De 'Nieuw KPN'-revue

door Bart Dirks

EEN niet alledaagse sfeer waart rond over de burelen van KPN Telecom. Nieuw KPN, misschien de omvangrijkste reorganisatie ooit in het Nederlandse bedrijfsleven, heeft teweeggebracht wat jarenlang voor onmogelijk werd gehouden: KPN'ers in hart en nieren kijken uit naar een betrekking buiten het bedrijf. Heel behoedzaam, want ze houden van KPN. Hun 'groene hart' klopt door.

Maar toch. 'Als twee jaar geleden een collega naar Libertel vertrok, zagen we hem als vluchteling, als deserteur. Nu ligt dat anders. Het groene gevoel wordt fletser', zegt Peter Hoogeveen, assistent security officer bij het district Maastricht.

'Het is lang niet meer zo gezellig bij de koffie-automaat. Deze gang was altijd heel levendig. Nu is de afdeling debiteuren naar Den Bosch vertrokken, veel managers zijn weg en voor de secretaresses valt er veel minder te doen.' Van de achthonderd medewerkers in het telecomgebouw aan de Maastrichtse Noormannensingel heeft de helft al zijn biezen gepakt. In december gaat de Limburgse KPN-revue niet door.

Ruby Haring heeft de afgelopen maanden veertien van de twintig collega's zien vertrekken. Haar afdeling klantenreacties in Hilversum wordt verplaatst, waar ze zelf terecht komt, weet ze nog niet. 'Ik heb nu een leuke baan en wil geen noodsprong maken. Maar de meeste collega's hebben dat moment niet afgewacht. Parttimers zien er geen gat in elke dag voor een paar uur op en neer naar Den Haag te moeten reizen. Voor de achterblijvers is het vervelend, want de werkdruk neemt toe. En uitzendkrachten inwerken kost ook tijd.'

De vreemdste gewaarwording ondergaat Simon Schiere, management trainer bij het opleidingscentrum Meerwold in Groningen. Nu duidelijk is dat KPN scholing niet langer als core business beschouwt, hoort hij collega's tijdens presentatierondes dingen over zichzelf vertellen die hem de wenkbrauwen doen fronsen. 'Goh, denk ik dan, nooit geweten dat jij dát gedaan hebt.' Plots ontpoppen collega's zich als concurrenten op de arbeidsmarkt. 'Het is ieder voor zich. Leuk is anders.'

Van nut en noodzaak van de omvangrijke herstructurering zijn de meeste KPN'ers wel doordrongen. Verkocht de toenmalige monopolist nog geen tien jaar geleden alleen telefoonaansluitingen en telefoontikken, nu volgen nieuwe producten en diensten elkaar in moordend tempo op. Concurrenten als Libertel en Worldcom doen aan cherry picking: ze halen de winstgevende krenten uit de pap, zoals de mobiele telefonie. En onlangs heeft de toezichthouder, Opta, KPN de wacht aangezegd: de tarieven moeten omlaag.

De conclusie is glashelder: KPN Telecom moet zijn overtollige vet kwijt. De voormalige staatsmoloch gooit zijn ingewikkelde ordening met dertien districten en 32 regio's overboord. De versnippering in regio's maakte KPN tot een eilandenrijk, zegt Paul Verburgt, geestelijk vader van Nieuw KPN. Elke manager had zijn eigen toko, elk district had zijn eigen directeur, die zich moest bezighouden met zowel de monteurs, de call centers, de zakelijke klanten als de Primafoon-winkels. 'Weinig effectief: als hij zich bekommerde om de grijpvoorraad van de monteurs, veronachtzaamde hij problemen bij de Primafoons. Als het ergens spaak liep, kon hij zich achter zijn brede functie verschuilen.'

Centraal in de nieuwe structuur staan zeven business units, die landelijk verantwoordelijkheid dragen voor omzet, verlies en winst van hun producten en diensten. Door de invoering van de business units wordt een groot aantal managers overbodig en verandert de functie of werkplek van nog eens duizenden werknemers. Meest in het oog lopend is het aantal call centers voor de consumentenmarkt, dat afneemt van 76 naar vijf. Alleen de afdelingen die dicht bij de klant moeten zitten, zoals de Primafoons, blijven gespreid.

Voor veel KPN'ers is het een spannende tijd. Een groot deel van hen kan 'één op één' over naar een nieuwe aanstelling, maar vaak elders in het land. Anderen krijgen een nieuwe functie. Soms zal die baan minder aantrekkelijk zijn, soms is het een promotie en zal bijscholing noodzakelijk zijn. In het zwartste scenario wordt de huidige functie 'overcompleet' verklaard, en moet de werknemer uitzien naar een nieuwe betrekking. Binnen of buiten KPN.

Het is een hels karwei om die stoelendans netjes te laten verlopen. Pizzakoeriers weten het Utrechtse kantoor van Kees Bosman te vinden, want het wordt geregeld laat bij de directeur van de kersverse business unit Apparatuur en Systemen, 'de afdeling van de mannen in de groene autootjes'.

'Vorige week heb ik weer eens van negen uur 's ochtends tot tien uur 's avonds met personeelszaken en het management team zitten puzzelen met de poppetjes', zegt Bosman. Op zijn schrijftafel liggen stapels papier met schema's en tabellen. 'De kunst is om bij elke nieuwe functie de juiste persoon te vinden, rekening houdend met opleiding en ervaring.'

Het is ongewis hoe lang deze herstructurering KPN bij de tijd zal houden, zegt Bosman. 'Het tempo waarin nieuwe ontwikkelingen elkaar opvolgen, neemt toe. De technologie wordt steeds geavanceerder, de concurrentie zal zich uitbreiden. In de telecomsector mag je blij zijn als je twee tot drie jaar vooruit kunt kijken.'

Wat de slotsom is van het gepuzzel met de 35 duizend poppetjes staat nog niet vast; het spel van passen en meten is nog in volle gang. Begin volgende week, als bestuursvoorzitter Wim Dik de 'reductieplannen' uit de doeken doet, zal duidelijk zijn hoeveel KPN'ers 'overcompleet' worden.

Janny Wassili, manager van de vijf KNP Jobcenters, houdt niet van die term. 'Overcompleet roept het beeld op dat er iets aan je mankeert. Dat is onzin. Overcompleet gaat over je baan, niet over jou persoonlijk.'

KPN belooft alle 'overcompleten' twee jaar intensief te helpen bij het vinden van een andere betrekking. Wassili: 'Wij laten hen nadenken over waar ze goed in zijn. De meesten denken dat ze meer dingen niet kunnen dan wel. Onzin: een monteur met een vlotte babbel die er leuk uitziet, kan met een beetje bijscholing zo aan de slag in de Primafoon. Nog handig ook, zo'n techneut in je zaak.' Wel moeten managers vertrouwen hebben in de vermogens van het nieuwe personeel, zegt Wassili. 'Ze willen meestal liever een gebakken vis dan zelf een vis bakken.'

Per jaar kunnen de Jobcenters twaalfhonderd mensen begeleiden. Is dat voldoende, gezien de grootscheepse reorganisatie? Wassili is optimistisch: 'Bij de herstructurering van Netwerk Operations werd ook gezegd dat het om duizenden mensen zou gaan. Dat bleek aanzienlijk minder te zijn.' Het afgelopen jaar bemiddelden de Jobcenters ruim negenhonderd KPN'ers; 99 procent vond binnen één jaar een nieuwe functie, waarvan slechts 22 mensen buiten KPN.

Terwijl de Jobcenters zich warmdraaien en op directieniveau de reorganisatieplannen worden ingevuld, proberen duizenden werknemers hun eigen kansen in te schatten. Op 2 december ontvangen ze een persoonlijke brief, waarin staat welke betrekking hen is toebedacht, of dat hun functie overcompleet is verklaard.

Veiligheidsman Peter Hoogeveen weet nu al dat zijn baan in Maastricht verdwijnt. Of hij in het nieuwe rayon Zuid-Oost dezelfde job zal krijgen, is zeer de vraag. 'Er blijven één of twee security managers over in een gebied waar er nu, inclusief administratieve krachten, tien zijn. Dat baart me zorgen.'

Hoogeveen is 51 en wil in Maastricht blijven wonen. 'Ik werk sinds 1967 voor Telecom en ik hoop de veertig dienstjaren vol te maken. Toen ik jaren geleden naar Venlo ging, was dat een promotie waar ik zelf voor koos. Nu kiest het bedrijf voor mij. En tja, ik ben niet van plan om voor hetzelfde salaris naar Groningen te gaan.'

Opleider Simon Schiere, telecommer sinds 1983, wil niet meer weg uit Groningen, de stad waar hij vier jaar geleden naar verhuisde. Nu wordt zijn functie overcompleet. 'De persoonlijke begeleiding bij het Jobcenter is uitstekend, maar de vraag is telkens hoe mobiel je bent. Wil je, bij wijze van spreken, vandaag in Groningen werken, morgen in Den Haag en overmorgen naar Maastricht worden overgeplaatst? Mijn antwoord is nee. Ik ga niet meer terug naar Den Haag.'

Nieuw KPN zal niet de laatste reorganisatie zijn, voorspelt Paul Verburgt. 'De telecom-wereld is enorm dynamisch geworden. Telkens als je denkt: we zijn klaar, doet zich weer een nieuwe kans of bedreiging voor. Reorganisaties zijn niet langer hinderlijke onderbrekingen van het leven, ze worden de status quo.'

De onzekerheid bij de 35 duizend werknemers mag misschien groot zijn, hun vertrouwen in KPN is dat ook. Het is als het Feyenoord-gevoel, zegt een van hen: de fans foeteren op hun clubje, maar als een buitenstaander zich ermee bemoeit, moet hij hard kunnen rennen.

'KPN is geen bedrijf dat je zo maar op straat schopt', zegt Hoogeveen. Schiere beaamt dat: 'Dit is een fantastische tent die je altijd nieuwe mogelijkheden biedt. Maar ja. Als iedereen dat denkt, is van afslanken geen sprake.'