De Pim-power van Pastors

Heeft Marco Pastors, de weggestuurde wethouder van Leefbaar Rotterdam, het? Is hij der Macher die straks in Den Haag op de puinhopen van de LPF een nieuw gebouw kan neerzetten? Zal hij zich ontpoppen als de aanvoerder van de tweede fortuynistische revolutie en Wouter Bos de schrik op het lijf jagen, zoals ruim drie jaar geleden Ad Melkert werd gemangeld door Fortuyn - God hebbe zijn ziel?

Kortom, hoe staat het met de Pim-potentie van Marco Pastors, 40 jaar oud, bedrijfseconoom, Gelderlander van geboorte maar Rotterdammer van geest?

'Hij is een Pimmel', zegt LPF-kamerlid Joost Eerdmans, die zelf trouwens ook een Pimmel is. Nawijn, zegt Eerdmans, is geen Pimmel. Wilders is ook geen Pimmel. Maar Pastors is het wel, en daarom ziet Eerdmans het helemaal zitten in Pastors. 'Wij spreken elkaar zeer regelmatig. Wij kunnen erg goed met elkaar opschieten.'

Marco Pastors draagt in elk geval ook die imponerende, een tikkeltje agressieve krijtstreeppakken. En politici in krijtstreeppakken die worden weggestuurd, omdat ze iets hebben gezegd wat ze niet mochten zeggen en die dan laten weten dat we nog van ze zullen horen, worden sinds het begin van 2002 nu eenmaal erg serieus genomen in Nederland.

In Washington en Wassenaar schrikken ex-politici nog weleens wakker van de gedachte aan een zwaaiend slap handje uit een krijtstreepmouw uit het achterraampje van een wegrijdende Daimler. Dus hoorde je niemand smalend lachen, toen Marco Pastors deze week in het Journaal zei dat hij alleen als 'vice-premier of hoger' naar Den Haag zou komen.

Niet hardop in elk geval. Je kunt maar beter voorzichtig zijn, voor je het weet rolt de volgende kiezersrevolte over je heen.

Die uitspraak van Pastors was Pim-talk van de verkeerde soort, zegt Jacques Monasch, deskundige op het terrein van verkiezingen, politiek strateeg en communicatie-adviseur. 'Pim zei dat hij premier wilde worden. Dat was zijn ambitie, dat mag je zeggen. Maar dit was een verwende jongetjes-uitspraak. Ik kom alleeen als Moet hij niet doen.'

Toen Pim Fortuyn de jonge bedrijfseconoom in 1990 voor het eerst tegenkwam, bij de opening van het bureau dat de OV-Jaarkaart ging uitgeven, was het eerste dat hij zei: 'Volgens mij ben jij bijzonder en dat treft, want dat ben ik ook.'

Die woorden waren het begin van een vriendschap die ertoe zou leiden dat Pastors een aantal jaren met Fortuyn samenwerkte in het OV-Jaarkaart-project, dat hij het voormalige herenhuis van Fortuyn in Rotterdam-Zuid overnam en uiteindelijk zijn politieke debuut maakte in de Rotterdamse gemeentepolitiek. Na de politieke aardverschuiving van de gemeenteraadsverkiezingen van maart 2002, werd Pastors opper-Pimmel in Rotterdam - terwijl de grote leider verder trok, op weg naar de Haagse macht.

Dus zo raar was het niet, dat afgelopen dinsdag, nadat Pastors wegens weer eens een uitspraak over criminele moslims werd weggestuurd als wethouder, het Grote Rekenen begon. Want Pastors begon meteen aan zijn campagne voor de komende gemeenteraadsverkiezingen (maart 2006), maar hij zei ook: 'Daarna zien we wel verder'. En bij dat verder zien is politiek en journalistiek Nederland altijd gaarne tot assistentie bereid. Per slot van rekening: als je in Rotterdam op de Euromast staat en je hebt niet al te slechte ogen, dan kun je met een beetje verder zien Den Haag bijna zien liggen.

In dat Den Haag bevinden zich de rokende puinhopen van de Lijst Pim Fortuyn - dat is alvast een probleem voor een politicus die het gedachtegoed van de overleden leider nieuw leven wil inblazen. Bovendien bevinden zich in Den Haag meer eenlingen die zichzelf tot taak hebben gesteld in de geest van Fortuyn de boel eens flink op te schudden: Wilders, Nawijn, De Vries, Eerdmans. Ook dat maakt het er niet gemakkelijker op, voor de volgende rigoureuze hervormer. Monasch: 'Er lopen te veel nieuwe Pims door Den Haag. Dat ondermijnt het geloof en het vertrouwen van de kiezer. Die denkt: waarom gaan ze niet samenwerken?'

Wat zou Pastors moeten doen, in de geest van Pim? 'De LPF is er nu', zegt Peter Langendam, die samen met Fortuyn de LPF oprichtten en de eerste voorzitter was van die partij. 'Daar kan hij op verder bouwen. Een nieuwe partij opbouwen? Veel van die mannen denken: dat snuit ik wel even. Maar dat is een vergissing. Dat weet ik uit ervaring.'

Samen met Eerdmans tóch een nieuwe partij uit de grond stampen? Eerdmans: 'Ik weet het nog niet. Ik heb in elk geval geleerd dat je over dit soort dingen niet te snel een beslissing moet nemen. Ik kijk het rustig aan. Ik denk dat in de zomer van 2006 over mijn politieke toekomst wordt beslist.'

Of moet Pastors, zoals sommigen suggereren, zijn Leefbaar Rotterdam in zijn geheel overplanten naar Den Haag en er een Leefbaar Nederland van maken, partij op fortuynistische grondslag?

Hij moet helemaal niks doen, want het wordt toch niks, met Marco Pastors, zegt Ferry Hoogendijk, voormalig LPF-Kamerlid. En het wordt trouwens ook niks meer met de LPF. De LPF, zegt Hoogendijk, is een dood paard. En aan een dood paard moet je niet gaan zitten trekken. En zeker niet wanneer je, zoals Pastors, de uitstraling hebt van een dooie mus in de woestijn. Althans, zo komt die man op hem over. Een nieuwe Pim? Laat Ferry Hoogendijk niet lachen.

Maar de meeste observatoren zien dat toch anders, althans waar het Marco Pastors betreft.

Fortuyn werd in februari 2002 weggestuurd als lijsttrekker van Leefbaar Nederland, haalde een maand later eenderde van de stemmen in Rotterdam, zette zijn vriend Pastors neer als formateur en vervolgens wethouder, en had zich net zijn premierspak laten aanmeten, toen hij aanliep tegen de kogel van een bleke man met een hoog voorhoofd en een wijkende haargrens.

Maar het kan dus zomaar; dat was de les die Nederland in die spectaculaire maanden leerde.

'Je mág hem niet vergelijken met Pim', zegt Peter Langendam. 'Pastors vergelijken met Fortuyn is flauw. En ook niet eerlijk. Een vent als Pim komt maar één keer in de zoveel eeuwen voor. Dat is gewoon zo.'

Pastors is geen homoseksueel, mist het dramatische talent van Fortuyn en diens gut-feeling voor de lekkere soundbite op het juiste moment. Hij heeft ook geen twee schoothondjes en evenmin een Daimler met chauffeur. Je zult Marco Pastors niet snel bij Jensen op de bank zien zitten en mocht het toch zover komen, dan zal hij het niet over zijn schaamhaar hebben.

Pim was van de babyboomers en Pastors is geboren in 1965. Hij behoort tot de rationele, analytische generatie die, niet gehinderd door zwaar-ideologische bagage, langzaam maar zeker de leiding in het land aan het overnemen is.

'Hij is de intellectueel met de ideeën van Fortuyn', zegt Eerdmans. 'Hij is degene die heeft gezorgd voor de doorstart van het fortuynisme in Rotterdam. Terwijl wij er in Den Haag een chaos van maakten, heeft hij de ideeën van Pim in de praktijk gebracht en laten zien dat ze werkten. Heel pragmatisch. Hij is bij uitstek de man van de nieuwe politiek.'

Pastors heeft van Fortuyn geleerd dat het helpt de dingen ongeremd te benoemen. 'Ik zou ze het liefst het raam uitgooien', zei hij over de politieke opponenten die zijn val veroorzaakten. Monasch: 'Dat was duidelijk. Je zág ze vliegen.' Op sommige terreinen overvleugelt Pastors zijn leermeester. Hij maakt dingen af, heeft oog voor detail, uithoudingsvermogen en is minder wispelturig en labiel.

Aardige man ook, zeggen de mensen die veel met hem te maken hebben. Betrouwbaar, georganiseerd, realistisch, geen rare fratsen of streken, rechtdoorzee. Ten minste één medewerkster schreide deze week hete tranen om zijn vertrek.

In zijn jaren op het Rotterdamse stadhuis werd hij de held van het middenechelon: talentvolle ambtenaren, veelal generatiegenoten van Pastors, die eindelijk eens een wethouder kregen die dacht zoals zij. Iemand die dacht in oplossingen en niet in problemen. Die gemakkelijk langzittende chefjes en hoofden van dienst passeerde, om in brainstormgroepjes de ideeën van de jonge ambtenaren ongefilterd door te krijgen. 'Wie gelijk had, kon zijn gelijk bij Pastors halen', zegt een ambtenaar. 'Die herkende een goed verhaal in een wipje.' Ook zonder adviescommissies, beleidsnota's, evaluaties en discussies. Probleem? Analyseren, oplossing verzinnen en uitvoeren maar. Zo werkt Marco Pastors. Zo voerde hij het pakket maatregelen uit waarmee de problemen in de achterstandswijken op onorthodoxe wijze werden aangepakt, hogere inkomens moesten worden teruggelokt naar de stad en allochtonen en lagere inkomens beter over de stad moesten worden verspreid. Rotterdam zet door, heette het plan, dat inmiddels als Rotterdamwet door de Tweede Kamer is.

Pastors en zijn zielsverwanten houden niet van dingen doordenken tot in hun uiterste ethische consequentie, problemen zoeken en 'moeilijk, moeilijk'. De gemakkelijkste problemen eerst, want zo haal je snel succes en daar krijg je zin van. 'De trap van boven schoonvegen', noemde hij dat. Moet je altijd doen. Da's logisch. De jonge professionals om hem heen - bestuurskundigen, bedrijfseconomen, psychologen - herkennen dat en kunnen er wat mee. Ook op de ministeries - daar is hij kind aan huis om weer ergens zijn licht over te laten schijnen of iets uit te leggen.

Fortuynisme

Maar is Pastors, behalve een capabele wethouder, ook de redder van het fortuynisme? Zijn aanhankelijkheid jegens het gedachtegoed van Fortuyn kwam het scherpst naar voren in zijn gepeperde uitspraken over allochtonen. 'Iemand moet toch eens het woord buitenlander gebruiken in plaats van kansarme', zei hij in september op de VPRO-radio. En: 'Als je een moslim vraagt of hij met een niet-moslim zou willen trouwen, kijken ze je aan alsof je voorstelt varkensvlees te gaan eten.' Op het verwijt dat hij alle moslims regelmatig op een hoop gooide, in Metro: 'Dat doen ze zelf ook, als het zo uitkomt.'

Zijn beleid rechts? 'De hele maatschappij wordt rechtser. Pim heeft dat niet gewild, en ik wil dat ook niet. Maar het oplossen van de problemen lukt nu eenmaal niet met linkse maatregelen.'

Pastors is van rooms-katholieke komaf, maar hij heeft het niet zo op het geloof - op geen enkel geloof. 'In dit deel van de wereld is de religie al zo'n tweehonderd jaar op z'n retour. Zijn we gewend. Wil ik graag zo houden.'

Dat zijn quotes waar de media wat mee kunnen. Maar kan Pastors wat Fortuyn kon: in één of twee zinnen een tegenstander in het debat wegzetten en en passant ook nog de televisiekijkers voor zich winnen? Joost Eerdmans, die onlangs nog in de prijzen viel vanwege zijn heldere taalgebruik: 'Hij is aan het doorbreken. Zijn charisma groeit. Ik denk dat hij het in zich heeft om het electoraat op te zwepen. Ik krijg ook veel mails: Pastors is de juiste man. Toen ik hem de afgelopen week zo bezig zag, kreeg ik wel een beetje het Fortuyn-gevoel. Hij is prettig om naar te kijken, rustig. Maar hij zegt ondertussen ook de vileine dingen die niemand anders durft te zeggen.'

Monasch: 'Fortuyn was een natural. Die had een grote overtuigingskracht, een grote verbale agressiviteit. Hij was een inhoudelijke bulldozer. Ik weet dat zelfs Wim Kok daar diep van onder de indruk was. En ik moet zeggen: ook Pastors kan dingen op authentieke wijze zeggen.'

De van nature wat verlegen Pastors zette de afgelopen jaren grote stappen op het terrein van media-techniek. Hij leerde wat tics af, komt beter over, praat gemakkelijker, reageert sneller en is meer ontspannen. Maar zijn instinctieve reactie wanneer de camera's aangaan, is toch nog altijd die van een normaal mens: hij schrikt en vertoont zenuwen. Op zijn best lijkt hij de camera te tolereren en in elk geval heeft hij er niet de gepassioneerde liefdesverhouding mee van Fortuyn: wanneer die de camera op zich gericht wist, leek hij op te leven, alle energie en opwinding rond hem heen op te zuigen.

Dat heeft Pastors niet. En dat kan punten kosten. Zelfs in Rotterdam, waar hij toch de afgelopen jaren duchtig aan de weg timmerde en bijna dagelijks de krant haalde, is hij een relatief onbekende: zijn aanhang leest nauwelijks kranten. Wat Fortuyn ogenschijnlijk spelenderwijs lukte, het voordien amper in politiek geïnteresseerde deel van het electoraat naar zich toetrekken, lijkt voor Pastors een mission impossible.

Wat moet Pastors doen, als hij de missie van Fortuyn niettemin wil voortzetten?

Monasch: Eerst moet je de aandacht zien te veroveren, dan de interesse in je ideeën, daarna moeten mensen besluiten op je te stemmen en op de dag van de verkiezingen moeten ze het dan ook nog daadwerkelijk doen. Hij heeft nu enorm veel publiciteit gehad, dus de eerste A is verzorgd. Als hij zou besluiten de landelijke politiek in te gaan, heeft hij nu nog anderhalf jaar om een podium te vinden, waarop hij zijn ideeën kan laten horen.'

'Ik wil een fortuynistische doorstart', zegt Joost Eerdmans. 'En een doorstart met hem zou me welkom zijn. Hij zou een uitstekende kandidaat-lijsttrekker zijn.' Maar dan moet Pastors wel besluiten na de gemeenteraadsverkiezingen een eventueel wethouderschap aan zich voorbij te laten gaan, en Eerdmans betwijfelt of hij daartoe bereid zal blijken.

Mocht dat zo zijn, dan heeft Pastors, zegt Monasch, een groot voordeel boven Fortuyn. Die had geen politiek track record. Pastors werd zelfs door de Rotterdamse CDA'er Leonard Geluk 'misschien wel de beste wethouder van Volkshuisvesting van na de oorlog' genoemd. Marco Pastors heeft wél een track record.

Monasch: 'Als hij slim is, en de landelijke politiek in wil, hoeft hij maar één ding te doen. Hij moet zeggen: dit hebben we voor Rotterdam gedaan en dat willen we ook doen voor Nederland, want wij willen Nederland beter maken. Daarmee zou hij de erfenis van Fortuyn en zijn eigen bestuurlijke erfenis samenvoegen in een positieve boodschap van hoop en perspectief: we gaan Nederland beter maken.'

Als hij dat doet, kan Pastors de aanvoerder van een tweede Fortuyn-revolutie worden. Mogelijk. Misschien. Onder voorbehoud. Je weet nooit. Het blijft afwachten.

Want er kan veel gebeuren in de politiek, in anderhalf jaar.