De vreugde van België: succes op het WK zaait eendracht in het verdeelde België

‘De zomer van 2018 zal een van de mooiste zomers van ons leven zijn’, zegt Stijn de Valck (35). De verzekeringsagent wilde na zijn werk eigenlijk naar huis, maar hij was zo nerveus dat hij toch maar een pintje ging drinken in café Monk, in het centrum van Brussel. ‘Elke Belg is zenuwachtig’, zegt hij. ‘Ik heb een toernooi nog nooit zo intens beleefd.’

België leeft naar de halve finale tegen Frankrijk toe. Rustig, op zijn Belgisch. Hier en daar wappert de rood-geel-zwarte driekleur, een enkeling heeft een vlaggetje op zijn auto gemonteerd. Maar het gevoel is er niet minder om. Menige Belg beleefde de afgelopen week zijn ‘JFK-moment’, schreef sportonderzoeker Jeroen Scheerder van de universiteit van Leuven. Over twintig of dertig jaar weet hij nog steeds waar hij was, toen Nacer Chadli de beslissende goal tegen Japan scoorde en toen het kleine België het grote Brazilië uitschakelde.

‘Brave Little Belgium’, schreef de krant De Morgen, ‘de schoonste ploeg ter wereld’. Een waarlijk nationale ploeg in een land dat zo verdeeld is dat het vaak nauwelijks een land lijkt. Nu vecht elke speler eendrachtig voor België, of hij nu Vlaming of Waal is, zoon van een Congolese, Marokkaanse of Spaanse immigrant. En in het centrum van Brussel vallen wildvreemden in elkaars armen als België gescoord heeft. ‘Alle culturen komen hier samen in een shirt van de Rode Duivels’, zegt Stijn de Valck.

‘Het hele land viert feest’, zegt winkelier Patrick Lefebvre (55). ‘Dat hadden we nodig. We hebben een malaise achter de rug. Economische problemen, de migratiecrisis. Dat kunnen we nu even vergeten’, aldus Lefebvre.

‘België heeft een aantal zure politieke jaren achter de rug, waarin de diversiteit van de samenleving als zeer problematisch werd ervaren. Grijze, pessimistische jaren. Dit WK is een breuk. De diversiteit heeft in elk geval in een domein gewerkt, het voetbal’, zegt Bert Bultinck, hoofdredacteur van het weekblad Knack. ‘Dat geeft energie. Het zuur verdwijnt even. De sfeer wordt optimistischer. Dat is mooi meegenomen.’

‘Allemaal samen’

Brussel is, veel meer dan Amsterdam, een stad met rafelranden. Van de trendy Rue Antoine Dansaert loop je zo naar de Avenue Maurice Lemonnier, die Station Zuid met het centrum verbindt. Een afgetrapte stadsboulevard met 1-eurowinkels, Roma-bedelaars en kebabtenten. Maar aan de gevel van het Marokkaanse koffiehuis Le Tétouan wappert de Belgische vlag. ‘Allemaal samen voor de Rode Duivels’, staat er onder.

‘Ik ben Belg. Mijn tweede land is Marokko, maar mijn eerste land is België. De Rode Duivels laten zien dat migranten iets positiefs bijdragen aan de Belgische samenleving. Zonder de doelpunten van Fellaini en Chadli zouden we zijn uitgeschakeld door Japan’, zegt eigenaar Hicham (43).

Geconfronteerd met zo veel Belgisch enthousiasme hebben de Vlaamse nationalisten zich de afgelopen weken rustig gehouden. België zou niet mogen bestaan, vinden ze, dus de Rode Duivels ook niet. Filip Dewinter, voormalig leider van het Vlaams Belang, heeft ooit voorgesteld ze te vervangen door de Vlaamse Leeuwen. ‘Veel voetbalminnende Vlaamse nationalisten hebben een dubbel gevoel. Enerzijds zijn ze enthousiast over de prestaties van het Belgisch elftal. Anderzijds zijn ze voor de onafhankelijkheid van Vlaanderen, waardoor je ook een Vlaams elftal zou krijgen’, zegt Sam van Rooy, woordvoerder van het Vlaams Belang in Antwerpen.

Van Rooy gelooft niet dat voetbalprestaties een land blijvend kunnen verbroederen. ‘Het is en blijft gewoon sport. Sommige Belgicisten grijpen de goede prestaties van het voetbalteam aan om te zeggen dat er wel degelijk een Belgisch nationaal gevoel is. Ik denk dat het onzin is.’

Veel Belgische vlaggen zijn gesponsord door Coca-Cola of Jupiler. Dat wijst niet direct op een diep doorvoeld en respectvol nationaal gevoel, zegt Van Rooy. Het Belgische gevoel is een feestgevoel, denkt hij. ‘Het is mooi weer, het is fijn om met zijn allen een biertje te drinken en naar een voetbalmatch te kijken.’

De Rode Duivels bewijzen dat België veranderd is, zeggen ze bij koffiehuis Le Tétouan. ‘Vijftig jaar geleden was België een land van blanken met blauwe ogen’, zegt Ismaïl Begdouri (36), employé. ‘Dat is niet meer zo. Het Belgische elftal laat die realiteit zien.’

Volgens Sam Van Rooy van het Vlaams Belang is het Belgische elftal multi-etnisch, maar niet multicultureel. De voetballers met een immigratieafkomst hebben zich aangepast aan de mores van de voetbalwereld. ‘Ik zou eerder zeggen dat de Rode Duivels monocultureel zijn’, zegt Van Rooy. Hij zegt dat hij niets heeft tegen een multi-etnische samenleving, mits immigranten zich naar ‘onze vrije westerse cultuur’ voegen.

Ook anderen betwijfelen of de goede prestaties van België een blijvend effect op het land hebben. Sportonderzoeker Jeroen Scheerder sprak van een ‘negentig-minutennationalisme’ dat na het laatste fluitsignaal snel weer verdampt. Menigeen verwijst naar Frankrijk dat in 1998 wereldkampioen werd met een gemengde ploeg van blanke, zwarte en Maghrebijnse spelers. Met de slogan Black-Blanc-Beur (een verbastering van Arabier) werd een nieuw, open en tolerant Frankrijk aangeprezen. Maar in 2002 drong Jean-Marie Le Pen door tot de tweede ronde van de presidentsverkiezingen en in 2005 braken de grote banlieuerellen uit.

Als het WK voorbij is, eist de realiteit haar rechten weer op. Met een hoge werkloosheid onder Belgen met een immigratieachtergrond en een onderwijssysteem dat ongelijkheden reproduceert, zegt hoofdredacteur Bultinck van Knack: ‘Die problemen verdwijnen niet opeens omdat je in de halve finale staat.’

Zelfvertrouwen

Het zijn zorgen voor straks. Vandaag, en hopelijk zondag, wil België genieten van het moment, het voetbal, de verbroedering. ‘Hier over de Boulevard Anspach liepen Marokkaanse jongens met Belgische vlaggen, in shirts van de Rode Duivels. Dat hadden we nog nooit gezien’, zegt winkelier Patrick Lefebvre.

Hoofdredacteur Bultinck van Knack ziet één blijvende verandering. Belgen, Vlamingen in het bijzonder, krijgen meer zelfvertrouwen. ‘Onze nationale mythologie wordt gekenmerkt door vreemde overheersing: de Oostenrijkers, de Fransen, de Duitsers. Dat heeft geleid tot het cliché van de underdog. Maar stilaan beseffen we dat we het heel goed doen, dat de werkloosheid laag is en we op tal van terreinen goed presteren’, aldus Bultinck. ‘Kevin De Bruyne zegt gewoon dat we drie matchen moeten winnen en dan wereldkampioen zijn. Dat zou een Belg vroeger nooit gezegd hebben. Dat was iets voor Nederlanders.’

‘Nu komen we op onbekend terrein: wij Belgen die de ironie over onszelf laten varen omdat we kunnen, moeten en dus zullen winnen’, schreef hoofdredacteur Karel Verhoeven van dagblad De Standaard.

Bultinck: ‘Een mooi stukje. Maar ik hoop toch dat we niet alle ironie laten varen. We moeten geen Amsterdammers worden.’