AnalysePrognoses Europese verkiezingen
De politieke versplintering moest Brussel wel bereiken
Na campagnes die vooral een nationale insteek hadden, weerspiegelen ook de uitslagen van de Europese verkiezingen de politiek ‘thuis’: fragmentatie.
Het einde van de almacht van christen- en sociaal-democraten in het Europees Parlement. Stevige winst voor de pro-Europese Groenen en tegelijk een bescheiden verdere opmars van eurosceptische populisten. Een versplintering van de Europese politiek. En een fors hogere opkomst. De uitslag van de Europese verkiezingen bevestigen trends die al langer zichtbaar waren. De kiezer heeft gesproken, maar wat heeft hij nu precies gezegd?
Zo stemde Europa
Bekijk hier de uitslagen van de Europese verkiezingen op een rij.
Allereerst bijzonder weinig over het Europees Parlement zelf. Wie de verkiezingsdebatten de afgelopen maanden in de lidstaten volgde, werd getroffen door de puur nationale insteek. De Europese verkiezingen blijven een tussentijdse graadmeter van de nationale politieke verhoudingen.
In Frankrijk was het een tweestrijd tussen Macron en Le Pen (beiden niet verkiesbaar), waarbij vooral de positie van de president ter discussie stond. Macron kampt met dalende populariteitscijfers en volhardende ‘gele hesjes’ en gijzelde de Europese campagne om daar verandering in aan te brengen. Hij verloor niettemin licht, zeg maar op punten.
In Italië vochten coalitiepartners Salvini (Lega) en Di Maio (Vijfsterren) (beiden niet verkiesbaar) elkaar de tent uit over niet-Europese kwesties. Lega maakt haar voorspelde winst meer dan waar. De kans is aanwezig dat de regering nu valt. Met het Europees Parlement heeft het niets te maken.
In Oostenrijk waren de verkiezingen een eerste peiling na de val van de regering met de vraag of kanselier Kurz zou worden afgerekend op zijn kortstondige politieke avontuur met de rechts-radicale FPÖ. De campagne in Duitsland was een testcase voor de nieuwe CDU-leider Kramp-Karrenbauer en CSU-leider Söder. In Spanje ging het debat over de onafhankelijken in Catalonië. En de campagne in het Verenigd Koninkrijk concentreerde zich louter op de Brexit, het einde van premier May en wie haar zal opvolgen.
De Britse politiek is totaal gepolariseerd
De Britse kiezers hebben de Europese verkiezingen gebruikt om het EU-referendum nog eens dunnetjes over te doen. Partijen met een duidelijk Brexit-standpunt boekten een enorme winst.
Het lot van de europarlementariër
De opvallende winst in Nederland voor de PvdA is vooral te danken aan hun lijsttrekker Frans Timmermans, een Europees Commissaris, geen europarlementariër. De andere grote winnaar, Forum voor Democratie, heeft helemaal nog geen Europees trackrecord, want zit nog niet in het parlement. En het best bekeken verkiezingsdebat vorige week was dat tussen VVD-premier Rutte en Forum-leider Baudet, nationale kopstukken op wie niemand donderdag kon stemmen. Het is het lot van de europarlementariër: hoe hard hij ook in Brussel werkt, de beloning wordt thuis bepaald.
Zegt de kiezer weinig tot niets over het parlement, hij zegt wel iets over Europa. De nationale debatten gingen namelijk ook over Europese thema’s. Over migratie, klimaat, de rechtsstaat, veiligheid en belastingontduiking door multinationals, allemaal zaken waarvan de kiezer vindt (volgens onderzoek) dat de EU die moet aanpakken. Het Europese debat is nationaal geworden, net zoals in 2010-2012 toen in elke ‘Tweede Kamer’ van Europa vanwege de financiële crisis verwoed werd gediscussieerd over spreads, bail-outs (noodlening voor landen die failliet dreigden te gaan) en bail-ins (scheerbeurt voor aandeelhouders van wrakke banken) en over de bron van alle exits: de Grexit.
Tekenend is de geschatte opkomst bij de Europese verkiezingen: ruim 50 procent van de ruim 420 miljoen kiezers nam de moeite naar de stembus te gaan. Dat is aanzienlijk meer dan de 42,6 in 2014. Mogelijk is het een trendbreuk, in elk geval is het voor het eerst sinds het begin van de Europese verkiezingen in 1979 dat het opkomstcijfer omhooggaat. Het duidt erop dat de Europese burger, net als de Nederlandse, de EU belangrijker gaat vinden.
Wat zit er achter het Timmermans-effect?
De overwinning van Frans Timmermans bij de Europese verkiezingen kwam voor veel opiniepeilers, media en zelfs zijn eigen achterban als een verrassing. De eurocommissaris leunde op zijn expertise en ervaring, en negeerde Haagse relletjes.
Dominantie beëindigd
De kiezer zegt echter ook dat hij een ander Europa wil. De decennialange dominante positie van de Europese Volkspartij (christen-democraten) en S&D (sociaal-democraten) – de twee hadden altijd een meerderheid in het Europees Parlement, met 66 procent van de zetels in 1999 als hoogtepunt – is beëindigd. In plaats daarvan komt fragmentering met ruwweg evenveel stemmen voor de pro- en gematigd Europese blokken en iets minder voor de rabiate anti-Europese partijen. Een diffuus beeld, net als de EU voor veel burgers diffuus is.
De versplintering in het Europees Parlement is een tendens die nationaal al langer zichtbaar is. In Nederland sinds 1994 (Paars-1, zwaar verlies CDA, opkomst ouderenpartij AOV), maar inmiddels ook in de laatste bolwerken van politieke stabiliteit, Duitsland en Spanje. De fragmentatieschok moest het Europees Parlement met enige vertraging wel bereiken.
Het maakt de besluitvorming in de EU moeilijker, om te beginnen straks met de keuze van een nieuwe voorzitter van de Europese Commissie. Slaagt het parlement erin een absolute meerderheid (376 stemmen) achter zijn Spitzenkandidat te krijgen zoals in 2014 met Juncker? Of vloert het zichzelf in verdeeldheid en geeft het daarmee de regeringsleiders het voortouw bij de keuze van de nieuwe Commissievoorzitter?
Het aanpassen en aannemen van Europese wetten zal moeilijker en tijdrovender worden. Al scheelt het dat de verwachte grote doorbraak van de anti-Europese partijen is uitgebleven. Net zoals coalitievorming en regeren in Den Haag, Madrid en Berlijn moeizamer is geworden. Een Brussel dat steeds meer op de politiek ‘thuis’ begint te lijken, inclusief de Europeanisering van de debatthema’s: het lijkt op een ever closer union tussen de volkeren van Europa.
