar ik heen ga. Altijd. En dat moet ook altijd worden goedgekeurd voordat ik mag vertrekken’, zegt hij.

Ook kreeg hij een nieuwe naam en een nieuwe woonplaats, die beide strikt geheim moeten blijven. Zo mocht de Volkskrant voor dit interview niet naar Mutolo’s woonplaats afreizen, zoals gebruikelijk is, maar koos hij ervoor zelf te reizen. Het gesprek moest vervolgens plaatsvinden in het ‘huis van een vriendin’, waarvan het adres niet vantevoren gecommuniceerd mocht worden. ‘Beter is het af te spreken onder het standbeeld van Garibaldi op die heuvel met het kanon. Als je daar wacht, rijden wij om half 3 langs, en kun je ons volgen.’

‘Toen ik besloot te praten, was mijn enige eis veiligheid’, zegt Mutolo even ­later in het anonieme huis met de gordijnen stevig gesloten. ‘Niet alleen van mij of mijn gezin, maar van mijn hele familie.’ Want hij kende het voorbeeld van Tomasso Buscetta.

‘Of Marino Mannoia’, zegt Mutolo. ‘Weet je wel? Die jongen van mijn leeftijd, iets jonger, die door iedereen Mozzarella werd genoemd en met wie ik nog meerdere moorden heb gepleegd? Toen hij besloot te praten, hebben ze zijn moeder, zus en tante vermoord. Drie vrouwen. Dat was nog nooit gebeurd in de geschiedenis van de maffia.

‘Om zo’n bloedbad te voorkomen, heeft de politie mij daarom de mogelijkheid gegeven al mijn familieleden op te bellen met de vraag: wil je vertrekken? Ongeveer vijftig van hen hebben toen ja gezegd. Zij hebben allemaal een nieuw huis gekregen, een andere achternaam, alles.’

Gidsland tegen wil en dank

Die aanpak is sindsdien de standaard in Italië, op het gebied van spijtoptanten een gidsland tegen wil en dank. Uit de ­recentste cijfers blijkt dat er momenteel 1.277 spijtoptanten en 4.915 van hun familieleden onder bescherming staan. Zij krijgen, naast bescherming en een gratis huurhuis, een maandelijkse toelage van tussen de 500 en 1.500 euro.

Dat is terecht, zegt Mutolo, die zelf nog altijd 1.200 euro per maand ontvangt. Ex-maffiosi hoeven volgens hem geen luxeleven te leiden (hoewel hij benadrukt dat hij, om wat extra bij te verdienen, via zijn website, Gasparemutoloarte.it, de schilderijen verkoop zijn die hem de bijnaam ‘de Picasso van de Cosa Nostra’ opleverden), maar toch is een bepaalde ondergrens volgens hem essentieel wil het systeem werken.

Dat zo’n ondergrens in Nederland vooralsnog lijkt te ontbreken, bleek eind vorig jaar uit de verklaring van de moeder van de Nederlandse kroongetuige Nabil B. dat haar zoon ‘alles wat er gebeurt, gewoon had voorspeld’. ‘Hij waarschuwde de overheid voor deze gruweldaden, volgens hem lag het in de lijn der verwachting dat er doden zouden vallen in mijn familie en bij anderen als er geen adequate maatregelen zouden worden getroffen. Maar Nabil werd niet serieus genomen en wij werden aan ons lot overgelaten.’

‘Het belangrijkste’, zegt Mutolo, ‘is dat je als getuige het gevoel krijgt serieus te worden genomen.’ Dat betekent dat de veiligheid in orde moet zijn, maar ook dat er bijvoorbeeld aandacht is voor psychologische hulp voor je familieleden. Zij moeten van de een op de andere dag verhuizen naar een plek waar ze niemand kennen, mogen niet langer hun eigen naam gebruiken en moeten liegen over hun verleden. Dat is lastig.

‘Het advies dat ik daarom aan Nederland zou geven, is om een systeem op te tuigen waarop spijtoptanten echt kunnen vertrouwen. Als er een paar mensen rondlopen bij justitie die jou niet serieus nemen, of eigenlijk vinden dat jij het er zelf naar hebt gemaakt en dus geen hulp verdient, is het hele systeem waardeloos.’ Als Nederland naar Italiaans voorbeeld wil samenwerken met spijtoptanten, zegt Mutolo, moet je die spijtoptanten ook naar Italiaans voorbeeld beschermen.