De werkloosheid in kaart gebracht

Soesterberg raakte met het sluiten van de vliegbasis, eind 2008, in één klap 1.200 banen kwijt. Het dorp van 6.000 inwoners, onderdeel van Soest (45 duizend inwoners), heeft daardoor 'een flinke achterstand opgelopen in een regio die toch al met teruggang te maken heeft', zegt Yvonne Kemmerling, wethouder economische zaken van Soest. 'De winkels lopen niet hard meer en er is leegstand ontstaan.' In 2014 verhuist het Nationaal Militair Museum naar het vliegveld. Het moet daar uitgroeien tot het vijfde nationale museum van het land. En de gemeente investeert 8 miljoen euro in nieuwe woningbouwlocaties.

Hoe het succes in elkaar steekt? De gemeente Slochteren heeft geen verklaring voor de 500 banen die er tussen 2008 en 2010 zijn bijgekomen. De helft van de banengroei (ruim 250) zit in de thuiszorg. Slochteren, met bijna 16 duizend inwoners, heeft niet echt last van de vergrijzing, zegt een woordvoerster van de gemeente, maar Buurtzorg heeft zich in Slochteren gevestigd, een bedrijf dat de wijkverpleegkundige terugbrengt. Verder groeit het aantal startende ondernemers en van hen blijken er na drie jaar nog een fors aantal 'in leven'. Slochteren rekent voor volgend jaar op nog eens minimaal 150 arbeidsplaatsen extra door uitbreiding van een bedrijventerrein.

De verplaatsing of sluiting van bedrijven is een belangrijke aanjager van werkloosheid in Nederlandse gemeenten. Achter elke opmerkelijke stijging of daling van werkloosheid zit vaak een lokale verklaring. Het aantal werklozen in een gemeente is de weerslag van de economische weerbaarheid van zo'n gemeente. Landelijk lopen de werkloosheidscijfers voorlopig op. Eind oktober zaten er 536 duizend mensen zonder baan, 17 duizend meer dan de maand ervoor, blijkt uit de laatste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Bijna 7 procent van de beroepsbevolking is werkloos.

Maar er zijn ook meer overkoepelende en landelijke trends zichtbaar op de gedetailleerde kaart van de werkloosheid in Nederland. De Volkskrant heeft op basis van informatie van het CBS per gemeente uitgerekend hoe de werkloosheid is voor de gehele populatie, maar ook uitgesplitst naar leeftijd, geslacht en (allochtone) afkomst.

De werkloosheid is het hoogst in Rotterdam, noordoost-Groningen, zuidoost-Drenthe en delen van Limburg. Met uitzondering van Rotterdam zijn het krimpregio's die het slecht doen: er is weinig werk, de bevolking vergrijst en de jongeren trekken weg. Dat de krimp in Groningen en Drenthe sterker is dan in Limburg is te verklaren uit het achterland: in Noord-Duitsland is de werkgelegenheid nauwelijks anders dan in Noord-Nederland, zegt Arjan Heyma, arbeidseconoom van SEO Economisch Onderzoek. 'Maar wie in Noord-Limburg woont, zit tenminste nog dicht bij het Ruhrgebied.'

Rotterdam heeft van de vier grote steden de hoogste werkloosheid omdat er veel werkgelegenheid is gekoppeld aan de haven en logistiek. Die ondervinden vrijwel onmiddellijk de terugslag van de vertraging in de wereldhandel door de crisis, zegt Joop Schippers, hoogleraar arbeidseconomie aan de Universiteit van Utrecht. Daarnaast heeft Rotterdam een relatief jonge bevolking, bijvoorbeeld door de nieuwbouw in Alexanderpolder. Schippers: 'De bevolking groeit sneller dan de werkgelegenheid.'

Vrouwen doen het opmerkelijk goed in de Randstad. Dat hebben ze te danken aan zorg, onderwijs en openbaar bestuur, sectoren die de grotere steden tot begin dit jaar redelijk door de crisis hebben geloodst. Schippers: 'Onder vrouwen gaat de werkloosheid flink toenemen als de kabinetsvoornemens voor de bezuinigingen in de zorg en de overheid worden uitgevoerd.'

Dat vrouwen buiten de grote steden het vaak minder goed doen dan mannen, is volgens Heyma niet verbazingwekkend. 'Vrouwen zorgen vaak voor het tweede inkomen. Als ze werkloos worden, blijven ze dat langer omdat ze vaak minder fanatiek zoeken, zeker in deze tijd waarin de werkgelegenheid afneemt.'

De werkloosheid onder allochtonen is nog altijd hoger dan onder autochtonen, maar grote regionale verschillen zijn er niet, of de gegevens van het CBS ontbreken. Werkgevers maken vaak nog traditionele keuzes, zegt Schippers. 'Ze nemen eerst witte mannen tussen de 25 en de 40 aan, daarna vrouwen en pas daarna allochtonen en ouderen. Dat verandert wel, maar langzaam.'

Allochtonen gaan steeds meer lijken op laagopgeleide autochtonen, zegt de Tilburgse hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen. 'Maar dan betekent het niet dat een allochtoon minder presteert. Integendeel, ze worden steeds hoger opgeleid en lopen hun achterstand daardoor in.'

Werkloosheid onder jongeren concentreert zich vooral in steden. Probleem daar is vaak dat de (lage) opleiding van jongeren niet aansluit bij de banen die er zijn. In de vier grote steden en de provinciehoofdsteden is de werkloosheid onder jongeren bovendien vaak hoger, omdat ze daar na hun studie blijven hangen en pas verhuizen als ze werk hebben. In het algemeen hebben jongeren er last van dat ze veelal een flexibel contract hebben en werkgevers daardoor makkelijk van ze af kunnen.

Oudere werknemers raken vooral hun baan kwijt in vergrijsde sectoren, zeggen de economen. Bijvoorbeeld in de industrie. De werkloosheid onder ouderen zal verder oplopen naarmate de crisis langer aanhoudt. Dan zijn na de flexibele schil de werknemers met duurdere, vaste contracten aan de beurt.

Eindhoven is een regio die er in negatieve zin uitspringt. Het is een van de weinige regio's waar nog maakindustrie is, zegt Wilthagen. 'Die sector wordt tijdens een crisis meteen geconfronteerd met een afnemende vraag. Pieken en dalen zijn daar sterker.'

De komende tijd zullen de kaarten verder van kleur verschieten, is de verwachting. Het einde van de crisis is nog niet in zicht. Wilthagen: 'De dienstensector komt nu aan de beurt, dat zullen vooral vrouwen merken.' Schippers: 'Door het kabinetsbeleid verdwijnen er zeker nog eens 100 duizend banen.'

Verantwoording

Het onderzoek naar werkloosheid per gemeente is gebaseerd op cijfers van het CBS. Dat hanteert een gemiddelde werkloosheid voor een periode van 3 jaar om betrouwbare cijfers te krijgen. Bij het onderzoek is gekeken naar het percentage van de beroepsbevolking dat niet werkzaam is, op basis van de meest recente driejaarsgemiddelden (2009-2011). Ook is een vergelijking gemaakt met de periode rond het uitbreken van de crisis (2006-2008). De kaarten over uitsplitsing naar (allochtone) afkomst en leeftijd zijn wel gemaakt, maar worden niet gepubliceerd omdat van een deel van de gemeenten geen betrouwbare cijfers beschikbaar zijn.

Werkloosheid onder vrouwen lager in de Randstad

Onder vrouwen is de werkloosheid hoger dan onder mannen, daardoor kleurt de kaart grotendeels paars. Voor veel grote steden gaat dit niet op. In Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Utrecht, Nijmegen, Maastricht en Groningen doen vrouwen het beter dan mannen.

Werkloosheid onder mannen loopt sneller op in de crisis

In de meeste gebieden is de werkloosheid onder mannen sneller toegenomen dan onder vrouwen. In de paarse gebieden stijgt de werkloosheid onder vrouwen, in de okergele gebieden is de werkloosheid onder vrouwen minder hard gestegen.

Werkloosheid vooral hoog in steden en langs Duitse grens

De werkloosheid loopt op, eind oktober lag het gemiddelde op 6,8 procent voor heel Nederland. Maar er zijn grote regionale verschillen: de werkloosheid is het hoogst in noordoost-Groningen, zuidoost-Drenthe, delen van Limburg, Flevoland en Rotterdam. De gebieden in het rood hebben een bovengemiddelde werkloosheid, groen straat voor een percentage dat onder het landelijk gemiddelde ligt. In grijs gekleurde gemeenten is de werkloosheid ongeveer hetzelfde gebleven.

Werkloosheid onder mannen loopt sneller op in de crisis

De crisis laat positieve en negatieve uitschieters zien. De Achterhoek en Noord-Holland zijn regio's waar de werkloosheid snel toeneemt. In Slochteren en midden-Limburg daalt de werkloosheid. Ook in de steden lijkt de crisis minder hard toe te slaan.

volkskrant.nl: Zoek uw eigen gemeente

undefined