'Democratisering van Europa zal mondjesmaat gaan'

NATUURLIJK liet de Deutschmark maandag meteen een veer! Want de valutamarkten zeggen na Dublin: de EMU komt er, maar met een euro die zwakker zal zijn dan de mark. En laten we wel wezen: er zijn best een paar landen in Europa die het helemaal niet zo erg vinden als de dollar sterker is en de eigen munt zwakker. Het is een uitstekende aanjager voor hun economie.'

Frans Andriessen, hoogleraar Europese integratie en van 1981 tot 1993 lid en vice-voorzitter van de Europese Commissie, zegt dat de Duitsers afgelopen zaterdag op de Europese top de strijd om het stabilisatiepact in de Economische en Monetaire Unie hebben verloren.

'Ik ben bang dat er wel erg flexibel wordt omgesprongen met de criteria voor de EMU.' Frankrijk heeft de pensioenbijdrage aan France Telecom van 37,5 miljard franc gebruikt om het financieringstekort te drukken onder de grens van 3 procent, 'maar het zal moeten aangeven wat het in 1998 doet'.

'Ik hoorde Kohl en Chirac in Dublin zeggen: natuurlijk doen Italië en Spanje mee. Nog geen twee jaar geleden zeiden ze: ze doen natuurlijk niet mee. Er komt', zegt Andriessen, 'een grote kopgroep in de EMU en dat denken de valutamarkten ook. Het gezelschap onder de hoed van de EMU wordt economisch gezien veel heterogener. Dat maakt het beleid moeilijker, ook voor de Europese Centrale Bank. En dan zegt Chirac: we hebben nog niet gezegd dat Duisenberg president van de Bank wordt'

Op de Top van Amsterdam in juni wil Nederland het Verdrag van Maastricht klaar maken voor de toetreding van nieuwe leden tot de Europese Unie, met name uit het voormalige Oost-Europa. 'In essentie is het probleem dat de EU de kwalitatieve sprong naar het continentale Europa moet maken, terwijl we met de integratie van het zuidwestelijk deel van de Unie nog niet klaar zijn. Een heleboel problemen die wij nu hebben met het Europa van de 15 zullen exponentieel terugkomen als we straks met 25 leden zijn. Zonder een minimale aanpassing van de Europese instituties zal die uitbreiding naar Centraal Europa voor ons, maar óók voor die landen, geen succes worden.'

''Dat is je reinste Defaitismus, Andriessen'', zei Helmut Kohl eens tegen me toen ik dit standpunt uitlegde. ''So geht das nicht in Europa'', en uiteraard maakt Kohl meer uit wat er in Europa gebeurt dan ik. ''Der Zug fahrt weiter'', zei Kohl. Maar, zei ik, als je meer wagons aanhaakt zonder de tractie te vergroten, dan gaat de trein toch langzamer rijden!? Tenzij die op de helling staat, maar dát willen we toch niet?! Vond-ie niet leuk, Kohl. Maar dat die landen lid zullen worden, is nu buiten kijf.'

Het grotere Europa wordt minder transparant. De economie van de nieuwe landen wijkt zoveel af van die in West-Europa dat op allerlei terreinen lange overgangstermijnen nodig zijn, weet Andriessen. 'Ik ben daarvoor uitgelachen, maar ik blijf erbij dat je moet streven naar een Europees model met meer snelheden. Om in staat te zijn die nieuwe landen erbij te kunnen halen zónder dat je de huidige 15 te zwaar belast. Maar ik ben bang, dat die uitbreiding er wel komt en de aanpassing niet, althans niet in voldoende mate.'

Het staat vrijwel vast dat nog deze eeuw Polen, Tsjechië en Hongarije toetreden tot de NAVO. 'Een paar landen wel, andere landen niet, bijvoorbeeld de Balten. Want de Russen hebben daar te grote strategische belangen. De VS lobbyen nu al ervoor dat wij de Balten in de EU halen!!

'Er komt een dubbele druk: we zitten al bij de NAVO, waarom ook niet bij jullie. En: we zitten niet bij de NAVO, dus waarom mogen we niet bij jullie? Die druk kunnen we niet houden. En we hebben die zelf aangewengeld. Chirac zei in Tsjechië: over drie jaar komen jullie bij ons. En Kohl zei in Polen hetzelfde. Wat wil je dan nog? Die trein rijdt door, en dan gaat het heel snel. In de EU hebben er 30 jaar over gedaan om van zes naar twaalf leden te komen. Nu gaan we in tien jaar van 12 naar 25. Met een nóg veel grotere toename van de heterogeniteit.'

Het Nederlandse kabinet benadert het voorzitterschap low key. 'Ik betwijfel of dat verstandig is. Want het is niet het ambitieniveau dat bepalend is voor de vraag of een voorzitterschap succesvol is, maar hoe je met die ambitities weet om te gaan. Verstandig is als Van Mierlo zegt: iedereen verwacht dat wij een Verdrag van Amsterdam maken, dat willen wij ook. Maar niemand moet zeggen dat we mislukt zijn als ons dat niet lukt. Want er zijn verkiezingen in Groot-Brittannië. Maar je moet ook weer niet té terughoudend zijn. Dat wordt je niet in dank afgenomen. Europa heeft het altijd moeten hebben van visie en soms de vlucht naar voren. Zo is dat nu eenmaal.

'Ik verwacht van de Top van Amsterdam uitbreiding van de parlementaire inspraak in de wetgeving, dat is democratisering. Maar wel op het moment dat we vinden dat er aanzienlijk minder wetgeving zou moeten zijn dan we nu hebben. Ik verwacht ook dat we op het gebied van buitenlandse politiek een manier vinden om met een groep van landen tot het besluit te komen iets te doen. De vraag is of dat zal leiden tot een geweldige Europese effectiviteit. Maar op zich zou het een verbetering zijn, want het is toch de eerste stap naar besluitvorming die niet uitsluitend unaniem is.

'Wat ik niet verwacht, want er is nauwelijks over nagedacht, is een verstandige aanpak om in de Unie met meerdere snelheden te werken. Ik ben bang dat al met al onvoldoende vorderingen worden gemaakt om vanuit Unie de nieuwe lidstaten redelijk te kunnen absorberen. We moeten niet à tort et à travers dat Verdrag willen hebben. Zeker niet als dat ten koste gaat van de inhoud. Dan zeg ik, dan moet het maar in het najaar onder het Luxemburgse voorzitterschap.'

Haast heeft Nederland ook parten gespeeld in 1991 met het Verdrag van Maastricht. 'Maastricht is te geforceerd geweest. De opting out voor de Britten van het sociaal beleid had natuurlijk nooit mogen gebeuren. Het is gebeurd, omdat men coûte que coûte een resultaat wilde.'

Echte democratisering van Europa betekent communautarisering, dus het einde van het intergouvernementele. 'Het is niet alleen Engeland dat dit niet wil. Frankrijk wil dat ook niet. We zitten met de moeilijkheid dat Frankrijk met Duitsland samen Europa moet maken, maar dat het qua institutioneel denken op dit moment veel dichter staat bij Engeland dan bij Duitsland. Chirac en Major samen kunnen veel sneller een verdrag schrijven dan Chirac en Kohl. Het zal dus mondjesmaat gaan met de democratisering.

'We moeten proberen te vermijden dat er onherroepelijke dingen gebeuren die het schip definitief de verkeerde kant opsturen. Dat zou al heel wat zijn.'

Dit is het zesde artikel in een serie over Europa. De vorige stonden in de krant van 10, 12, 14, 17 en 19 december.