De strijd van justitie tegen outlaw motorclubs
De roep om motorclubs als No Surrender te verbieden klinkt tot op het Binnenhof. Zeker nadat een locoburgemeester heeft moeten onderduiken vanwege bedreigingen. Maar hoe reëel is zo'n verbod?
'Zelfs als 80 procent van de leden van een outlawmotorclub een strafblad heeft, kun je niet zomaar concluderen dat de club een criminele organisatie is', zegt Arjan Blokland, hoogleraar criminologie aan de Universiteit Leiden. 'Je moet juridisch hard maken dat de motorclub een leidende rol speelt bij het plegen van strafbare feiten.'
Vorige week werd bekend dat een Emmense locoburgemeester in maart drie weken is ondergedoken in Engeland na ernstige bedreigingen. Hij had eerder het clubhuis van No Surrender gesloten wegens drugshandel.
Het is een nieuw voorbeeld van ondermijning door de georganiseerde misdaad en versterkt de noodzaak om criminele motorclubs te verbieden, roepen lokale bestuurders in koor. Het Openbaar Ministerie (OM) is in november 2016 al een procedure begonnen om motorclub Bandidos te verbieden, maar die juridische weg zal lang duren.
Vorige week wees minister Stef Blok van Veiligheid en Justitie op een andere, snellere weg. Hij kondigde een wetsvoorstel aan waarin de minister zelf een motorclub kan verbieden.
'Dat is naar Duits voorbeeld', zegt criminoloog Teun van Ruitenburg (27), die aan de Erasmus Universiteit Rotterdam promotie-onderzoek doet naar de aanpak van motorclubs. 'Eerst verbieden, daarna kan de club in beroep gaan. Dat gaat sneller. De minister kan een motorclub verbieden vanwege zijn wetteloosheid en ontwrichtende werking, zijn onaantastbaarheid. Het is een vergaande maatregel, op basis van de openbare orde.'
Blokland: 'Dit is een heel andere aanvliegroute. Het is eigenlijk een omdraaiing van de bewijslast. De motorclub moet aantonen dat ze niet wetteloos en crimineel is.'
Motorclubs als Hells Angels, Satudarah, Bandidos of No Surrender afficheren zichzelf graag als gewone hobbyclubs: stoere mannen die gezellig een ritje maken op de motor en een biertje met elkaar drinken. Maar het ministerie van Veiligheid en Justitie ziet ze vooral als criminele organisaties die actief zijn in drugs-, mensen- en wapenhandel, en ook niet vies zijn van geweld, afpersing en bedreiging.
Blokland deed een verkennend onderzoek naar de criminele carrières van leden van deze zogenoemde 1%-motorclubs', en hield een steekproef onder 601 motorclubleden. Ruim 80 procent bleek een strafblad te hebben; 28 procent van hen kan zelfs worden aangeduid als 'veelpleger' met meer dan tien veroordelingen op zijn naam.
De Amerikaanse bikerexpert Thomas Barker zegt: als zowel veel clubleden als clubleiders betrokken zijn bij crimineel gedrag, dan is dit een sterke aanwijzing dat een motorclub gecategoriseerd kan worden als criminele organisatie.
Blokland: 'Als je het zo stelt, dan hebben ook in Nederland bepaalde clubs trekken van een criminele organisatie. Maar de juridische werkelijkheid is dat je moet aantonen dat de club, het collectief, daarin een belangrijke rol speelt. Dat is niet eenvoudig. Bij de Hells Angels is dat tien jaar geleden niet gelukt. De Hoge Raad oordeelde dat het strafbaar handelen van zo veel leden niet automatisch wil zeggen dat de vereniging een criminele organisatie is en verboden mag worden.'
Er zijn ongeveer vijftien 1%-motorclubs in Nederland. Welke maken zich het meest schuldig aan criminele activiteiten?
Blokland: 'Mijn onderzoek was gebaseerd op geanonimiseerde gegevens uit het justitieel documentatiesysteem waarin motorclubs slechts waren aangeduid met letters als A of Z. Dus daarover kan ik niets zeggen. Maar ik heb natuurlijk wel mijn vermoedens.
'In rechterlijke uitspraken die ik heb geïnventariseerd, komen vaak leden van de Hells Angels, Satudarah en Trailer Trash voor. Maar No Surrender en de Bandidos zijn relatief nieuw in Nederland, opgericht in respectievelijk 2013 en 2014 - die zie je nog niet terug in de onderzoeksgegevens. Het is natuurlijk niet voor niets dat justitie nu probeert om de Bandidos te verbieden.
'Uit het onderzoek is wel duidelijk geworden dat de ene club de andere niet is. Er zijn grote verschillen en gradaties. De overheid doet er goed aan niet alle motorclubs over één kam te scheren. Het lijkt me verstandig om in plaats van een algemeen beleid gericht op alle clubs, een meer gedifferentieerd beleid te voeren. Politie en justitie kunnen hun pijlen het best richten op die clubs waarvan de leden zich aantoonbaar bezighouden met zware criminaliteit.'
Hoe kansrijk is een verbod op bepaalde motorclubs?
Criminoloog Van Ruitenburg: 'Justitie denkt nu tegen de Bandidos een veel sterkere zaak te hebben dan destijds tegen de Hells Angels, anders waren ze er niet aan begonnen. Het heeft een omvangrijk dossier opgebouwd. Volgens het OM leveren de ontwrichtende gedragingen van de motorbende een gevaar op voor het maatschappelijk leven. De club cultiveert een gewelddadig imago, faciliteert structureel criminaliteit en creëert een subcultuur van wetteloosheid.'
Blokland: 'De slagingskans van de rechtszaak tegen de Bandidos staat of valt met de vraag of het OM kan hard maken dat de criminaliteit zo verweven is met de club dat je kunt zeggen dat de club de spin in het criminele web is.
'De weg die minister Blok wil bewandelen - een verbod door de minister zelf uitgevaardigd - zal een nog zwaardere dobber worden. Want het recht op vereniging staat bij de rechterlijke macht hoog in het vaandel. De overheid zal een uitmuntend team van juristen op zo'n wetsvoorstel moeten zetten. Ze moeten niet alleen een juridisch stevige wet maken, maar die moet ook nog eens de kritische toets van de rechter kunnen doorstaan.'
Wat is een outlaw motorclub?
In Nederland zijn ongeveer vijftien zogeheten 1%-motorclubs actief. De term verwijst naar een (vermeende) uitspraak van een bestuurslid van de American Motorcycle Association, die in reactie op gevechten tijdens een evenement in 1947 verklaarde dat 99 procent van de motorrijders fatsoenlijke burgers zijn. Een deel van de bikers die zich niet aangesproken voelde, noemde zich vanaf dat moment 1 procent. Het ministerie van Veiligheid en Justitie betitelt ze als 'outlaw bikers' of nog sterker 'outlaw motorcycle gangs'. Sinds 2012 voert de overheid een zerotolerancebeleid tegen de 'OMG's'.
Volgens schattingen van de politie zijn ongeveer 1.800 mannen lid van een motorclub. Satudarah is de grootste met ongeveer 600 leden. Daarna volgen No Surrender (350 leden) en de Hells Angels (300), die de laatste tijd flink aan macht hebben ingeboet. Drie jaar geleden zijn ook de Bandidos in Nederland neergestreken. Deze internationale outlaw motorclub heeft als slogan: 'Wij zijn de mensen voor wie je ouders altijd hebben gewaarschuwd.'
Het is de overheid toch ook gelukt om pedofielenvereniging Martijn te verbieden?
Blokland: 'Bij Martijn oordeelde de rechter dat het propageren van pedoseksuele relaties met kinderen zo indruist tegen onze normen en waarden dat zo'n vereniging wel verboden moest worden. Maar een motorclub kan zeggen: we rijden lekker op de motor en drinken een biertje, wat is daar mis mee? Als leden van een voetbalclub strafbare feiten plegen, wordt de voetbalclub ook niet zomaar verboden.'
Wat lost een verbod op, criminele bikers worden daardoor toch niet automatisch eerzame burgers?
Van Ruitenburg: 'Natuurlijk kunnen leden van een verboden club nog steeds in de drugshandel blijven zitten. Maar ze mogen niet meer in het openbaar hun intimiderende vestjes met clubemblemen dragen of als groep bij elkaar komen in een clubhuis. De power of the patch werkt dan niet meer. Die kracht van de clubsymbolen zetten ze soms in als drukmiddel om anderen te bedreigen of af te persen. De overheid hoopt dat daardoor de aanzuigende werking op nieuwe leden afneemt.'
Blokland: 'In Australië zetten ze ook sterk in op het verbieden van die jasjes. Daar is de publieke manifestatie van bikers gedecimeerd. Het geeft de burgers in ieder geval een veiliger gevoel, maar misschien is het schijnveiligheid.'
Hoe moeten lokale bestuurders omgaan met bedreigingen door motorclubs, zoals onlangs in Emmen?
Blokland: 'Ik ben criminoloog, geen bestuurskundige. Bovendien is de ene bedreiging de andere niet. Maar ik denk niet dat je bedreigingen moet verzwijgen. Het moet worden besproken om de aard en de omvang van de problematiek op de kaart te zetten. Je kunt geen olifant in de kamer zetten en niemand die erover praat.
'Natuurlijk zal het OM deze kaart uitspelen. Je kunt het beschouwen als een aanslag op de democratie, dat legt zeker gewicht in de schaal bij de pogingen om een motorclub te verbieden. We hebben een democratisch gekozen bestuur en nu probeert de motorclub op ondemocratische wijze invloed op het beleid te krijgen, dat willen we niet in Nederland.'
Van Ruitenburg: 'Het is een extra argument voor justitie. Dit is een typisch geval van ondermijning. De overheid wil ook een signaal afgeven: je blijft van onze bestuurders af.'
Een middagje No Surrender
'Met onze motorclub doen we motorrijden'
Motorrijders zijn de eeuwige zondebokken, zegt No Surrender-voorman Henk Kuipers woensdag tijdens een zelfbelegd mediaoffensiefje. De club zou de Emmense locoburgemeester hebben bedreigd. 'Het is een hetze.' (+)
