'Defensie heeft in zaak Srebrenica de schijn tegen zich'

Van onze verslaggever

Stieven Ramdharie

AMSTERDAM

In de middag van 13 juli 1995 ontsteekt Dutchbat-luitenant Ron Rutten in woede. Vlak bij de Nederlandse post in Potocari in de gevallen Moslim-enclave Srebrenica ziet hij hoe Moslims worden geselecteerd om te worden meegenomen door de Serviërs. 'Waarom leid je de deportatie?', schreeuwt een woedende Rutten (37) naar mede-officier Van Duijn. 'Waarom collaboreer je met de Serviërs?'

'Je kan meehelpen of je gaat terug naar de basis', schreeuwt Van Duijn terug, die een akkoord met de Servische troepen heeft gesloten. Een deel van de honderden Moslims, die beschermd worden door de Dutchbat-eenheid, zo is de deal, zal worden overgedragen aan de Serviërs.

Rutten, die twee uur eerder bij een beekje foto's heeft genomen van negen geëxecuteerde Moslims en daarna door de Serviërs werd beschoten, stapt vervolgens op de hoogste Servische officier af. 'Dit doet me denken aan vijftig jaar geleden. Je herinnert me aan de nazi's', roept Rutten, die deels joods is. De Servische kapitein begint terug te schreeuwen. Van Duijn grijpt woedend in: 'Ron, ga hier weg. Ga terug naar het kamp'

Drie jaar later zit Rutten nog steeds bij de landmacht, zij het ernstig gefrustreerd. Wat hij zag op die dag, lijkt voor niets geweest. Zijn filmrol ging dertien dagen na die juli-dag verloren bij het ontwikkelen in een donkere kamer van de Marine Inlichtingendienst. 'Een oenige fout', aldus minister Voorhoeve van Defensie. Zijn ooggetuigenis over het scheiden van de Moslims, die hij meermalen aan Defensie-ambtenaren vertelde en aan een Amerikaanse journalist, bleef zonder gevolgen.

Marechaussees vonden zijn verhaal zo ernstig, dat ze in augustus 1995 'met klem' de Defensietop adviseerden een strafrechtelijk onderzoek in te stellen. Maar tot een onderzoek naar Nederlandse 'oorlogsmisdaden' kwam het nooit. Ruttens verklaring werd niet eens opgenomen in het debriefingsrapport met ervaringen van Dutchbatters.

PvdA, CDA en D66 vinden een parlementair onderzoek onderhand op zijn plaats. Want heeft Defensie de getuigenis bewust genegeerd en zelfs achtergehouden? En was de vernietiging van de filmrol wel 'een menselijke fout'? Het negeren van de getuigenis én het gedoe met een tweede filmrol, van Ruttens collega B. Oosterveen voeden geruchten dat Defensie bezig is met een cover up.

'Defensie heeft de schijn tegen zich', menen het CDA-Kamerlid Hillen en voorzitter T. Heerts van de Marechausseevereniging. Want twee filmrolletjes verprutsen? Pas afgelopen zaterdag, drie jaar na dato, werd in NOVA duidelijk dat met de film van Oosterveen mogelijk ook iets mis is gegaan. Alleen, en dat is cruciaal, harde bewijzen hiervoor heeft de militair niet.

Adjudant Oosterveen (53) beschikte ook over foto's van gedode Moslims in Potocari, gemaakt door een collega. Gealarmeerd door een jongen besloot het tweetal 's avonds naar de lijken te gaan. Stiekem, want de Serviërs waren de huizen in de buurt aan het 'zuiveren'. Alle lijken hadden een schot in de rug. Vanwege de blunder met de filmrol van Rutten besloot de marechaussee deze film te ontwikkelen bij het Gerechtelijk Laboratorium, dat onder justitie valt.

De drie opnamen zijn echter van slechte kwaliteit. 'Op het eerste gezicht is niet meer te zien dan een dicht bladerdak', concludeert officier van justitie militaire zaken A. Besier op 4 augustus 1995 in een persbericht. Maar Oosterveen zegt de laatste maanden te zijn gaan twijfelen aan deze uitleg. Alle foto's die hij van Defensie terugkreeg, waren scherp, op die van de lijken na. Die waren wazig.

Een logische verklaring hiervoor kan zijn dat de foto's, gemaakt met een wegwerpcamera, in de duisternis waren gemaakt. Oosterveen beweert nu dat Defensie 'met opzet' de negatieven heeft bewerkt om Dutchbatters te beschermen. Van de negatieven heeft hij indertijd, op verzoek van Defensie, afstand gedaan.

De beschuldiging van Oosterveen gaat ver. Als Defensie zijn foto's wilde manipuleren, dan had het de medewerking van het Openbaar Ministerie in Arnhem moeten hebben dat in juli 1995 onderzoek deed naar de fotorolletjes. En van het Gerechtelijk Laboratorium. Ook de suggestie in de NOVA-uitzending dat Defensie bewust de verklaring van Rutten buiten het justitieel dossier heeft gehouden, impliceert medewerking van het OM.

NOVA kwam tot deze conclusie omdat het in het dossier van de marechaussee de getuigenis van Rutten over de deportatie niet kon vinden. NOVA, blijkt nu, heeft niet het hele dossier in handen. In dit ontbrekende deel zegt Rutten, volgens de Arnhemse persofficier Van der Vegt, echter niets tegen de marechaussee over Nederlandse betrokkenheid bij het selecteren van Moslim-gevangenen.

Ook in 1997, toen de marechaussee de vernietiging van Ruttens filmrol opnieuw onderzocht, meldt hij in een handgeschreven verklaring niets over de deportatie. Samen met vier andere militairen heeft hij wél een getuigenis afgelegd over de executies. Met deze verklaringen is, zoals Defensie opmerkt, wel iets gedaan.

Het OM besloot op 5 augustus 1995 de getuigenissen naar het Joegoslavie Tribunaal in Den Haag te sturen. Een maand later, tijdens de debriefing, maakt Rutten wel melding van het 'selectie-incident'. De marechaussees die hem interviewden, zegt secretaris J. Peeters van de Marechausseevereniging, vonden zijn verhaal zo verontrustend, dat ze de top van Defensie schriftelijk adviseerden een onderzoek te beginnen.

Grote vraag is waarom Defensie toen en ook in de jaren daarna niets met zijn verklaring heeft gedaan. Defensie zegt dat de versie van Rutten door andere Dutchbatters wordt tegengesproken. Het Kamerlid Hillen zegt echter de laatste maanden militairen te hebben gesproken die de lezing van de luitenant bevestigen. Als dat waar is, dan kan het officiële onderzoek naar Ruttens bewering het Srebrenica-drama nog erger maken dan het al was.