De verdwijntruc van Veldhuijzen van Zanten Column Pieter Hilhorst

'Mensen die ongeneeslijk ziek zijn, kunnen maar beter even wachten met doodgaan', schreef ik vorig jaar (24 augustus 2010). Minister Klink had toen besloten een wachtlijst in te voeren voor persoonsgebonden budgetten. Voor het programma De Ombudsman had ik een vrouw geïnterviewd die zo'n persoonsgebonden budget (pgb) wilde gebruiken voor de zorg voor haar stervende echtgenoot. Door de pgb-stop van Klink was ze aangewezen op zorg in natura. Maar er waren wachtlijsten.

Pas op de dag van de begrafenis van haar man nam het zorgkantoor contact met haar op. De pgb-stop van Klink was mogelijk, omdat een pgb een subsidie is en geen recht. En omdat het subsidiepotje op was, had Klink de deur dichtgegooid.

Ik was daarom ontzettend blij dat in het regeerakkoord staat dat het pgb een recht wordt. Daarmee zouden zulke beschamende toestanden zijn uitgebannen. Dacht ik. Maar ik had geen rekening gehouden met de grote verdwijntruc van staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten.

Zij is inderdaad van plan het recht op een pgb in de wet op te nemen, maar tegelijkertijd ontneemt ze 90 procent van de budget-houders hun pgb. Rara, hoe kan dat? Ze doet dat door hen helemaal uit de AWBZ te mieteren. Wie geen AWBZ-zorg krijgt, kan die zorg ook niet inruilen voor een pgb. Zo simpel is dat.

Alleen mensen die een indicatie hebben gekregen voor een verblijf in een instelling, mogen nog een pgb aanvragen. Mensen die andere zorg nodig hebben, moeten maar aankloppen bij de gemeente of bij hun zorgverzekeraar. En dat geldt ook voor mensen die zulke zorg in natura willen ontvangen.

Zo verliezen 180 duizend mensen hun AWBZ-zorg. Veldhuijzen van Zanten stelt dat dit nodig is om de AWBZ betaalbaar te houden. De kosten van de AWBZ zijn inderdaad waanzinnig gestegen. Van 14 miljard naar 23 miljard in de afgelopen tien jaar. De staatssecretaris wekt de indruk dat dit komt door de explosieve groei van de pgb's.

Dat is vreemd, want die pgb's zijn maar verantwoordelijk voor ongeveer 2 miljard van de gestegen 9 miljard. Bovendien is een pgb goedkoper dan zorg in natura. Het pgb bedraagt 75 procent van de kosten van zorg in natura. Maar het probleem is volgens de staatssecretaris dat het bestaan van pgb's extra vraag schept. Bijna de helft van de mensen zou de zorg in eigen kring regelen als er geen pgb bestond.

Maar mensen kunnen pas een pgb krijgen als ze een indicatie hebben. Het echte probleem is dus dat veel mensen te gemakkelijk een indicatie krijgen. Het Centraal Indicatieorgaan Zorg faalt hopeloos in zijn taak. Dat is ook niet zo verbazend, want veel indicaties worden nog steeds telefonisch afgehandeld.

Als het haar alleen ging om de groei van het aantal pgb's had de staatssecretaris zich juist op de indicatiestelling moeten richten. De grootste groei van de pgb's zit bijvoorbeeld bij jongeren met psychische problemen of een licht verstandelijke beperking. Dat heeft alles te maken met het passend onderwijs. Scholen krijgen extra geld voor kinderen met een rugzakje. Dus hebben ze er belang bij om kinderen een etiket op te plakken (adhd, licht verstandelijk beperkt et cetera). En dat etiket stimuleert ouders weer om een pgb aan te vragen.

Maar in plaats van deze uitwas te bestrijden, haalt Veldhuijzen van Zanten de hele AWBZ overhoop en ontneemt patiënten en passant de mogelijkheid om de regie te voeren over de benodigde zorg. Voor Veldhuijzen van Zanten is de uitwas een alibi om anderen op te zadelen met de onstuimige groei van de AWBZ. Dat probleem parkeert ze nu bij de gemeenten. Omdat het budget nauwelijks groeit, maar de vraag wel, moeten zij gaan bepalen wie wel en wie geen zorg krijgt. Zo zadelt ze wethouders op met alle lastige keuzes die ze zelf niet durft te maken.

In principe kunnen gemeenten ook werken met pgb's. Maar die pgb's vallen niet onder het recht dat de staatssecretaris wettelijk wil vastleggen. De Wet Maatschappelijke Ondersteuning biedt mensen namelijk geen recht op zorg zoals de AWBZ dat wel doet. En dus kunnen overal in het land wethouders doen wat Klink vorig jaar deed. Als het budget op is, gaat de deur dicht. Met een beetje pech krijg je dan zelfs geen zorg meer in natura.

De plannen van Veldhuijzen van Zanten zijn dus Klink in het kwadraat. Steeds minder mensen krijgen de kans zelf de benodigde zorg te regelen. Mensen kunnen maar beter helemaal niet meer ongeneeslijk ziek worden.

Pieter Hilhorst is politicoloog. Opinie.Volkskrant.nl/auteurs

undefined