Debat over ontslagverbod bij ziekte is symbolisch

IN de felle discussie die is ontbrand over het ontslagverbod bij ziekte, wordt niet altijd duidelijk gemaakt waar het in de voorstellen precies om gaat. Zo wordt gemakshalve gesproken over 'de opheffing van het ontslagverbod bij ziekte', hoewel de voorstellen niet zo ver gaan. Ook wanneer men de situatie onder het nieuwe voorstel vergelijkt met de huidige situatie, is allerminst sprake van de 'draconische' maatregel die hier en daar wordt gesuggereerd.

Voorgesteld is om het ontslagverbod bij ziekte niet toepasbaar te laten zijn als een arbeidsongeschikte werknemer weigert mee te werken bij de inschakeling in passende arbeid. Dat betekent dat het ontslagverbod voor zieke werknemers in principe blijft bestaan. Pas als de werkgever andere, wel passende arbeid aanbiedt waartoe de werknemer in staat is, en de werknemer deze arbeid weigert te aanvaarden, kan ontslag aan de orde komen.

Ook dan is er nog steeds sprake van ontslagbescherming. De werkgever die de arbeidsovereenkomst met de werknemer in kwestie wil opzeggen, zal daarvoor toestemming moeten krijgen van de directeur van het arbeidsbureau. Die zal toetsen of er voldoende pogingen zijn gedaan om de werknemer weer in te schakelen in het arbeidsproces en of de werknemer inderdaad ten onrechte passende arbeid weigert. Zo nodig kan hij daarbij het oordeel vragen van de uitvoeringsinstelling van de WAO (bijv. het GAK). Pas dan zal een opzegging geëffectueerd kunnen worden.

In het huidige ontslagrecht is het ook niet uitgesloten dat in een dergelijke situatie de arbeidsovereenkomst wordt beëindigd. De werkgever zal in dat geval aan de kantonrechter ontbinding van de arbeidsovereenkomst moeten vragen wegens gewichtige redenen, onder overlegging van het reïntegratieplan. Wanneer de kantonrechter concludeert dat de werkgever zich heeft ingespannen voor het vinden van aangepaste arbeid, maar de werknemer door daaraan medewerking te weigeren ziek thuis blijft, zal de rechter tot ontbinding kunnen overgaan.

In de praktijk doet die situatie zich niet vaak voor. Gedurende het eerste jaar van ziekte moet de werkgever loon doorbetalen aan de zieke werknemer. Volgens het Burgerlijk Wetboek mag hij van de werknemer vragen om andere, passende arbeid te verrichten waartoe hij in staat is. Weigert de werknemer dit, dan kan de werkgever het loon inhouden.

In de praktijk lijkt van deze mogelijkheid weinig gebruik te worden gemaakt. Procedures bij de rechter over de inhouding van loon op deze grond komen zelden voor. Het lijkt er op dat werkgevers in de praktijk nog te weinig en in een vroeg stadium van arbeidsongeschiktheid actief zoeken naar aangepast werk. Maar ook komt het voor dat de werknemer zelf weinig actief is en er - ten onrechte - op rekent de eerste twee jaar van arbeidsongeschiktheid niet over ander werk te hoeven nadenken.

Dit is onderkend door de commissie-Donner in haar advies Werk maken van arbeidsgeschiktheid. Om die reden wil de commissie beide partijen nadrukkelijker verplichten actief te zoeken naar passende arbeid. In dat kader past een aanscherping van de plichten van beide partijen.

Als het voorstel dus grotendeels overeenkomt met de huidige situatie en er in de praktijk niet zo veel zal veranderen, waarom dan alle opwinding? In het verzet van de vakbeweging tegen de voorstellen gaat het erom dat een element uit de voorstellen van de commissie-Donner wordt gelicht, voordat het rapport als geheel zelfs maar van advies is voorzien door de SER. Vanuit de positie van de vakbeweging als onderhandelaar is dat wel te begrijpen. Wanneer de werkgevers één punt in hun voordeel al binnen hebben, hoeven ze op andere punten minder in te leveren. Anderzijds valt moeilijk vol te houden dat het element van het ontslagverbod niet reeds nu geregeld zou kunnen worden.

Een ander amendement, van het Kamerlid Smits (PvdA), beoogt de plicht van de werkgever om aangepast werk aan te bieden in de wet op te nemen. Wanneer dit wordt aangenomen met het amendement van de andere grote partijen om de plichten van de werknemer te versterken, bieden zij samen een evenwichtige regeling. Nu kan men stellen dat de werkgeversverplichting, zoals vastgelegd in het amendement-Smits, al in de rechtspraak wordt gehanteerd. Maar evengoed valt te verdedigen dat de jurisprudentie van de Hoge Raad op het gebied van goed werknemerschap ook al verplicht tot aanvaarding van aangepast werk door de werknemer.

Een ander deel van de symboliek rond het amendement betreft de vraag aan wie het te wijten is dat het aantal WAO-gerechtigden zo uit de hand is gelopen. De vakbeweging en politiek links zijn geneigd dit in eerste instantie te wijten aan gebrekkig beleid van de werkgevers, zowel preventief als op het punt van reïntegratie. Daarentegen zoeken werkgevers en de rechtse partijen de verklaring in een gebrekkige bereidheid van werknemers om zich in te stellen op een nieuwe situatie na arbeidsongeschiktheid.

Het probleem is vooral dat er een cultuur is ontstaan, waarin sociale zekerheid bij arbeidsongeschiktheid uitsluitend wordt gezien als een recht op uitkering. Daarin voelen werkgevers én werknemers zich te weinig verantwoordelijk voor reïntegratie in het arbeidsproces. De commissie-Donner doet in haar rapport een poging om in deze cultuur verandering te brengen. De discussie van de afgelopen dagen maakt vooral duidelijk dat partijen snel geneigd zijn terug te vallen op oude reflexen. Het voeren van symbolische debatten brengt de oplossing van de WAO-problematiek niet naderbij.