Ze verrijzen overal in het landschap: enorme, meestal grijze rechthoekige, vrijwel raamloze gebouwen. Begin 2017 telde Nederland 1.760 van deze distributiecentra die een totaal van 28 miljoen vierkante meters besloegen. En de groei zet door.
Er wordt een grote grijze doos in elkaar gezet, die je ook megabox kunt noemen, maar die vooral als ‘XXL-distributiecentrum’ door het leven gaat. Je kunt ernaar kijken, naar zo’n kolossaal gebouw, in real time hier in Venlo, hoe 83 duizend vierkante meters een bestemming krijgt: de Venlo 4.
Je kunt langs die grote grijze dozen lopen, zoals deze, urenlang, zonder een mens te zien, of op een trapje gaan staan en door een raam koekeloeren, als er al een raam in zit en je voorbij de hekken weet te komen. Ze doen niemand kwaad, die grote grijze dozen, en ze richten zich niet op om de mensheid te bedreigen. Ze liggen als rustende olifanten tevreden in het landschap, als afgezanten van ongekende economische groei.
Hoe meer dozen, hoe meer voorspoed – zo wordt er gesteld.
Is dit een toe te juichen ontwikkeling? Een esthetische aanwinst voor het aangezicht van Nederland? Daar gaat verderop in het verhaal landschapsarchitect Adriaan Geuze dieper op in. ‘Het doet me pijn als kostbare landbouwgrond verdwijnt voor dit soort hallen en loodsen’, zegt hij. ‘Maar ja half Nederland gaat in de verkoop. Als je van het Nederlandse landschap wilt genieten, moet je naar het Rijksmuseum gaan.’
Deze grote grijze doos in Venlo behoort toe aan DSV Solutions, de logistieke tak van een Deense beursgenoteerde multinationale firma met 42 duizend werknemers in zeventig landen, die aan de weg timmert in de wereld van de grote dozen. De Samensluttede Vognamaend (DSV) pionierde tien jaar geleden met 60 duizend vierkante meter op bedrijventerrein Trade Port Noord in Venlo, de Venlo 1, maar dat was niet genoeg. Daarna volgde de Venlo 2 en Venlo 3. Nu wordt een nieuw XXL-distributiecentrum neergezet, de Venlo 4, in minder dan zes maanden tijd. Dat brengt het totaal in Venlo voor deze logistieke multinational op 210 duizend vierkante meter.
Super oversized
Je ziet ze veel, die grote dozen in het Nederlandse landschap, en niet alleen in Venlo. Je ziet ze overal, uitwaaierend van west- naar oost-Nederland. Ga maar de weg op, van Moerdijk richting Tilburg, Eindhoven en Venlo - en dat valt onderzoekers op. Uit hun bevindingen valt te concluderen dat de verdozing van het landschap in gang is gezet. De XXL-DC’s – super oversized distributiecentra met een minimale oppervlakte van 40 duizend vierkante meter – groeien explosief, stelt René Buck van Buck Consultants International vast. Er zijn de laatste vijf jaar 36 superwarehouses bijgekomen waar bedrijven zoals Primark, Action, Lidl, bol.com en Jumbo hun waar hebben ondergebracht, en er komen er velen bij, de komende jaren.
Dan is er de snel groeiende aanwas van de iets minder immense dozen, vertelt een andere onderzoeker, Rudolf Bak. 2017 was distributietechnisch een recordjaar. In 2008 ging het om een totaal van 22 miljoen vierkante meter. Begin 2017 telde Nederland 1.760 gebouwen die een totaal van 28 miljoen vierkante meters besloegen.
28 miljoen vierkante meter logistiek vastgoed – aan hallen, loodsen en dozen. Dat zijn nog eens getallen, dat ziet er vanuit de lucht verdomd overzichtelijk uit. Hoe dat komt? Dat kun je vragen aan Remco Buurman, ceo van Nederland Distributieland. De sterke economische groei voert hij op als belangrijkste reden, met als goede tweede de gezwinde opkomst van de e-commerce; minder winkels in Nederland, en meer opslag in warehouses, waar vanuit rechtstreeks aan de consument wordt geleverd.
Bovendien bestaat er naar goed Nederlands gebruik een aanlokkelijke fiscale regeling voor bedrijven en multinationals om hier hun Europese distributiecentra op te zetten: de btw-verlegging. Bij binnenkomst van de goederen op Schiphol en Rotterdam hoeft geen btw te worden betaald, maar pas als het product wordt afgeleverd, waarna tegelijkertijd de btw wordt verrekend. Voor de opslag en logistiek dient het buitenlandse bedrijf zich wel te verbinden aan een Nederlands tussenstation. ‘Deze fiscale regeling is belangrijk en heeft een cashvoordeel voor zo’n bedrijf’, zeg Buurman. ‘Dat speelt een belangrijke rol in de keuze voor Nederland.’
Handelsgeest
Peter van der Maas, executive vice-president van DSV Solutions, plaatst de opkomst van de grote grijze doos in een oer-Nederlandse traditie, verbonden met onze handelsgeest. ‘Zo is het al sinds de Gouden Eeuw: wij zijn de draaischijf van Europa, wij slaan op en distribueren. Dat ging in de 17de eeuw vanuit grachtenpanden, nu vanuit grote distributiecentra. Het liefst zo effectief mogelijk, in zo effectief mogelijke gebouwen, zoals deze.’
Zo wordt zo’n grote grijze doos in oprichting in Venlo meer dan zo maar een grote grijze doos in een omgeving van andere opslagdozen: het is een teken des tijds; iets waarin economische, bestuurlijke, financiële, historische componenten samenkomen.
In Trade Port Noord zijn er vele exemplaren – met die van internetbedrijf VidaXL als de Grandmaster Flash. Egypte heeft zijn piramides, maar Venlo zijn XXL-DC’s. Niet voor niets werd de Noord-Limburgse stad zes keer verkozen tot ‘logistieke hotspot van het jaar’ en stond Venlo bovenaan als de meest gewilde plek in Europa op logistiek gebied, met zijn ‘multimodale ontsluiting via weg, water en spoor’. Hoe kan het anders met een wethouder van economische zaken als Stephan Satijn (VVD), die een topfunctie bekleedde bij Nederland Distributieland.
‘Nu is het allemaal hosanna over Venlo’, zegt Satijn. ‘Maar daar zag het in de crisisjaren niet naar uit. Dat we trendsettend zijn geworden op het gebied van XXL-DC’s, daar zat een visie achter.’ Samen met projectontwikkelaars van de Heylen Groep en kledinggigant Michael Kors arrangeerde Satijn de ontwikkeling van een van de eerste megadistributiecentra – in dit geval een grote, zwarte doos, nu zeven jaar geleden. ‘Dat kreeg overal in het land navolging. Eerst was 40 duizend vierkante meter groot, nu gaat het steeds groter.’
Pakhuisindustrie
Je zou zeggen, als Adriaan Geuze in de auto zit van Rotterdam naar het oosten van het land, dat hij zijn ogen amper op de weg kan houden. De wisselwerking tussen mens en landschap, dus hoe wij hier met onze omgeving aan de slag gaan, heeft zijn primaire fascinatie. Nergens anders in de wereld verandert het cultuurlandschap zo snel, zo stelde de aan ontwerpbureau West 8 en de Universiteit van Wageningen verbonden landschapsarchitect al eerder vast.
Maar als gevolg van de opkomst van de ‘pakhuisindustrie’ verliest hij onvrijwillig zoveel snelheid dat hij in alle rust de contreien kan bestuderen. ‘Het zijn niet alleen dozen’, zegt Geuze. ‘Het is dozen en vrachtverkeer. Als je veel op de weg zit, dan zie je dat de corridor van Rotterdam, van west naar oost, door Brabant naar Venlo vol staat met vrachtwagens. Het is één konvooi, een invasie, die de rechterrijbaan bezet houdt.’
‘Nederland is voor Europa het distributieland bij uitstek. 80 procent van wat hier in de haven of Schiphol binnenkomt, gaat verder. We werken hard, we organiseren het slim en geven bedrijven die zich hier vestigen een belastingvoordeel. Maar je kunt niet onbeperkt je polders vol bouwen met dozen zonder snelwegen aan te passen. Gemeenten zijn volkomen blind, behekst, betoverd door het hebben van nieuwe bedrijventerreinen.’
Geuze heeft het over ‘de noodzaak van planning’. ‘De Nederlandse metropool is een bewegende stad, iedereen beweegt met de auto of trein, naar familie, school en werk. Je kunt zeggen: we faciliteren opslag. Maar dan zou ik als land zeggen: waar en hoe gaan we dat doen? Tilburg is omsingeld. Eindhoven, met het voor ons zo belangrijke Brainport, bijna onbereikbaar. In Zuid-Holland past er geen doos meer bij. We kunnen besluiten dat dit niet de goede locatie is of dat er altijd zonnepanelen op de hectares dak worden gerealiseerd. Moeten er dozen gebouwd op de beste landbouwgronden? De rijksoverheid moet de regie nemen en het niet op zijn beloop laten. Dat is het noodlot van Nederland, er worden geen keuzes gemaakt, we zien wel. En zo verdoost het landschap.’
Zijn visie wordt gedeeld door onderzoeker René Buck van Buck Consultants International. ‘Het zijn zulke grote distributiecentra, die nu overal in het land opduiken. Dat is ongekend voor een land als Nederland, en het levert problemen op voor de ruimte en de arbeidsmarkt in sommige regio’s. We zijn vol aan het raken.’
Ook Remco Buurman van Nederland Distributieland, weet ‘van de krapte’. ‘Maar er is nog steeds ruimte voor groei’, zegt hij. ’Ik zie nu op andere plekken in het land, zoals in Twente en de regio Arnhem en Nijmegen clusters van megadistributiecentra ontstaan. Dat wordt de uitdaging de komende jaren, hoe we efficiënt met de ruimte kunnen omgaan. Ik vind dat de XXL-DC’s er steeds mooier gaan uitzien. Ze worden steeds minder grijs.’
Rechte hoeken
De deur gaat open van de Venlo 2 en operation manager Ard Houtappels van DSV Solutions leidt het bezoek naar een observation point. Van daaruit kan worden geobserveerd hoe het er in XXL-DC precies aan toe gaat. Te zien is hoe in deze doos de drie hoofdstromen inbound (inkomend), opslag en de outbound (uitgaand) kordaat en vredig voorbij vloeien, en daarmee de werknemers. Het ritme van alledag klinkt van langszoemende reachtrucks en elektronische pallettrucks (met lange en korte vorken), in vijf niveaus staan de goederen opgestapeld. Er wordt gepikt en gepakt door werknemers, en dichtgeseald. Er is het laden en lossen van vrachtwagens bij een soort zuignappen, aan de zijkant van het gebouw. De werkvloer is voorzien van uitgekiende routes, met aangebrachte loop- en rijlijnen.
‘Logistiek is gebaat bij efficiëntie’, zegt Houtappels. ‘En logistiek houdt van rechte hoeken, want alles wat daarin is opgeslagen is rechthoekig. In een ronde woonkamer zet je geen rechthoekige banken. Het gaat niet om mooi in een distributiecentrum, het gaat om de verwerking van goederen.’
Houtappels staat weer buiten, met zicht op de bouw van de Venlo 4. Het nu deels bloot gelegen skelet van 15 meter hoog wordt voorzien van grijze gevelpanelen, afgewisseld met iets minder grijs. Een speciale architect die in al zijn virtuositeit deze rechthoek laat ontstaan, is niet nodig. Op het hoofdkantoor van DSV in Kopenhagen hebben ze hun eigen goed bezette tekentafels. Natuurlijk is er overleg met de gemeente Venlo, maar een welstandcommissie loopt hen niet voor de voeten. Huib Pelser, strategisch beleidsadviseur van de gemeente, spreekt van ‘redelijke eisen van welstand’, ‘Het is soms grijs of grijzig, soms zwart’, zegt hij. ‘Er zijn geen harde spelregels voor. Het is anders dan een bedrijf of een woonhuis.’
Geuze: ‘Ik ga niet meedoen aan de klaagzang over de lelijkheid van bedrijventerreinen, maar dit zijn de feiten: ze mogen welstandsvrij expeditieloodsen bouwen. We hebben al bedrijven als Ikea en Hornbach die hebben bedacht dat hun banale goedkope kleuren herkenbaar horen te zijn. Op die dozen heb ik niet zoveel tegen. Ik zou zeggen: hou ze wittig, grijs en zilverachtig. Low on architecture.’
De Venlo 4 is over drie maanden volbracht. Dan is dit heidegebied, waar vroeger asperges en aardappels werden geteeld, in de oksel van de A67 en A73, een XXL-DC rijker. Bij de grote opening zal Stephan Satijn, wethouder van economische zaken, zijn dienstauto niet van het stadhuis naar de nieuwe grijze doos dirigeren. Afgelopen woensdag was zijn laatste werkdag, na zeven jaar Venlo stopt hij ‘op mijn hoogtepunt’. Wat hij zeker tot zijn glorieuze momenten rekent, zijn al die keren dat Venlo tot logistieke hotspot van Europa werd gekozen. Dan liet hij dozen met slagroomtaart aanrukken, op de burelen van het stadhuis van Venlo. ‘Dat is als Venlo een stukje erkenning’, zegt hij. ‘Dan voel je even de trots met elkaar, en kijken we elkaar even aan, maar gaan we snel verder werken. Want zo zijn we hier.’
