AnalyseZwarte Pietendebat
De roetveegpiet wint terrein, al nemen veel gemeentebesturen liever geen besluit
In steeds meer gemeenten doet de roetveegpiet zijn intrede bij de sinterklaasintocht. De schoorsteenvariant van Zwarte Piet verschijnt vooral in steden, en in enkele dorpsgemeenten. Bij die laatste brandt het bestuur zijn handen er niet aan: dan komt het besluit van lokale comités.
Uit een inventarisatie van de Volkskrant onder bijna driehonderd gemeenten blijkt dat 90 procent van de gemeentebesturen zich niet bemoeit met het Zwarte Pietenbeleid bij de ruim 1.200 intochten die vanaf zaterdag weer gehouden worden. Zij laten de keuze voor zwart, roetveeg of een combinatie aan de lokale comités, of gaan mee met de koers van de NTR: alleen maar roetveegpieten. In de terughoudendheid van de lokale politiek resoneert een oude wens van premier Rutte. ‘Hoed je voor een land waar de staat bepaalt hoe een volkstraditie eruitziet. Dat lijkt me echt iets voor het volk en niet voor de politiek’, zei hij vier jaar geleden.
Al zes jaar lopen de discussies over Zwarte Piet steeds hoger op. Zodra de stoomboot nadert, maken activisten zich op voor demonstraties met als onderwerp Piets uiterlijk. Vorig jaar escaleerde de intocht in Eindhoven; voor- en tegenstanders gingen met elkaar op de vuist. De soms gewelddadige confrontaties maakt comités, organisatoren en gemeenten terughoudend om erover te praten. In Den Haag kiest organisator Peter Boelhouwer voor zwarte- én roetveegpieten bij de intocht; een keuze die bij zowel de anti- als de pro-activisten kwaad bloed zet. Boelhouwer is door beide kampen bedreigd.
Grimeur
De roetveegpiet verspreidt zich langzaam over Nederland, maar het is onduidelijk op hoeveel plekken hij aanwezig zal zijn, omdat veel gemeenten niet namens de comité’s willen spreken. Hilversum, Voorschoten en Almere nemen wel een inhoudelijk standpunt in. Daar schminkt de grimeur op verzoek van de gemeenteraad alleen nog roetvegen op de gezichten. Ook het college in Middelburg wilde dit jaar afscheid nemen van de egaal Zwarte Piet, maar het schuift die beslissing een jaar voor zich uit en heeft nu gekozen voor een combinatie.
Vooral in steden is de roetveegpiet aanwezig. Onder meer Enschede, Tilburg, Den Bosch, Schiedam en Zwolle kiezen dit jaar voor het eerst voor een combinatie van roetveeg- en traditionele pieten. In Rotterdam, Leiden, Haarlem, Voorschoten, Hilversum en Almere maken Zwarte Pieten helemaal geen deel meer uit van de officiële intocht. Amsterdam koos daar eerder al voor. De gemeente Eindhoven neemt volgend jaar afscheid van Zwarte Piet. Ook Apeldoorn verwelkomt zaterdag bij de landelijke intocht uitsluitend roetveegpieten. De stad volgt daarmee de koers van omroep NTR, die de intocht en het Sinterklaasjournaal uitzendt.
Ook in kleinere gemeenten en dorpen is een langzame verschuiving zichtbaar. Onder meer in Houten, Bunnik, Vijfheerenlande, Abcoude en Castricum maakt de roetveegpiet zijn opwachting, vaak vergezeld van de klassieke Zwarte Piet. Vooral in oostelijke provincies heeft de entourage van de Sint nog een klassiek uiterlijk; het Twentse Vriezenveen is een opvallende uitzondering, daar lopen dit weekend twee roetveegpieten mee in de optocht, een primeur voor de regio.
Publieke opinie
Toch blijft de traditionele Zwarte Piet nog altijd dominant bij de Nederlandse intochten, tot tevredenheid van de meeste Nederlanders. Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat 56 procent Zwarte Piet wil houden zoals hij is. Deze groep slinkt wel jaarlijks, omdat er meer begrip is voor het standpunt dat zijn traditionele uiterlijk racistische elementen bevat.
De afgelopen zes jaar liep er een demografische kloof tussen provincies – binnen en buiten de Randstad – die parallel liep aan de sociaal-culturele opvattingen over Zwarte Piet. De voor verandering pleitende kosmopoliet versus de conservatieve provinciaal, blijkt voor sommige politici een electoraal aantrekkelijke tegenstelling, die ze graag aanhalen zodra de pepernoten in de schappen liggen. Illustratief voor die kloof werden de ‘blokkeerfriezen’ die twee jaar geleden op de snelweg bussen vol tegenstanders van Zwarte Piet tegenhielden.
Gekanteld
Binnen provincies wordt het verschil in opvatting juist kleiner. Ook buiten de Randstad hebben meer inwoners begrip voor uiterlijke veranderingen. Toch zijn Noord-Holland, Utrecht en Zuid-Holland de enige provincies waar een minderheid (49 procent) pleit voor een onveranderde Zwarte Piet. In Limburg, Friesland en Flevoland wonen de meeste Nederlanders die zich sterk maken voor het behoud van de traditionele verschijning.
In 2013 is het debat over Zwarte Piet gekanteld. Waar de meeste Nederlanders zijn verschijning voor die tijd de normaalste zaak van de wereld vonden, is zijn uiterlijk de laatste jaren ter discussie komen te staan. Dat heeft volgens onderzoeker Heleen Schols van de Universiteit van Amsterdam te maken met politieke urgentie, die gevoed werd door protesten.
‘Veel politici zeiden toen dat het een non-discussie was. Zwarte Piet was geen punt’, zegt Schols, die zes jaar onderzoek deed naar het Zwarte Pietendebat. ‘Tegenwoordig is er in het debat meer ruimte voor meningsverschillen. Er is een bredere en diepere discussie ontstaan over ongelijkheid, racisme, nationale identiteit en geschiedenis. Zwarte Piet is voor die gevoelens een symbool geworden, ook in de hoofden van veel Nederlanders.’
‘De norm over wat algemeen geaccepteerd is, schuift op richting openheid voor verandering’, aldus Schols. ‘Over vijf jaar zullen er dus waarschijnlijk meer schoorsteenpieten zijn. Maar de thema’s racisme en nationale identiteit zijn daarmee niet uit het debat verdwenen. Dit soort onderliggende ideeën zal altijd ter discussie blijven staan.’
Dit artikel is tot stand gekomen dankzij medewerking van Erik Verwiel, Liselot van der Klift en Serena Frijters.
De discussie over Zwarte Piet stelt ook winkelketens voor dilemma’s
Vooral over de inrichting van etalages, inkoop van producten en advertenties rondom het Sinterklaasfeest. Vanwege maatschappelijke weerstand hebben de afgelopen jaren onder meer de Bijenkorf, Hema, Blokker, Xenos en Lidl de traditionele verschijning van Zwarte Piet in de ban gedaan.
Andere winkels, waaronder Jumbo en Albert Heijn, experimenteren met verschillende vormen. Per locatie kiest het personeel voor de roetveegpiet dan wel een egaal zwarte piet. ‘We hebben bijna duizend winkels door heel Nederland. Die zijn stevig verankerd in de buurt en onze collega’s in de winkel weten als geen ander wat er leeft en hoe lokaal het Sinterklaasfeest wordt gevierd. Daar houden we rekening mee’, aldus een woordvoerder van Albert Heijn.
Webshop Bol.com liet de afgelopen jaren alleen Sinterklaas terugkomen in zijn campagnes, televisiecommercials, speelgoedboeken en andere uitingen. Deze zomer heeft het bedrijf ook besloten om in de categorie verkleedkleding op de website geen afbeeldingen meer te tonen van donker geschminkte modellen.
Recente columns over Zwarte Piet (en Sinterklaas)
Ik heb nog geen 5-jarige horen klagen dat Piet zo bleekjes zag, aldus Jean-Pierre Geelen. ‘Wel voorzie ik tranen met tuiten bij de aanblik van gewapende eenheden bij een kinderfeestje.’
Nederland is een land geworden waar mensen van kleur vaak alleen nog met angst gebruik kunnen maken van hun democratische grondrechten, schrijft Ascha ten Broeke. ‘Er is een land waar ik zou willen wonen, en Nederland is dat land niet.’
Arnon Grunberg noemde Sinterklaas twee jaar geleden in het voorpaginastukje van deze krant ‘doping voor de economie’. En dat klopt ook wel, aldus Peter de Waard. ‘Er is heel wat voor te zeggen om Sinterklaas te verbieden.’
