De overeenkomst tussen Columbus en Márquez Maarten Steenmeijer analyseert Latijns-Amerikaanse literatuur

Wie meer wilde weten over de schrijvers en hun werk, verkeerde tot 1986 in een minder comfortabele situatie. In dat jaar publiceerden de Leidse hoogleraar Lechner en zijn medewerker Iñigo-Madrigal een helder overzicht van de Latijns-Amerikaanse letterkunde vanaf het begin van de zestiende eeuw. Hun ruim driehonderd pagina's tellende werk werd hèt handboek voor deze literatuur.

Auteurs die de laatste jaren furore hebben gemaakt (Abel Posse, Juan José Saer, Isabel Allende) ontbreken echter, terwijl de bespreking van de Márquez-generatie dringend toe is aan actualisering.

De publikatie van Maarten Steenmeijers Mythenbouwers van de Nieuwe Wereld is daarom een schot in de roos. Steenmeijer, universitair hoofddocent aan de Katholiek Universiteit Nijmegen, biedt een doorwrocht overzicht van de laatste ontwikkelingen. En passant legt hij tevens de literaire wortels van de Nieuwe Wereld bloot. Steenmeijer benadrukt dat de mythevorming rond het Amerikaanse continent begon met Columbus. De ontdekkingsreiziger kwam letterlijk woorden tekort om de exuberante Nieuwe Wereld te benoemen en dus doorspekte hij zijn scheepsjournaal met superlatieven en fantastische taferelen. Eigenbelang speelde daarbij een rol: zijn reis moest een succes worden voor het sceptische thuisfront.

De verbeeldingskracht die uit Columbus' scheepsjournaal spreekt, is ook in veel andere contemporaine geschriften over de ontdekking en verovering van Amerika terug te vinden. Ruim vier eeuwen later zouden deze kronieken, met hun wonderbaarlijke werelden en hun aperte verdraaiingen, schrijvers als Márquez en Fuentes tot grootse historische romans inspireren.

Steenmeijer staat niet alleen met zijn stelling dat de ontdekkingskronieken het fundament vormen voor de 'fantastische' Latijns-Amerikaanse literatuur. In de prachtige gesprekkenbundel De geur van guave noemde Márquez het dagboek van Columbus reeds 'het eerste magisch-literaire werk' uit het Caribische gebied. Vargas Llosa heeft zich in soortgelijke bewoordingen uitgelaten. Dat doet niets af aan de waarde van Steenmeijers betoog. Zijn uitgangspunt mag weinig opzienbarend zijn, hij toont de literaire link tussen Columbus en de Márquez-generatie overzichtelijk aan. En in het hoofdstuk over de Noordamerikaan William Faulkner maakt Steenmeijer in nauwelijks meer dan acht pagina's duidelijk waarom de schepper van het legendarische Yoknapatawpha County door Borges 'een Zuidamerikaanse schrijver' en door Vargas Llosa 'een van ons' werd genoemd.

Niet alleen zijn Márquez, Vargas Llosa, Cortázar en Octavio Paz onderwerp van boeiende essays, ook het werk van een bijkans vergeten schrijver als de Guatemalteek Jorge Ibargüengoitia komt uitgebreid aan bod. Helaas kon de Paraguayaan Augusto Roa Bastos, slechts rekenen op twee korte vermeldingen. Een belabberde vertaling van zijn magistrale roman Mensenkind belette in 1979 een succesvolle introductie in Nederland. In deze bundel was een stuk over een van de voornaamste 'mythenbouwers' van Latijns Amerika op zijn plaats geweest.

Steenmeijer heeft zijn soms diepgravende analyse van de moderne Latijns-Amerikaanse literatuur verlevendigd met wat anekdotes. Zo diepte hij bijvoorbeeld het vermoedelijk kortste verhaal ter wereld op, van Augusto Monterroso: 'Toen hij wakker werd, was de dinosaurus er nog steeds.'

Wie vertrouwd is met Steenmeijers bijdragen aan bladen als De Gids en Vrij Nederland, ondergaat overigens regelmatig een 'déjà lu'-ervaring. Diverse essays, recensies en het interview met Ernesto Sabato blijken in vrijwel ongewijzigde vorm te zijn overgenomen. Bezwaarlijk is dit niet. Ze doen in kwaliteit niet onder voor de overige stukken in Mythenbouwers van de Nieuwe Wereld.

Maarten Steenmeijer: Mythenbouwers van de Nieuwe Wereld. Wereldbibliotheek, ¿ 34,50.