Denk aan Kants definitie van het huwelijk: wederzijds gebruik van elkaars geslachtsdelen

Verleden week vond er een conferentie plaats over het boek Langs de afgrond – Het nut van foute denkers van Arnold Heumakers. Al dat nut. Wat is bijvoorbeeld het nut van literatuur? Pogingen dat uit te leggen ontaarden doorgaans in wollige preken over empathie. Zelfs pogingen het nut van onderwijs te benoemen lopen uit in vaagheden – beschaving en burgerschap – of nauwelijks verhulde klassenstrijd: hoe hoger opgeleid je bent, hoe meer je zult verdienen. Onderwijs: een poging rijk te worden zonder al te opzichtig te vervallen in criminele praktijken.

Wat niet wil zeggen dat ik tegen literatuur of onderwijs ben, hooguit dat nut ijskoud is. Denk aan Kants definitie van het huwelijk: wederzijds gebruik van elkaars geslachtsdelen. Nuttig. Men zou kunnen vragen, mits er geen sprake is van een machtsrelatie: ‘Kan ik van uw geslachtsdeel gebruikmaken?’ Dat klinkt alsof je vraagt, ‘zou ik van uw badkamer gebruik mogen maken?’ – maar het mannelijk geslachtsdeel blijft altijd tevens wc-borstel.

De organistoren van de conferentie hadden mij gevraagd Jonathan Littells roman De welwillenden te behandelen. De anus, een erotische zone, en genocide spelen in deze roman over de fictieve Obersturmbannführer Aue en zijn minder fictieve collega’s een grote rol. Lees dit boek, mocht u dat nog niet gedaan hebben, om het eind van de pandemie te vieren.

Het kwaad, het foute denken in praktijk gebracht, was twee dagen lang een theoretische maar boeiende aangelegenheid. Ondanks milde kwaadaardigheid tijdens de discussies – een academicus met een strohoed schudde nadrukkelijk zijn hoofd over een Heideggerkenner – bleef het beschaafd. En God weet dat die beschaving meer is dan een vernisje.

Juist omdat onze bedoelingen vrijwel altijd goed zijn, vrees ik de deugd. Want het zijn andermans goede bedoelingen die mij zullen vernederen en verzwelgen. Diep in het goede zit het kwaad verborgen en diep in het kwaad de levenslust.