De VVD heeft de sleutel in handen voor een Irak-onderzoek

Dit is mijn honderste column, en het thema van mijn eerste is op­nieuw actueel: de legitimatie van de inval in Irak.

Met een ongekend vertoon van boetvaardigheid heeft Bush nu net erkend dat die niet deugde: de inlichtingen van de veiligheids­diensten klopten niet. Dat vooral zijn eigen interpretatie daarvan bewust niet deugde, vermeldde hij niet.

Hoe dan ook: Bush betuigde enige spijt. Daarop zitten wij bij Blair, Balkenen­de, Van Baalen en Boekestijn nog steeds te wachten.

Tegelijk heeft PvdA-senator Klaas de Vries te kennen gegeven dat bij de kabinetsformatie te makkelijk is gecapitu­leerd voor het resolute verbod door de premier van een parle­mentair onderzoek naar de Nederlandse betrokken­heid. De PvdA-lei­ding wilde te graag regeren, en - met de mislukte vorige formatie in gedach­ten - de sfeer niet meteen verzie­ken.

De kramp waarin Balkenende steeds schiet maakt duidelijk dat de kwestie stinkt. De premier heeft zich een rad voor ogen laten draaien, en vreest, als dit uitkomt, voor zijn politieke overleven.

Dat Bos gezien Balkenendes obstinate weigering geen openheid van regeringswege kon afdwingen, valt nog te billijken, maar de Kamerfractie had zich nooit mogen laten verbieden om haar controlefunctie uit te oefenen, door te beloven tegen een parlementair onder­zoek te stemmen.

Weliswaar was er voor zo'n onderzoek op dat moment geen meerderheid geweest, maar wat niet is, kan komen. In 2007 was de VVD-frac­tie er nog tegen, maar nu de belang­rijkste VVD-politici van toen - Zalm, Kamp, Van Aartsen, Van Baalen - uit zicht verdwe­nen zijn, zou zij zich straks wel eens minder aan die afwijzing gebonden kunnen achten.

Voor de VVD is bij open kaart spelen de schade veel beperk­ter dan voor het CDA, waar naast het leidersduo Balke­nende-Verha­gen ook Eurlings een smet op zijn blazoen zou krijgen. Door nu als oppositie­partij 'op grond van nieuwe argumenten' (die zich altijd laten vinden) wél voor een onderzoek te stemmen, kan de VVD als verdediger van de democrat­sche mores schitteren, zich tegen het verdoezelen­de CDA afzetten en een wig in het kabinet drijven.

Als de VVD omgaat, zou bovendien het argument van de PvdA-fractie om zich bij Balkenendes veto neer te leggen - er is toch geen meerderheid - in rook opgaan, en zij voor een fors dilemma komen te staan.