De overloop van PvdA naar SP

De situatie is niet symmetrisch. De rechtse kiezer weet heel zeker dat Balkenende er alles aan zal doen om een rechtse regering met de VVD te vormen (wie daaraan nog twijfelde, heeft in recente debatten de lichaamstaal tussen Verhagen en Verdonk gezien op momenten dat iemand van links het woord voerde). Dus de rechtse kiezer kan gerust Balkenende stemmen: die zal alles doen om een rechtse regering te vormen en, als er met links geregeerd moet worden, alles doen om hen het bloed onder de nagels vandaan te halen.

Voor de linkse kiezer ligt dat anders. Die wil geen kabinet-Balkenende. Elke keer dat Wouter Bos in een debat met Balkenende een punt scoort, denkt die zwevende linkse kiezer: ‘Zie je wel, die Balkenende mag mijn steun voor een regering nooit krijgen.’ De zekerheid dat alles gedaan zal worden om een CDA/PvdA-regering te voorkomen, kan Bos natuurlijk niet bieden. Die twijfelende linkse kiezer voelt weinig voor een regering Balkenende-Albayrak (of Balkenende-Wolfsen).

Daarmee stuiten we op een nieuw fenomeen. De gewoontewijsheid was dat de kiezers die twijfelen tussen ‘klein links’ en PvdA in hun hart de voorkeur geven aan SP of GroenLinks, maar om strategische redenen uiteindelijk PvdA stemmen: hart versus hoofd. Die mensen zullen er wel zijn. Maar de overloop die we nu zien, wordt gevormd door mensen met een precies omgekeerde motivatie: die zijn van huis uit, in hun hart en programmatisch, meer PvdA dan SP, maar kiezen om strategische redenen voor de SP. (Dat ze daarmee het risico nemen de PvdA in een eventuele PvdA/CDA-regering zwakker te maken, nemen ze kennelijk op de koop toe.)

De standaardanalyse ging dus uit van de linkse twijfelaar die in het stemhokje liever aan Bos dan aan Balkenende het voortouw wil geven en daarom strategisch stemt in plaats van zijn hart te volgen. Maar wat nu dreigt voor de PvdA is het omgekeerde: een grote groep mensen die niet zo veel heeft met de SP en haar programma, maar zo ongelofelijk genoeg heeft van Balkenende dat men een ‘strategische’ SP-stem overweegt.

Kan de PvdA wat doen om die tweede groep twijfelaars terug te halen? Het belangrijkste is dat de inhoudelijke nadruk wordt gelegd op het thema dat de core business van de PvdA is: eerlijk delen. De linkse kiezer moet absoluut zeker weten dat de PvdA pal staat voor onderwerpen als huur, zorgkosten en verpleeghuizen.

Een tweede lijn die tot dusver weinig aandacht heeft gekregen, betreft inhoudelijke verschillen tussen PvdA en SP. Bij het binnenhalen van de twijfelaars van weleer (GroenLinks-hart maar bereid op strategische gronden de PvdA te steunen) was het voor de PvdA contraproductief om de verschillen te benadrukken, maar voor de twijfelaars van nu (PvdA-hart, bereid strategisch op de SP te stemmen) is het juist nuttig.

Ik noteer een paar verschillen. De PvdA legt een grotere nadruk op een sterke economie: er moet wel gegroeid worden om de verzorgingsstaat betaalbaar te houden, er moet geïnnoveerd worden om de problemen van morgen op te lossen; de SP heeft minder affiniteit met bedrijfsleven, markt en groei. De twijfelende linkse kiezer zou een voorkeur kunnen hebben voor gericht aanpakken van bijstandsfraude en andere fraude (de lijn van Spekman in Utrecht, Aboutaleb in Amsterdam, Schrijer in Rotterdam). De twijfelaar zou zich zorgen kunnen maken over internationaal terrorisme, en – anders dan de SP – kunnen vinden dat er iets moet gebeuren rond de Taliban in Afghanistan.

Een derde lijn is het wegnemen van de zorg dat de PvdA onder alle omstandigheden met het CDA gaat regeren.

Ten eerste staat rechts (CDA-VVD) in de NSS-peiling op 65 zetels, links (PvdA, SP en GroenLinks) op 66 zetels, dus links zit net zo dicht bij een meerderheid als rechts, en een groot deel van het electoraat heeft nog niet besloten.

Ten tweede dit. Zalm begon deze week serieus over een rechtse minderheidsregering van CDA en VVD. Waarom zou je dan niet ook over een linkse minderheidsregering mogen nadenken?

En ten slotte: het adagium van Jaap Burger ‘er moet wel wat te regeren zijn’, blijft gelden in het geval de PvdA met het CDA over een regering zou onderhandelen. Als het CDA vasthoudt aan de lijn van totale minachting voor alles wat links is, is de oppositie een achtenswaardig alternatief voor de PvdA.