De ‘V&D van Duitsland’ nadert de afgrond en sluit 52 filialen

De enige medewerker die iets wil zeggen, staat met roodomrande ogen buiten een sigaret te roken bij de ingang van warenhuis Karstadt in Berlijn-Charlottenburg. Slaapgebrek, verdriet, de wind – wie zal het zeggen. Al 35 jaar werkt de man bij wat ooit Duitslands grootste warenhuisketen was, twintig daarvan bij dit filiaal onder de rook van de chique winkelboulevard Kurfürstendamm. Maandag bleek dat ‘zijn’ vestiging geschrapt wordt, net als vele tientallen andere overal in Duitsland. Vijfduizend mensen verliezen hun baan.

‘Tegen de groei van ‘online’ valt niet op te boksen’, constateert de man dinsdagochtend. Hij wil niet met zijn naam in de krant, omdat hij niet met de pers mag praten. ‘Maar het management heeft enorme fouten gemaakt. En dat uitgerekend deze vestiging moet sluiten, daar begrijp ik helemaal niets van.’

Het filiaal is een van de 52 Galeria Karstadt Kaufhof-warenhuizen die het komende jaar dicht moeten, waarvan krap de helft deze zomer al. Het is een mokerslag voor de warenhuisbranche, die ook in Duitsland worstelt om te overleven. De crisis bij de keten roept herinneringen op aan de ondergang van de V&D. Beide mikken op hetzelfde publiek, beide misten de boot naar online, en beide werden uiteindelijk een speelbal van investeerders die een puinhoop achterlieten. Maar bij ‘GKK’ maakten die het wel heel bont.

Mondhoeken omlaag

Iedere Duitser is opgegroeid met Karstadt en Kaufhof. Bij welk van de twee iemand ooit zijn eerste schooltas haalde, hangt er maar net vanaf in welke plaats hij ter wereld kwam. Sinds 2019, nadat een schatrijke (en voor omkoping veroordeelde) Oostenrijkse vastgoedmagnaat eerst de een, en toen de ander verwierf, vallen de voormalige concurrenten onder één bedrijf: Galeria Karstadt Kaufhof, kortweg Galeria.

In het filiaal aan Wilmersdorfer Straße in Berlijn-Charlottenburg, waar nog steeds gewoon ‘Karstadt’ op de gevel staat, dobbert dinsdag een zee van grijze haardossen over de vijf verdiepingen. Langs koffers, sportkleding, juwelen. Bovenin is een kleine elektronica-afdeling met onder meer een gedeukte koelkast, en op de begane grond een kleurrijke en drukbezochte supermarkt.

Bij alle medewerkers staan de mondhoeken vandaag naar beneden, zeggen buurtbewoners Ursula Bühler (64) en Frank Mohr (63). Bij henzelf ook. Steeds meer van hun landgenoten mogen dan online winkelen, Bühler en Mohr houden graag spullen vast voordat ze iets kopen. ‘En bij Karstadt heb je alles’, zegt Bühler, gepensioneerd eigenares van een bloemenwinkel. ‘Schoenen, kleding, huisraad, elektronica, kaas, wijn, worst.’

Slecht management

De winkelbranche heeft de afgelopen jaren de ene na de andere klap moeten incasseren. Voor Karstadt kwam de eerste forse tegenwind rond 2004, toen grote discounters aan de stadsranden een serieuze bedreiging begonnen te vormen voor winkelcentra in binnenstedelijke voetgangersgebieden. Vervolgens zorgde de snelle opkomst van online ook in Duitsland voor legere winkelstraten. Daaroverheen kwam de coronacrisis, en sinds vorig jaar de energie- en inflatiecrisis.

Maar het is niet alleen oncontroleerbare tegenwind die het concern tot aan de rand van de afgrond duwde; het is ook slecht management, op zijn zachtst gezegd. Toen de coronacrisis losbarstte en winkels dicht moesten, had Galeria Kaufhof bijvoorbeeld geen enkele vorm van webwinkel. Karstadt werd slachtoffer van een ceo die in de jaren nul miljarden euro’s aan het bedrijf onttrok door slechte beslissingen, zoals de verkoop van panden om ze vervolgens voor enorme bedragen terug te huren. En door misbruik van bedrijfsgelden: hij kreeg er drie jaar celstraf voor. De volgende eigenaar, een Amerikaanse investeerder, liet Karstadt jaarlijks 12 miljoen euro betalen voor gebruik van de eigen merknaam en sluisde dat geld naar een brievenbusfirma op de Maagdeneilanden.

De man die beide bedrijven vervolgens samenbracht, de Oostenrijkse vastgoedmagnaat – en deels Bijenkorf-eigenaar – René Benko, wordt verweten dat hij te weinig in het bedrijf investeerde. Resultaat: torenhoge schulden en reusachtige verliezen, 662 miljoen euro in 2021. Galeria Karstadt Kaufhof kreeg 680 miljoen euro aan staatssteun tijdens de coronacrisis. Volgens nieuwssite Business Insider vroeg GKK eind 2022 voor de derde keer staatssteun aan, 238 miljoen euro. Maar dit keer zei de regering: laat meneer Benko, wiens moederbedrijf net een half miljard euro winst had geboekt, zelf maar eens investeren in zijn winkelketen. Benko werd op dat moment opnieuw onderzocht wegens vermoede omkoping, ditmaal van een Oostenrijkse belastingambtenaar.

Familie Brenninkmeijer

In 2020, tijdens de vorige saneringsronde, wist het Berlijnse stadsbestuur nog uitstel te bedingen voor het filiaal in Berlijn-Charlottenburg. Maar in januari 2024 loopt het huurcontract af. Volgens Duitse media wordt het niet verlengd. De eigenaar van de grond, vastgoedbedrijf Redevco van de Nederlandse ondernemersfamilie Brenninkmeijer, zou al een vergunning hebben aangevraagd voor kantoren en appartementen. Een woordvoerder van Redevco bevestigt dat: Karstadt gaat eruit, kantoren en appartementen worden overwogen.

‘Tja’, zegt Sabine, een 63-jarige bezoeker die ‘niet met achternaam ergens op internet’ wil, ‘dat worden dan zeker weer appartementen die niemand hier uit de buurt kan betalen. Het is vreselijk, maar zo werkt het als je louter in economische termen denkt. En we hebben nu eenmaal een vrije markt.’

Blijven over: de buurtbewoners en de werknemers. Het echtpaar Bühler en Mohr stemt het treurig. De Karstadt in hun winkelstraat is ook een plek waar je bekenden tegenkomt. Het versterkt het buurtgevoel. Natuurlijk kunnen ze elders spullen kopen, in afzonderlijke winkeltjes. Meneer Mohr: ‘Voor zolang die nog bestaan natuurlijk, met al dat internet.’

Maar de massasluiting van Duitslands laatste grote warenhuisketen is vooral een drama voor al die duizenden mensen die hun baan kwijtraken, zegt het echtpaar. ‘En dat zijn niet meer de jongsten. Het wordt heel moeilijk voor ze.’