DE REGELS EN DE DEMOCRATIE

Doe hetzelfde bij alle overtredingen, ook van bestuurlijke regels en voorschriften, zoals verkeersovertredingen, bouwvoorschriften, milieuregels etc. Kortom: stel je voor dat alle pleitbezorgers voor het strikt handhaven van regels hun zin krijgen en alle gedogen wordt afgeschaft, hoe zou de Nederlandse samenleving er dan voorstaan?

Die zou volkomen ineenstorten. Neem alleen al het vervolgen van vijf miljoen misdrijven per jaar. Nu worden er maar 1,3 miljoen aangegeven omdat heel veel mensen denken: laat maar zitten, er wordt toch niets aan gedaan. Van die 1,3 miljoen aangiftes leiden er 150 duizend tot een rechtszaak. Een fractie daarvan leidt tot een vrijheidsstraf.

Als we alle regelgeving in Nederland zouden willen controleren en alle overtredingen zouden willen sanctioneren zouden daar miljoenen ambtenaren voor nodig zijn. Ons hele land zou zijn vergeven van gevangenissen. Alle activiteiten, ook economische, zouden vastlopen in een verstikkende bureaucratie. Iedereen zou immers willen weten welke regels er precies gelden, voordat hij iets doet. Niemand zou meer enig risico durven of willen lopen. Er zou een enorme emigratie op gang komen. Want alleen sukkels willen in zo'n land leven.

Het is dus maar goed dat het overtreden van regels op grote schaal wordt gedoogd. Dat is altijd zo geweest en zal zo blijven. Hoe komt het dan dat het gedogen een strijdpunt van de eerste orde is geworden. Wat is er veranderd?

Heel veel. In de eerste plaats is de verscheidenheid in de samenleving, mede door de internationalisering, enorm toegenomen, en daarmee is de controleerbaarheid navenant afgenomen. Toen er nog geen auto's waren, kon je niet te hard rijden, door rood rijden, kleven etcetera. Het aantal producten en diensten dat wordt geproduceerd, waarvan heel veel wegwerpartikelen, is duizendvoudig vermeerderd. Veel daarvan is makkelijk te stelen en gezien de geringe waarde vindt eigenlijk niemand dat heel erg. Wie heeft er niet eens een ballpoint meegenomen of een privé-telefoongesprek op kosten van zijn baas gevoerd? Iedereen zit op een glijbaan.

Door de grotere verscheidenheid is het aantal regels geëxplodeerd. Ondanks alle pogingen tot deregulering komen er pakken regels bij en er gaat bijna niets vanaf. Een kind, dus ook een Kamerlid, begrijpt dat meer regels leidt tot meer gedogen.

Maar verreweg het belangrijkste verschil met vroeger is de veranderde houding van de burger. Tijdens de verzuiling werden de normen en waarden geformuleerd door de leiders van een zuil. De aanhangers namen die trouw over. Nu, na de ontideologisering, zijn normen en waarden geïndividualiseerd. Mondige burgers maken ad hoc zelf wel uit wat goed is en wat slecht. En die ad hoc-opvattingen komen er bijna altijd op neer dat de regels die de burger zelf overtreedt niet voor hem zijn bedoeld. Regels die door anderen worden overtreden moeten natuurlijk worden gehandhaafd. Sterker nog: de mondige burger eist van de overheid een steeds grotere perfectie bij het handhaven van law en order bij anderen.

En zo zeilen we van het ene incident naar het andere, waarbij de koers wordt uitgezet door politici die absoluut niet weten naar welke haven ze varen. Nu moeten de Antilliaanse bolletjesslikkers de cel in. Maar als er niet meer cellen zijn, moeten andere criminelen er dus uit. Totdat iemand daar weer een schandaal van maakt en de bolletjesslikkers weer uit het geheugen zijn.

Is er een oplossing? Jawel, maar die zal moeten passen in de nieuwe, geïndividualiseerde cultuur. De mondige burger zal genoegen moeten nemen met een minder perfecte regelgeving, meer eigen risico, meer eigen verantwoordelijkheid en minder huis-aan-huis rechtvaardigheid. Allerlei vormen van zelfregulering zullen het toezicht op handhaving van regels moeten vervangen of verlichten.

De nieuwe voorstellen voor handel in emissierechten voor CO 2

-uitstoot zijn daar een goed voorbeeld van. Er wordt een maximale uitstoot voor CO 2

vastgesteld en vervolgens mag iedereen handelen in emissierechten. De markt bepaalt de prijs, maar de uitstoot staat vast.

Ander voorbeeld: de controle op snelheidsovertredingen en het bekeuren daarvan is gemakkelijk te automatiseren. Laat de computer bij recidive een boete opleggen volgens een meetkundige reeks. De eerste overtreding 25 euro, de volgende 50, 100, 200 etc. Na een jaar begint een nieuwe reeks. Binnen de kortste keren houdt iedereen zich keurig aan de snelheid.

Maar ook ad hoc-zelfregulering kan wonderen doen. De Antillen teren al jaren op onze zak. Verlaag de steun met een half miljoen euro per jaar voor iedere bolletjesslikker uit de Antillen die hier wordt gepakt. Wedden dat het aantal drastisch zal teruglopen?

Voor alle regels zou moeten worden nagegaan in hoeverre handhaving door zelfregulering mogelijk is. Zodat de burger iedere dag zelf ondervindt: de samenleving, dat ben jij.