De verzekering voor arbeidsongeschikten is weer vastgelopen. Een commissie moet de kluwen ontwarren

Een commissie onder leiding van oud-PvdA-Kamerlid Roos Vermeij neemt het arbeidsongeschiktheidsstelsel onder de loep. Dat is opnieuw schier onnavolgbaar geworden, met lange wachtrijen en onbedoelde onrechtvaardigheden tot gevolg.

Waarom is er een commissie nodig voor het arbeidsongeschiktheidsstelsel?

Zo werd het stelsel zo’n twintig jaar geleden ook vlotgetrokken. Een commissie onder leiding van CDA’er Piet Hein Donner maakte met haar advies een eind aan tien jaar discussie over de arbeidsongeschiktheidsverzekering voor werknemers, de WAO. Omdat het stelsel waarin voor 14 miljard euro aan uitkeringen omgaat nu weer is vastgelopen, moet oud-PvdA-Kamerlid Roos Vermeij van minister van Sociale Zaken Karien van Gennip (CDA) aan de slag om scenario’s op te stellen over een uitkeringsstelsel voor arbeidsgehandicapten.

Waar gaat het stelsel over?

De ziektewet verplicht werkgevers een zieke werknemer twee jaar loon door te betalen en ander werk te regelen. Als dat laatste niet lukt, kan de uitgevallen werknemer gekeurd worden voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering via de WIA, de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen. Die kent twee uitkeringen, een voor volledig en duurzaam arbeidsongeschikten, de IVA, en een voor gedeeltelijk arbeidsongeschikten en voor volledig arbeidsongeschikten die nog kunnen herstellen, de WGA.

Daarnaast zijn er nog mensen met een ‘oude’ arbeidsongeschiktheidsuitkering, de WAO, van voor 2006. Hun aantal daalt gestaag door pensionering en overlijden. De verwachting is dat rond 2040 de laatste WAO-uitkering wordt uitbetaald. Vermeij, die ook nog wethouder was in Rotterdam, verklaarde vorige week in de Kamer dat ze naast de arbeidsongeschiktheidsregelingen ook wil kijken naar de bijstand, waar veel arbeidsgehandicapten in belanden omdat ze geen WGA of Wajong krijgen.

Wat is het probleem ermee?

Het systeem is een onontwarbare kluwen geworden. Aan de Wajong is bijvoorbeeld zoveel gesleuteld dat er nu drie regelingen zijn. Daarbovenop is in 2021 de Wet vereenvoudiging Wajong gekomen. Voor betrokkenen en ambtenaren is het schier onnavolgbaar, laat staan voor een buitenstaander.

Maar ook de uitvoering van de grootste wet, de WIA, die na het advies van Donner de WAO verving, is vastgelopen. Neem alleen al de keuringen. Vanouds is er een tekort aan keuringsartsen en dat wordt groter. De keuringen zijn ook nog eens complexer geworden. Voor een WAO-keuring had een verzekeringsarts twintig jaar geleden twee uur nodig, nu staat er ruim vijf uur voor een keuring.

Het aantal keuringsaanvragen stijgt ook omdat de groep verzekerden groter wordt – door de groei van de beroepsbevolking en door de stijgende AOW-leeftijd. Kortom, er zijn lange wachttijden voor de keuring. Die mag volgens de wet maximaal acht weken zijn, maar in de praktijk is dat al gemiddeld achttien weken.

De WIA werkt ook niet zoals bedacht. Er zijn tal van onbedoelde onrechtvaardigheden. FNV en CNV publiceerden een Witboek vol met ‘hardheden’. Zo is er geen uitkering voor mensen die door hun handicap of kwaal 35 procent of minder van hun inkomen kwijtraken, de ‘35-min problematiek’. Het tekentafel-idee was dat zij aangepast werk zouden vinden, maar dat gebeurt in de praktijk nauwelijks. Daardoor komen zij zonder inkomen te zitten en belanden vaak in de bijstand.

Het kabinet wil ook weer een arbeidsongeschiktheidsverzekering invoeren voor zelfstandigen, zzp’ers. Hoe dat moet, is nog niet duidelijk, maar ook daar mag Vermeij zich over buigen.

Wat doet minister Van Gennip zelf?

Zij heeft wat noodverbanden gelegd, zoals het afzien van het terugvorderen van voorschotten. In afwachting van de keuring kunnen arbeidsongeschikten een voorschot op de uitkering krijgen van uitkerings- en keuringsinstituut UWV. Als later geen of een lagere uitkering wordt toegekend, moet dat voorschot deels of helemaal worden terugbetaald. Tot 2024 worden geen voorschotten teruggevorderd.

Voor 60-plussers, door de stijgende AOW-leeftijd een groeiende groep die zich meldt voor de keuring, geldt nu een soepele, snelle keuring. Ook worden sommige herkeuringen geschrapt.

Wat kunnen we verwachten van de commissie?

Dat hangt van Vermeij af. Het kan zijn dat er alleen wat technische oplossingen worden aangedragen. Maar het kan zomaar dat scenario’s voor een complete verbouwing worden voorgesteld waarmee Vermeij echt in de voetsporen treedt van Donner.

De commissie is gevraagd april 2024 met haar advies te komen, mooi op tijd in de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen, uiterlijk in maart 2025. Als daarna in de formatie gekozen wordt voor verandering, is het zo 2030 voordat de werkelijkheid verandert. SP en FNV vrezen dat er tot die tijd niets gebeurt, ook niet aan ‘de 35-min problematiek’, ondanks aangenomen Kamermoties.