De nieuwe mecenas wil invloed op cultuursector, wen er maar aan

Museum Boijmans Van Beuningen had evengoed Museum Van Beuningen Van der Vorm kunnen heten. In 1939 stonden de havenbaronnen en kunstverzamelaars Daniël George van Beuningen en Willem van der Vorm samen aan de wieg van de kunstinstelling in Rotterdam. Willem van der Vorm (1873-1957) was een van de meest loyale begunstigers van het museum.

Zijn nazaten hebben zich evenmin onbetuigd gelaten. Via stichting De Verre Bergen dragen ze miljoenen euro’s bij aan het nieuwe depotgebouw, in aanbouw naast Boijmans. Het museum heeft een groot aantal bruiklenen van de familie. En de Van der Vorms waren bereid om via een andere stichting, het door Wim Pijbes geleide Droom en Daad, het leeuwendeel van de 55 miljoen op te brengen voor aanpassingen aan het museumgebouw die Boijmans veel meer bezoekers moeten opleveren.

Dat gulle aanbod werd echter niet geaccepteerd. Pijbes verlangde, mede op grond van zijn ervaring met de langdurige verbouwing van het Rijksmuseum, inzicht in alle plannen plus een ‘stoel aan de tafel’; een vertegenwoordiger van Droom en Daad diende zitting te nemen in de raad van toezicht van Boijmans, het orgaan dat de directie controleert. Dit stuit op bezwaren van Boijmans-directeur Sjarel Ex en cultuurwethouder Said Kasmi (D66). Zij zeggen dat dit botst met de regels voor goed bestuur en toezicht in de culturele sector, de Governance Code Cultuur.

Een van de opstellers van deze onlangs ververste richtlijn, Jo Houben, is het roerend met hen eens. Hij was tot voor kort directeur van het kenniscentrum Cultuur+Ondernemen in Amsterdam. Volgens Houben verzet niet alleen de Governance Code Cultuur, maar ook wettelijke regels zich tegen een dubbelrol als toezichthouder. ‘Zodra je ergens toezichthouder wordt, heb je de taak om uitsluitend en alleen in het belang van die organisatie toezicht te houden’, stelt hij. ‘Je kunt niet twee belangen dienen. De raad van toezicht is niet het instrument voor begunstigers om hun betrokkenheid te tonen en invloed uit te oefenen.’

Het verzet van museum en gemeente is opmerkelijk, aangezien een lid van de familie Van der Vorm van 2006 tot 2014 in de raad van toezicht van Boijmans zat. Houben meent dat zoiets nu moeilijk denkbaar is. ‘De tijden zijn wel echt aan het veranderen.’ Hij verwijst onder meer naar het rumoer rond het Stedelijk Museum Amsterdam, waar leden van de vorige raad van toezicht hun eigen museum financieel bijstonden en kunst uitleenden. Gezien de bezuinigingen op cultuur is het logisch dat musea op zoek zijn gegaan naar privaat geld, zegt hij. Maar daaraan moeten wel grenzen worden gesteld om het publieke domein te beschermen. ‘Als je ziet hoeveel geld de gemeente in Boijmans stopt, dan vind ik het volkomen terecht dat de wethouder zegt: dit gaat ons een stap te ver.’ Houben voorspelt dat governance-regels en private financiering ‘twee kanten van één medaille worden’.

Volgens deze expert is er een andere weg om aan de wens van Droom en Daad tegemoet te komen: door bij de gift een aanvullend contract met voorwaarden op te stellen. ‘Je kunt afspraken op papier zetten. Bijvoorbeeld dat je een keer per kwartaal elkaar ziet en welke cijfers er dan op tafel moeten komen.’

Pijbes ontvouwde vorig jaar in een interview met de Volkskrant de plannen van Droom en Daad. De oud-directeur van het Rijksmuseum heeft zich ontpopt als de suikeroom van de Rotterdamse cultuursector. Zijn stichting werkt aan eigen projecten, zoals een nieuw Landverhuizersmuseum. Daarnaast steunt Droom en Daad talloze Rotterdamse instellingen, onder meer het Filmfestival (IFFR) en de Kunsthal.

Maar voor wat hoort wat, waarschuwde hij – mecenassen geven geen blanco cheques meer, maar willen betrokkenheid. ‘Wij zeggen niet: hier heb je een bedrag, los het maar op. We beheren ‘conscious capital’, bewust kapitaal: we zijn een betrokken investeerder, we willen dat het goed met je gaat. Zo goed dat we ons op termijn kunnen terugtrekken. We verwachten geen financieel, maar maatschappelijk rendement.’

Pijbes vindt daarbij Theo Schuyt aan zijn zijde, hoogleraar filantropische studies aan de VU in Amsterdam. Die stelt dat we in de ‘Gouden Eeuw van de Filantropie’ leven, maar dat de politiek er slecht raad mee weet. Politici zijn argwanend over de intenties van de gevers. Hij vindt het ‘niet meer van deze tijd’ dat gedragscodes de filantropen op afstand houden bij het toezicht.